S Górski Metodyka Resocjalizacji (37)

■

mowoć w środowisku sportowców, którzy im imponowali („rozkładali bez noża po trzech na raz"), poczuli się inni, lepsi. Kumpli z sqsiednich „pak" zaczęli traktować z góry. Zmieniły się więc ich ustosunkowania przez ukształtowanie pojęć, dotyczących przedmiotu postawy. Zatem kształtowanie pojęć posiada dwojakiego rodzaju walory resocjalizujące: dosta?cza zobiektywizowanej wiedzy o przedmiocie postawy oraz wywołuje zmianę skojarzeń emocjonalnych.

Przedstawiony związek pojęć z wyrożaniem własnego stosunku jednostki do przedmiotu postawy dotyczy sfery emocjonalnej, a więc pewnych przekonań wychowanka o różnych stanach rzeczy. Przekonania aktualizują się jako wymienione już układy odniesienia, z jakimi przystępuje jednostka do działania w danej sytuacji. Sprawdzianem ich przydatności jest osiągnięty w działaniu rezultat (powodzenie lub niepowodzenie). Wychowanek więc przyjmuje te przekonania, które zapewniają mu sukces i odrzuca te, które okazują się nieprzydatne oraz takie, które są sprzeczne z przekonaniami już wypróbowanymi przez niego. W ten sposób uczy się on cenić jedne a eliminować inne przekonania.

Przekonania tworzą się w oparciu o dwa zasadnicze mechanizmy ®*.

Pierwszym z nich jest mechanizm przystosowania zewnętrznego. który polega na przyjmowaniu bądź odrzucaniu przekonań w zależności od tego. na ile okazują się one przydatne do działania w danych sytuacjach.

Drugim natomiast jest mechanizm przystosowania wewnętrznego, polegający na przyjmowaniu lub odrzucaniu przekonań ze względu na ich stosunek do przekonań już posiadanych.

Mechanizm przystosov/ania zewnętrznego jest pierwotny w stosunku do tego drugiego. Można go scharaktery- _; zować następująco. Wiadomo, że sposób działania w danej sytuacji decyduje o jego sukcesie lub niepowodzeniu Jeśli nie przynosi on oczekiwanych wyników, to jednostko zmienia sposób działania. Ale wówczas wymaga to także zmiany posiadanych dotychczas poglądów, wynikających z poprzednich doświadczeń zachowania *łq ę

^w H. Muszyński Teoretyczne problemy wychowania mornlntęo Warszawo 1965 i. 240.

człowieka w podobnych sytuacjach, a więc wymogą to zmiany postrzegania rzeczywistości. Np. dotychczasowe doświadczenia wychowanka uczq go, że siłq można sobie wszystkich podporzqdkować. I oto spotyka się on z sytuacją zespolonego oporu całej grupy, która nie pozwala narzucić sobie autokratycznych norm postępowania jednostki. Sposób działania siłq okazał się nieskuteczny, trzeba więc sposób ten zmienić, ale pociqga to za $obq także zmianę dotychczasowego przekonania wychowanka o tym. że siła wystorczy do podporządkowania sobie innych osób. Powstaje więc nowe, bardziej obiektywne przekonanie jednostki.

Natomiast na zasadzie działania mechanizmu przystosowania wewnętrznego, jednostka przyjmuje te przekonania. które sq zgodne z przekonaniami już przez niq posiadanymi, odrzuca zaś te, które sq z nimi niezgodne. Dzieje się tak dlatego, że niezgodność przekonań jest przez człowieka bardzo przykro odczuwana i wobec tego dqży on do jej usunięcia. Jest to zjawisko dysonansu poznawczego, opisane przez L Fostingera °³.

Tę przykrą, karzącą niezgodność człowiek może zlikwidować bądź przez odrzucenie jednego ze sprzecznych przekonań, bądź przez ich zmianę, tak. aby stały się zgodne, bądź też przez zmodyfikowanie rzeczywistości w taki sposób, aby odpowiadała ona posiadanym przekonaniom.

Zgodnie ze zjawiskiem dysonansu poznawczego postępuje więc człowiek, który przyjmuje jakieś poglądy po to, aby uzyskać określone korzyści i uniknąć określonych przykrości, np. chce otrzymać pochwałę, olbo uniknąć potępienia przez swoją grupę. Chcąc jednak pozbyć się nieprzyjemnego poczucia przymusu zewnętrznego z powodu przyjmowania cudzych przekonań, zaczyna wmawiać sobie, źe przyjęte przez niego poglądy są prawdziwe I słuszne, aż wreszcie uznaje je za własne.

Podobnie ma się rzecz wówczas, gdy jednostka przyjmuje pewne poglądy, ponieważ chce się upodobnić, zjednoczyć lub utożsamić z jakąś osobą albo grupą. Warunkiem takiego utożsamienia się jest m.in. przyjęcie poglą-

*’ A. Malewski „Studio Socjologiczne" nr 1, 1961,

® Metod Aa ioio<jallicx}i 81