DSCN8233

Bóbr inżynier środowiska. Jak jedno zwierzę może zmienić różnorodność ekosy^

Po spiętrzeniu, na odcinkach powyżej tamy wzrasta stężenie azot fosforu, spada zaś stężenie tlenu, jednak poniżej tamy następu' kompletne natlenienie wody na kolejnym odcinku 0,25 km. Tamy bobrovf i związane z nimi stawy pełnią funkcję filtrów i osadników, sprzyjających oczyszczaniu wody - na odcinkach cieków poniżej tamy poziom ogólnego węgla organicznego (OWO) może być obniżony nawet o 28%, zaś poziom zawiesin (TSS) o 27%. Wiadomo również, że tamy i piętrzenia mogą łagodzić skutki kwaśnych deszczów, znacząco podnosząc pojemność zobojętniania kwasów (ANC), pH, rozpuszczony węgiel organiczny (DOC), stężenia jonów Fe2+ i Mg2+, obniżając zaś stężenia jonów S042- i Aln+. Nie do przecenienia jest również ich funkcja bufora termicznego - stawy gromadzą ciepło latem i utrzymują niską temperaturę wód po zimie, ogrzewają również wody cieku docierające z dopływów i górnej części zlewni (Rosell i in. 2005). Cała gama efektów związanych z zalewami nie dotyczy znacznej części stanowisk bobrowych usytuowanych nad dużymi rzekami i jeziorami. Jednak nawet w rzekach i jeziorach działalność bobrów jest ważnym źródłem biogenów pochodzenia lądowego w ekosystemach wodnych (np. zatapianie drzew i gałęzi). Ścięte drzewa modyfikują również przepływ i zwiększają nierównomierność rozmieszczenia osadów dennych (por. Gurnell 1998).

Wpływ bobrów na szatę roślinną

Bobry niekiedy silnie modyfikują strukturę zespołów leśnych poprzez selektywne żerowanie na niektórych gatunkach drzew i krzewów. Szczególnie często zjadane przez bobra kanadyjskiego i/lub europejskiego mogą być wierzby Salix spp., topole Populus spp., jesiony Fraxinus spp., leszczyny Corylus spp., jarzęby Sorbus spp., brzozy Betula spp., olsze Alnus spp. (Rosell i in. 2005, Haarberg i Rosell 2006, 0’Connell i in. 2008). Pozyskanie preferowanych taksonów może być znaczące - przy jednym stawie bobrowym w Minnesocie każdy z bobrów usuwał (poprzez ścięcie) 1300 kg/ha/rok drzew i krzewów/ co spowodowało spadek żywej biomasy fanerofitów o 40% w ciągu 6 lat, przy czym tylko 1/3 została zjedzona, pozostała zaś pozostawiona w ekosystemie do naturalnego rozkładu. Stałe zgryzanie gatunków pionierskich (wierzby, topole) może wręcz zatrzymać i odwrócić sukcesję roślinności na terenach zalewowych. Równocześnie aktywność bobrów może spowodować wzrost produkcji pierwotnej gatunków pomijanycłWf uwolnionych od potencjalnej konkurencji (Rosell i in. 2005). w lasach! borealnych Ameryki Północnej wpływ bobrów na strukturę roślinności jesff odmienny w zależności od położenia danej powierzchni w dolinie cieku^B

i Łatwo strawne i preferowane przez bobry, światłolubne gatunki

■    pionierskie (wierzby, topole) wymagają bowiem bogatych w azot gleb

■    aluwialnych, natomiast unikane drzewa iglaste są odporne na niedobór I biogenów. Blisko wody, wykonywane przez bobry cięcia umożliwiają

■    dostęp dużej ilości światła, zaś zalewy powodują wzrost stężenia azotu w

■    roztworze glebowym, co sprzyja rozwojowi wierzb i topoli. Dalej od wody,

■    na zboczach doliny, bobry żerują selektywnie na krzewiastych, liściastych I gatunkach podszytu, uwalniając sosny Pinus spp. i świerki Picea spp. od I konkurentów, rywalizujących z nimi o biogeny, dostępne tutaj w znacznie B niższych stężeniach niż na terasach zalewowych. Wycinanie dużych B drzew powoduje również powstawanie luk w okapie lasu, a w I konsekwencji tworzenie siedlisk dla światłolubnych gatunków runa I (Zwolicki 2005, 2006); dopóki luki sąsiadują z nienaruszonymi płatami I zwartego lasu, skutkiem może być wzrost różnorodności gatunkowej flory.

| Bóbr może więc przywracać naturalne zróżnicowanie szaty roślinnej i układów zubożonych przez melioracje czy intensywną gospodarkę leśną.

| Również na terenie dużych obszarów chronionych zdominowanych przez

naturalną roślinność, bóbr utrzymuje wysokie jej zróżnicowanie (mozaikę siedlisk). Jednak w przypadku małych, zachowanych jeszcze płatów naturalnej roślinności (np. chronionych w niewielkich, kilkuhektarowych rezerwatach, obejmujących niewielki wycinek doliny danej rzeki) żerowanie bobrów może doprowadzić do degradacji ich walorów, np. poprzez eliminację rzadkich i zagrożonych gatunków (Zwolicki 2005). Przykładem może być rezerwat „Krzywe Koło w Pętli Wdy” w Borach Tucholskich, gdzie wszystkie pozostałe tam jeszcze okazy brekinii Sorbus torminalis zostały wycięte przez bobry (M. Ciechanowski, dane niepublikowane). Negatywną rolę z punktu widzenia ochrony przyrody odgrywają również bobry kanadyjskie introdukowane poza granicami swojego naturalnego zasięgu, jak ma to miejsce od lat 50. XX wieku na południowoamerykańskiej Ziemi Ognistej. Tamtejsze lasy bagienne zdominowane są przez nibybuki (buki południowe) Notophagus spp., w przeciwieństwie do topoli i wierzb niezdolne do pomnażania wegetatywnego, a więc słabo odnawiające się po żerowaniu bobrów (Anderson i in. 2009). Żerowanie bobrów może wpływać nie tylko na strukturę zespołów, ale również na przyrost osobników i strukturę populacji poszczególnych gatunków drzew. Bobry kanadyjskie mogą całkowicie przebudować jednowiekowe drzewostany topoli Fremonta Populus fremontii. Blisko cieku topole te utrzymywały pokrój krzewiasty i pozostawały w permanentnym stanie juwenilnym, pomnażając się Wegetatywnie. W większej odległości od wody większość osobników laraktery^j^ła się pionowym pokrojem, osiągała dojrzałość i, co za tym idzi|^^HN^ ^do rozmnażania płciowego.