DSCN7934

68

W większości przypadków, zwłaszcza gdy wzniesione na rowach melioracyjnych tamy są systematycznie niszczone przez rolników, często są one odbudowywane przez bobry jesienią. Obecność tam zwiększa ilość wody w czasie zimy. Na terenie dwóch badanych terenów Pojezierzy Mazurskiego i Brodnickiego (Żurowski, 1992) na 17 stanowisk tylko w siedmiu tamy nie zostały zniszczone przez ludzi. Te ocalałe były usytuowane głęboko w nieużytkach bagien-nycjj-lub na leśnych strumieniach.

^gobry budują tamy, by zwiększyć ilość wody w środowisku. Dzięki swym przystosowaniom anatomicznym i fizjologicznym tylko w wodzie bobry są bezpieczne. Bóbr zaskoczony na lądzie zawsze ucieka do wody. Nigdy nie szuka schronienia na lądzie. Po wybudowaniu tamy i utworzeniu stawu stanowisko staje się znacznie bezpieczniejszgjWznoszenie dodatkowych tam ułatwia dostęp do zasobów pokarmu na zimę. W górach, gdzie strumienie są płytkie i wąskie, bobry budują kaskadowy system tam (Żurowski, 1989) dla bezpieczeństwa oraz uzyskania dostępu do nowych żerowisk.

Środowiska przybrzeżne

Dostępność pokarmu, zwłaszcza osik, jest ważnym czynnikiem określającym odpowiedniość środowiska dla bobrów. Osika jest gatunkiem związanym z wczesnymi stadiami sukcesji w większości środowisk w obrębie geograficznego areału występowania bobrów. A zatem pożar i inne zakłócenia inicjujące sukcesję wtórną mogą prowadzić do zwiększenia liczebności bobrów. Liczne fizyczne cechy zbiorników i cieków wodnych również wpływają na ich odpowiedniość dla zasiedlenia przez bobry. Określone stanowiska o specjalnych warunkach topograficznych lub edaficznych pozwalają na stałe ich zajmowanie przez bobry. Takie stanowiska stanowią źródła kolonistów okresowo zajmujących płaty drzewostanów liściastych (zwłaszcza osiki) wczesnych stadiów sukcesji zainicjowanych przez pożar lub inne zakłócenia.

Bobry zajmują bardzo zróżnicowane środowiska. W ogromnej większości przypadków są to tereny nisko położone i nie użytkowane gospodarczo.

Z nielicznymi wyjątkami bobry zajmują zbiorowiska ubogie, opanowane przez olszę, brzozę, wierzbę i leszczynę. Siedliska bogatsze, porośnięte przez osiki i topole, są u nas rzadsze.

Inwentaryzacja środowisk zasiedlanych przez bobry w sezonie 1984-1985 na Pojezierzu Suwalskim wykazała, że bobry zasiedlały jeziora (49% stanowisk), rzeki (38%), rowy melioracyjne (5%) i inne środowiska (8%) (Żurowski i Kasperczyk, 1986). Natomiast w skali całego kraju 54% stanowisk bobrowych stwierdzono na rzekach, 29% na brzegach jezior i 17% na rowach melioracyjnych, w wyrobiskach torfowych oraz naturalnych, śródpolnych i śródleśnych bagienkach (Żurowski, 1989). W porównaniu do lat poprzedzających (1976-1977) zwiększyło się zasiedlenie przez bobry jezior oraz rowów melioracyjnych, natomiast spadło zasiedlenie rzek. Wzrosły także użytkowanie nor i budowa tam. Warunki żerowe pogorszyły się w tym najstarszym w kraju regionie występowania bobrów. Mniej zostało wierzb i brzóz na brzegach wód. Wzrastająca liczba stanowisk powstaje w suboptymalnych środowiskach, często w krajobrazie rolniczym. W nowych miejscach osiedlenia bobry budowały mniej żeremi, a więcej tam. Oznacza to, że bobry były zmuszone do zajmowania niewielkich strumieni, często o wysokich brzegach. Bobry lokowały swe stanowiska w pobliżu ludzi, ich osad, dróg o intensywnym ruchu, kempingów turystycznych. W 1977 r.. gdy zagęszczenie populacji było mniejsze i bobry miały większy wybór środowisk, najliczniej zasiedlały rzeki (47%) (Żurowski i Kasperczyk, 1986).

Jako miejsce osiedlania bobrów w trakcie reintrodukcji (Żurowski i Kasperczyk, 1988) wybierano fragmenty strumieni i małych rzek w środowiskach niewiele zmienionych przez cywilizację i zasobnych w zarośla wierzbowe i olszę. Mniej uwagi zwracano na czystość wód, chociaż nigdy nie wsiedlano bobrów w wody nie osiągające III klasy czystości. Bobry umieszczone w dobrze wybranych miejscach o obfitych zasobach pokarmu zimowego (na brzegach jezior i na bagnach) nie opuszczały tych miejsc. Gdy miały możliwość wyboru, preferowały rzeki.

Heidecke i Klenner-Fringes (1992) opracowali klasyfikację bonitacji środowiska dla bobrów w Niemczech. Wyróżnili 10 typów krajobrazu odpowiednich dla bobrów. Były wśród nich: lasy liściaste, lasy mieszane, bory, jeziora, bagna, krajobrazy parkowe, tereny o niskiej zieleni, pola uprawne i zespoły ruderalne (w kolejności malejącej atrakcyjności). Wody podzielili według ich charakteru i masy przepływu. Wśród wód płynących wyróżnili duże rzeki (jak Elba), małe rzeczki, naturalne cieki wodne i kanały, a wśród wód stojących: zbiorniki eutroficzne, starorzecza, duże jeziora, sztuczne zbiorniki, stawy rybne i bagna. Ponadto wody podzielono na 5 klas szerokości (od 1 m do 20 m).

Rycina 20 ukazuje podział stanowisk bobrowych w zależności od szerokości wody.

Suma wartości poszczególnych czynników środowiskowych dawała wskaźnik jakości środowiska dla bobrów. Maksymalna punktacja wynosiła 100. Schemat bonitacji nie został jeszcze zweryfikowany w terenie. Wyróżniono czte-    Liczebność stanowisk bo-

,    . .    ,,    ,    , i bra europejskiego w zależności od

ry kategorie bonitacyjne: 1) ponad 50 punktów _MeiokoSci ^ (Heidecke i Kien-

(środowisko optymalne), 2) 50-30 punktów (do- ner-Fringes. 1992)