S Górski Metodyka Resocjalizacji (1)

ne nogrody. Brok tego rgdzaju kontroli prowadzi do zaburzeń społecznego przystosowania się człowieka ⁵

Ważnym mechanizmem nabywania ról społecznych jest także odwzorowywanie zachowań spostrzeganych przez jednostkę u innych osób. Odwzorowywanie to może przyjmować formę naśladownictwa lub modelowania ⁴. Z naśladownictwem mamy do czynienia wówczas, gdy człowiek przejmuje zewnętrzne cechy postępowania obserwowanych ludzi. Motywem przejmowania tych wzorów jest dążenie człowieka do społecznego przystosowania się, którego wzorem sq dla niego osoby posiadające szczególnie wysoką pozycję społeczną oraz cieszą się popularnością i prestiżem w grupie. Ponieważ tego rodzaju dążenie jest powszechne, dlatego zjawisko naśladowania stanowi czynnik silnie skłaniający jednostkę do określonych zachowań, związanych z daną rolą społeczną.

Przyswajanie roli społecznej przez naśladowanie nie ogranicza się do zewnętrznych cech zachowania. Jednostka może bowiem przejmować od innych nie tylko te cechy, lecz tokże uznawane przez nich systemy wartościowania, poglądy, przekonania itd. Mówimy wów-czos o modelowaniu, które prowadzi do przyjęcia przez człowieka norm obowiązujących w danej zbiorowości, a więc uchwycenia obowiązującej roli społecznej.

Rezultaty procesu socjalizacji zależą od tego. czy przyjęcie przez jednostkę wartościowej wychowawczo roli społecznej nie jest sprzeczne z rolą pełnioną dotychczas oraz od siły motywującej człowieka do jej pełnienia. Tak np. jeżeli nowa rola społeczna wymaga od jednostki rezygnacji z członkostwa lub z zajmowania wysokiej pozycji- w grupie, to może ono podjąć tę rolę tylko wtedy, gdy ta zapewni jej zaspokojenie różnych potrzeb w większej liczbie i mierze niż rola pełniona dotychczas. Z takim przypadkiem mamy do czynienia wówczas, gdy np. nauczyciel narzuca rolę „lojalnego ucznia" dziecku, które pełni w klasie rolę „dobrego kolegi". Zazwyczaj jednoczesne pełnienie obydwu tych ¹ ról nie jest możliwe, ponieważ eliminują się one wzajemnie. Zotem dziecko zdecyduje się na wybór tej roli. która w większym stopniu zapewni mu zaspokojenie jego istotnych potrzeb. Dlatego też, w większości wypadków. odrzuci ono rolę ,,lojalnego ucznia", jako mniej przydatną pod tym względem, na rzecz roli „dobrego kolegi". Jeśli jednak presja nauczyciela będzie zbyt silna, dziecko zacznie poszukiwać rozwiązań kompromisowych w pełnieniu obydwu sprzecznych ze sobą ról¹ tak aby być w zgodzie z wymaganiami kolegów i nauczyciela, ucząc się w ten sposób obłudy i dwulicowości, albo też będzie się starało wycofać z konfliktowej sytuacji.

Oprócz wymienionej możliwości zaspokojenia potrzeb istnieje jeszcze inny ważny czynnik motywujący jednostkę do pełnienia określonej roli społecznej. Jest nim silne pragnienie przynależności do jakiejś grupy. Prowadzi ono często do przyjęcia obowiązującej w tej grupie roli. jeszcze przed uzyskaniem w niej członkostwa, np. chłopiec, który marzy o tym, aby zostać żołnierzem, będzie zachowywał się zgodnie z wyobrażaną rolą wojskowego. Warto tu wspomnieć i o takiej prawidłowości, zgodnie z którą jednostka wysoko ceniąca sobie członkostwo w jakiejś grupie, będzie przenosić obowiązującą w niej rolę także do innych grup. Dzieje się tak wówczas, gdy np. dziecko przyswoiwszy sobie jakieś wzory zachowania w grupie podwórkowej, stosuje je następnie również w domu, w szkole, na kolonii itp.

Wyobrażaną lub rzeczywistą zbiorowość, w której t/łonkostwo jednostka pozytywnie wartościuje, skutkiem czego przyjmuje obowiązujące w niej rołe, okre-*ln ¹,lę jako grupę odniesienia⁵. Grupa odnie-'lonła odgrywa zasadniczą rolę w uwewnętrznianiir pi/oz człowieka ról społecznych. O uwewnętrznionej I>ri«¹/ kogoś roli mówimy wtedy, gdy pełni on ją z własnej woli ł z zadowoleniem. Jest tc¹k wówczas, kiedy np. drlrt ko w grupie rówieśniczej zachowuje się zgodnie i folą „przyzwoitego ucznia", nie decydując się, mimo mu Uku kolegów, na używanie wulgarnych słów lub bi-jnlykę i Innymi chłopcami. ²

H. Muszyński Wychowanie moralne w zespole. Warszawo 1964, s. 69.

‘ H. Muszyński Teoretyczne problemy wychowania moralnego. Warszawo 1965, s. 72, 34.

' ' ¹ 'MimowiU, Z. Zaborowski „Kwartalnik Pedagogiczny" nr 3.