DSC51

MIEJSCE KRÓLA

nawet pojęcia, czy kiedykolwiek będę mógł dać na nie odpowiedź, czy znajdę kiedyś powody, aby się zdecydować. Wiem teraz jednak, dlaczego, jak wszyscy, mogę sobie te pytania zadawać - a nie mogę nie zadawać ich sobie dzisiaj. Tylko ci, którzy nie umieją czytać, będą zapewne się dziwić, że nauczyłem się tego o wiele lepiej od Cuviera, od Boppa, od Ricarda aniżeli od Kanta czy Hegla.

II. Miejsce króla

Wobec takiej niewiedzy, wobec tylu pozostających w zawieszeniu pytań może trzeba po prostu zamilknąć - być może tu kończy się dyskurs, a zaczyna praca dyskursu. Mimo to zostało jeszcze parę słów do powiedzenia. Ich status trudno będzie usprawiedliwić, jako że chodzi o wprowadzenie w ostatniej chwili — na podobieństwo teatralnego triku - osoby, która nic mieściła się w wielkiej klasycznej grze reprezentacji. Przedustawne prawo tej gry zamierzaliśmy odsłonić w obrazie Las Meninas, gdzie przedstawienie jest przedstawiane „na każdym miejscu i o każdej porze”: malarz, paleta, czarna płaszczyzna obróconego tyłem płótna, umieszczone na ścianach obrazy, oglądający widzowie, sami z kolei objęci spojrzeniem tych, którzy ich oglądają; wreszcie w centralnym punkcie przedstawienia, najbliżej jego istoty, zwierciadło - ukazuje ono to, co jest przedstawiane, ale jako tak odległe, tak związane z nierealną przestrzenią, tak obce wszystkim skierowanym gdzie indziej spojrzeniom odbicie, że odbicie owo stanowi już tylko najsłabszą repryzę reprezentacji. Wewnętrzne linie obrazu, te zwłaszcza, które wychodzą z centralnego punktu odbicia, kierują się ku temu, co jest przedstawiane, a mimo to nieobecne. To zarazem przedmiot — bo jest tym, co przedstawiony artysta właśnie przenosi na płótno — i podmiot — ponieważ artysta, przedstawiając się przy pracy, przed oczyma miał siebie, ponieważ utrwalone na obrazie spojrzenia kierują się ku fikcyjnej lokalizacji królewskiej osoby, będącej rzeczywistym miejscem malarza, ponieważ w końcu gospodarzem [hóte] i gościem [hóte] tej dwuznacznej oberży, gdzie w bezgranicznej migodiwośści wymieniają się miejscami malarz i władca, zostaje widz, którego spojrzenie zmienia obraz w przedmiot, w czystą tablicę przedstawień zasadniczego braku. Brak ów traktowany jest jako luka jedynie przez dyskurs pracowicie rozkładający obraz, bo w rzeczywistości zawsze bywa przez kogoś zajęty: świadczy o tym uwaga przedstawionego malarza, respekt przedstawionych na obrazie postaci, obecność widzianego od tyłu wielkiego płótna i nasze spojrzenie - to dla niego obraz istnieje, wychynął z otchłani czasu.