DSCN8232 Kopia

BÓBR - INŻYNIER ŚRODOWISKA. Jar JEDNO ZWIERZE MOŻE WPŁYWAĆ Na RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNĄ EKOSYSTEMU

dr Mateusz Ciechanowski

Katedra Ekologii i Zoologii Kręgowców Uniwersytetu Gdańskiego, e-mail: [e-mail]

Rola bobrów jako gatunków zwornikowych

Gatunki, od których egzystencji uzależnione jest funkcjonowanie całego ekosystemu, przy nieproporcjonalnie małym - w stosunku do funkcji - udziale w całkowitej biomasie organizmów tworzącyflj daną biocenozę, określane są mianem gatunków zwomikowych.fTe same organizmy pełnią często rolę inżynierów ekosystemu^- tworzdjpj nowe siedliska, lub modyfikują już dostępne, zmieniając natężenieli kierunki przepływu materii i energii w sieciach troficznych (Jones et al., 1994). Funkcje takie przypisuje się również dwóm największym-Jiryzoniorn półkuli północnej - bobrowi europejskiemu Castor fibor ij bobrowi kanadyjskiemu Castor canadensis, szczególnie w odniesieniu do ekosystemów dolin rzecznych (Zwolicki 2005), ale również jezior i innymi siedlisk wodno-błotnych (Rosell i in. 2005). Ich zdolność do modyfikapi warunków siedliskowych i wpływania na warunki życia innych gatunków wynika z kilku podstawowych elementów ich zachowania! — piętrze®|| wód cieków poprzez budowę tam, ścinania drzew i krzewów? który di k|ra i łyko służą bobrom za pokarm, transportu materiału drzewnegla i jego akumulacji, a także budowy żeremi (Żurowski 1992, Baker and Hill. 2003). Bóbr kanadyjski — ograniczony w swoim pierwotnym zasięg® do Ameryki Północnej - tworzy znacznie większe grupy rodzinni (1,2^1,4f osobnika) niż jego europejski odpowiednik (3,8±1,0 osobnika) (Roselii in. 2005), niewykluczone więc, że jego presja na zajmowane^siedliska jesl sumarycznie znacznie wyższa, zwłaszcza, że większe są równia! rozmiary wznoszonych przez niego konstrukcji. Gatunełc tenjflbyif przedmiotem celowych introdukcji przez człowieka na połi idniowyŚnl krańcach Ameryki Południowej (Anderson i in. 2009), a także* m niektórych krajach europejskich (Linzey i in. 2008). Bóbr europejski został w XVII-XIX w. całkowicie wytępiony w wielu krajach Europy (_{w t}y_m nl terenie Polski) i dopiero w ostatnich dziesięcioleciach został tani reintrodukowany, stopniowo zwiększając swoją liczebność (Halieujl Rosell 2003, Batbold i in. 2008).    ₆₂

■    Rola bobra kanadyjskiego jako inżyniera ekosystemu jest znacznie lępiej poznana niż analogiczna funkcja bobra europejskiego (Rosell i in. Ko05), o której w wielu przypadkach możemy wnioskować jedynie Boprzez analogię do jego amerykańskiego krewniaka.Wpływ bobrów na ■warunki fizykochemiczna cieków wodnych Najważniejszym efektem ■działalności bobrów zasiedlających małe rzeki i strumienie jest redukcja ■przepływu cieku i energii kinetycznej wody, co prowadzi do przeobrażenia ■ekosystemu clotycznego w lenityczny. Obliczono, że staw bobrowy o ■powierzchni 1,25 ha zmniejsza przepływ o 8%, przy czym stare tamy ■skutkują większą redukqą przepływu niż tamy nowe, zaś tamy położone ■na terenach wyżynnych - większą niż położone na nizinnych mokradłach. ■Tereny zmodyfikowane hydrologicznie przez bobry cechują się niekiedy ■ogromną zdolnością retencyjną - w dorzeczu Oregonu ponad 30% wód

■    gromadzona; jest w stawach bobrowych. Zalewy spowodowane przez i bobry zmniejszają istotnie erozję brzegów, zwiększając zarazem tempo | sedymentacji na dnie cieku, poziom wód gruntowych w otoczeniu i | powierzchnię terenów podmokłych (Rosell i in. 2005). Na terenach [ wcześniej niewłaściwie zmeliorowanych, reintrodukowany bobry mogą | więc przyczyni# się do przywrócenia optymalnych stosunków wodnych [ (Derwicłte i Mróz 2008). Tamy wznoszone przez bobry mają również

kluczowy- wpływ na depozycję osadów w środowisku wodnym. Tempo sedymentacji w stawach bobrowych w Montanie osiąga niekiedy 40 cm/rok, zaś przeciętna objętość nagromadzonych osadów w jednym z parków narodowych Stanów Zjednoczonych osiąga 225 m2/staw; szacuje się, że w całej Ameryce Północnej zbiorniki te mogą współcześnie gromadzić,,>żdo 3,85 miliardów m3 osadów, zaś w czasach prekolumbijskich nawet 125 miliardów m3 (Butler i Malanson 2005). Efekty hydrologiczne i hydrogeologiczne aktywności bobrów widoczne są również-w skali krajobrazową^. Przy objętości osadów zgromadzonych w stawach bobrowych w kanadyjskiej prowincji Quebek od 35 do 6500 m3/staw, w całym dorzeczu rzeki Matamek zalewy spowodowane przez bobry nagromadziły ich łącznie aż 3.2 miliona m3, co pokryłoby dno cieku równomierną warstwą 42 cm Osady denne stawów bobrowych stanowią pułapkę na biogenyjj toteż odcinki rzek spiętrzone przez bobry gromadzą niekiedy 1,000 razy więcej azotu niż odcinki bystrzy (Rosell i in. 2005). Tamy; bobrowe przyczyniają się do stabilizacji przepływu cieku, m.in. przez wzrost ewaporacji z powstałego zbiornika i ewapotranspiracji z wykształcony wokół roślinności bagiennej (Rosell i in. 2005). W sytuacji nagłych wahań poziomu wody, konstrukcje wznoszone przez bobry skutkują spłaszczeniem szczytu fali powodziowej (Biały i Załuski 1994). ^^^Łość inżynieryjna tych gryzoni może istotnie zmieniać warunki Ena.wód cieku.

63