DSC82

108 6. Koszty produkcji

jej warunków i znajduje wyraz w zmianach wielkości produkcji, jej asortymaą i jakości, w wydajniejszym użyciu surowców i wprowadzaniu nowych, w więfaa

By—A A11    od

■kUicnMli

wydajności oraz obniżce koszt jednostki wyrobu.

Jeżeli zastosowanie nowej tai nologii pozwala osiągnąć więha niż poprzednio produkcję z dntp nakładu zasobów (czynników), * na wykresie funkcja prodobj przesuwa się w górę. Sytuację i; przedstawiono na rysunku 6.11 Oznacza to, że koszty wytwcras jednostki produktu (koszty pr» ciętne), a także zmiana kosztós z powodu wzrostu (spadku) prodd-__ -    _|cji ° dodatkową jednostkę (kasty marginalne) są mniejsze dla każdego nakładu czynnika. Krzywe kosztów nurp trafnych i przeciętnych przesuwają się w dół. Sytuację tę pokazano na rysunbd 6.12 i 6.13.

Rysasi. 6.12. Zasżsaść jHosfeiiji od kosztu    Rysunek 6.13. Zależność produkcji od koss

całkowitego przeciętnego

W ocenie paMgpn technicznego na podstawie kryterium ekonomicznego bierze się pod uwagę oddziaływanie w procesie produkcji nowej techniki na wielkość nakładów pracy żywej i pracy uprzedmiotowionej. Kryterium to pozwala zatem o kiasyflkscję postępu technicznego pod względem substytucyjnego wpływu nową techniki. W każdym bowiem procesie produkcji występuje substytucja pracy praż środki trwałe. Tego rodzaju substytucja jest określana mianem technicznego uzbrojenia migsc pracy i występuje jako relacja MZ, gdzie M to wielkość majątku tm-lego. a Z - wielkość zatrudniana W związku z substytucyjnym wpływem nero? techniki wyróżnia się zatem: kapitałochłonny (pracooszczędny), kapitałooszczpfc) oraz neutralny postęp techniczny.

Kapitałochłonny lub pracooszczędny postęp techniczny występuje, gdy w procesie produkcji wzrasta udział środków trwałych przy jednoczesnym zmniejszaniu się udziału pracy żywej. O kapitaiochłonności nowej techniki decyduje zatem wielkość kapitału przypadająca zarówno na jednego zatrudnionego, jak i na jednostkę produktu. Kapitałochłonny postęp techniczny charakteryzuje się znacznym wzrostem wydajności pracy i mniejszym udziałem pracy w przeliczeniu na jednostkę wyrobu. Stąd uzasadnione jest również nazywanie go postępem praco-oszczędnym.

Kapitałooszczędny postęp techniczny występuje wtedy, gdy wartość zaangażowanych w procesie produkcji środków trwałych wzrasta w relatywnie mniejszym stopniu niż udział pracy żywej. Przy tego rodzaju postępie technicznym występuje wzrost zatrudnienia i z tej racji nosi on także nazwę pracochłonnego postępu technicznego. Należy tu zwrócić uwagę, że pracochłonny postęp techniczny jedynie wtedy zasługuje na taką nazwę, gdy wprowadzimy do działalności produkcyjnej także innowacje techniczne, które w porównaniu z poprzednio stosowaną techniką przyczynią się do podniesienia poziomu technicznego produkcji. Przy tym postępie technicznym wzrost technicznego uzbrojenia pracy może być wolniejszy niż tempo wzrostu wydajności pracy.

Neutralny postęp techniczny występuje w działalności produkcyjnej wtedy, gdy nakłady na środki trwałe zmieniają się proporcjonalnie do wzrostu zatrudnienia. W związku z tym zakłada się, że wzrost technicznego uzbrojenia pracy będzie proporcjonalny do wzrostu wydajności pracy.

W literaturze spotyka się również pojęcie tzw. niezależnego postępu technicznego. W tym przypadku postęp nie zależy bezpośrednio od technicznego uzbrojenia pracy, ponieważ polega na doskonaleniu organizacji produkcji, wzroście kwalifikacji pracowników itp. Jest przy tym oczywiste, że szeroko rozumiany postęp organizacyjny przyczynia się znacznie do wzrostu efektywności zastosowanej techniki.