DSC
17 (9)

Człowiek taki wie, że cokolwiek opacznego jest w święcie, jest także w nim samym i jeśli tylko nauczył się dawać sobie radę ze swym cieniem, to zrobił dla świata coś realnego. Udało mu się znaleźć odpowiedź na choćby najmniejszą część nie rozwiązanych, ogromnych problemów naszych dni. Problemy te w większości wypadków dlatego są tak trudne, ponieważ zatrute są przez wzajemne projekcje. Jakże ktoś może widzieć jasno, jeśli nieraz nie widzi on nawet siebie samego i tej ciemności, którą sam nieświa- ^> domie okrywa swe postępki?

Współczesny rozwój psychologii prowadzi do lepszego zrozumienia rzeczywistej struktury człowieka. Pierwotnie bogowie nadludzko potężni i piękni żyli na szczytach pokrytych śniegiem gór lub w ciemności jaskiń, lasów i mórz. Później zrośli się w jednego boga, a następnie bóg ten stał się człowiekiem. Ale w naszych czasach, zdaje się, że nawet ten bóg-człowiek zstąpił ze swego tronu i zamieszkał w zwykłych ludziach. Dlatego to jego siedziba jest pusta. Ale dlatego też człowiek współczesny cierpi na hybris (pychę) świadomości, która bliska jest choroby. Ogólnie biorąc, to psychiczne usposobienie jednostki odpowiada hypertrofii i totalitarnym pretensjom idei państwa. Podobnie ' jak państwo usiłuje „ogarnąć” jednostkę, tak też jednostka uroiła sofcie, że ogarnęła swą duszę; co więcej, stara się ona nawet stworzyć naukę o duszy, w absurdalnym mniemaniu, że intelekt, który jest tylko częścią i funkcją psychiki, wystarczy do tego, by ogarnąć o wiele większą całość psychiczną. W rzeczywistości psychika jest matką i podmiotem, a nawet samą możliwością istnienia świadomości. Wybiega ona tak daleko poza granice świa-camości, że tę ostatnią z łatwością można porównać do wyspy na oceanie. Podczas gdy wyspa jest mała i ciasna, ocean jest nieskończenie rozległy i głęboki i zawiera w sobie życie, które pod każdym względem góruje nad wyspą tak swym rodzajem, jak i rozmiarami. Poglądowi temu można uczynić zarzut, że nie da-je on dowodu na to, iż świadomość znaczy niewiele więcej niż wv* pa na oceanie. Sam w sobie, dowód taki jest w istocie rzeczy niemożliwy, naprzeciw bowiem znanego obszaru świadomości sto: r.ieznana „rozciągłość” nieświadomości, o której właściwa tyle tylko wiemy, że istnieje i że samym swym istnieniem potraf. — w' ograniczonym sensie — wywierać wpływ na świa-

J72

domość i jej wolność. Gdzie zawsze dominuje nieświadomość, tam jest także niewola, a nawet opętanie. Przestronność oceanu jest w końcu tylko porównaniem, które alegorycznie przedstawia ograniczającą i grożącą świadomości władzę nieświadomości.

W istocie, empiryzm psychologiczny wolał do niedawna wyjaśniać nieświadomość — jak na to wskazuje sam ten termin — jako brak świadomości, na wzór tłumaczenia zjawiska cienia jako braku światła. Nie tylko przeszłe, ale także dzisiejsze ścisłe obserwacje faktów nieświadomych uznają, że nieświadomość posiada określoną autonomię twórczą, która przecież nigdy nie posiada natury cienia. Kiedy C.G. Carus, Ed. von Hartmann i w pewnym sensie także Artur Schopenhauer uznali nieświadomość za jedno z zasadą tworzącą świat, podsumowali tym samym wnioski wszelkich nauk przeszłości, które na podstawie nieustannego doświadczenia wewnętrznego widziały w owym tajemniczym czynniku person i fikację bóstw. Odpowiada to współczesnej hyper-trofii świadomości — właśnie owej hybris — która, niepomna niebezpiecznej autonomii nieświadomości, wyjaśnia ją tylko negatywnie, jako brak świadomości. Hipoteza niewidzialnych bóstw czy demonów byłaby psychologicznie o wiele bardziej adekwatnym sformułowaniem nieświadomości, gdyby nie była antropo-morficzną projekcją. Ponieważ obecnie rozwój świadomości żąda cofnięcia wszystkich dostępnych projekcji, tedy żadna mitologia — w sensie egzystencji bóstw innej niż psychologiczna — nie da się utrzymać. Jeśli historyczny proces despirytualizacji świata, tj. właśnie wycofania projekcji, będzie rozwijał się tak jak dotychczas, wszystko, co na zewnątrz ma boski lub demoniczny charakter, wróci w głąb duszy, do wnętrza nieznanego człowieka, skąd, jak się zdaje, wzięło swój początek.

Zrazu nie dało się uniknąć błędu racjonalizmu. Ponieważ nie dało się'odkryć tronu boga pośród galaktyk wyciągnięto z tego wniosek, że bóg w ogóle nie istnieje. Innym błędem, którego nie dało się uniknąć, jest psychologizm:    Jeśli bóg w ogóle

czymś jest, to chyba złudzeniem powstałym z takich przyczyn, jak wola mccy czy stłumiony popęd płciowy. Argumenty te nie są nowe. Podobne poglądy wypowiadali chrześcijańscy misjonarze, którzy obalali posągi bogów pogańskich. Jednakże, podczas gdy dawniejsi misjonarze wiedzieli, że służą

173