DSC71

że gdyby nie jego działalność, narodowa pieśń szkocka chyba by zaginęła, można zastanawiać się, czy te zainteresowania i ta twórczość nic wyparły innych zainteresowań i nie powstrzymały rozwoju poety w kierunkach zaznaczonych już w jego pierwszych tomikach poetyckich.

Legendę „poety-oracza”, na którego wiedza — niezbędna do pisania wierszy — spłynęła cudownym niemalże sposobem, utwierdził w Polsce Jan Kasprowicz we wstępie do zbioru swoich tłumaczeń pt. Poeci angielscy, stwierdzając, że Burns, wychowany w szkole ludowej, znal z łaciny jeden cytat „Amor vincit omnia”, co zarazem może stanowić motto-syntezę jego twórczości.

Już sama umiejętność posługiwania się najróżniejszymi — zarówno szkockimi, jak angielskimi — formami wiersza podważa mit o ignorancji poety. Podważa go także fakt, że chociaż Burns potocznie prawdopodobnie używał dialektu szkockiej formy języka angielskiego, tzw. Iowi and Scotch, i większość utworów poetyckich w tej formie angielszczyzny napisał (co wymaga specjalnych glosariów na marginesie jego wierszy, bez których byłyby dla Anglika niekiedy trudne do zrozumienia), potrafił posługiwać się nie tylko poprawną, lecz wręcz wytworną angielszczyzną, jaką mówiono i pisano w Londynie. Świadczą o tym nic tylko niektóre jego utwory poetyckie, lecz nade wszystko listy Burnsa, w które włożył autor bardzo wiele ambicji literackich pisząc je z wyraźnym adresem do potomności i do świata wielkiej literatury. Tak więc, stosując lowland Scotch w swoich utworach poetyckich i pisząc językiem poetyckim spod wiejskiej strzechy, czynił to niejako z wyboru, a nie z konieczności. W tym sensie głównie—w sensie odrzucenia „dykcji poetyckiej” — Wordsworth wskazywał na niego jako na swego prekursora i w tym też sensie poezja Burnsa odegrała szczególną rolę w procesie rozwojowym literatury preromantycznej. Nieliczne sentymentalne utwory poety nie są bowiem w stanie przesłonić faktu, że Burns nie był romantykiem, zwłaszcza nie można doszukać się w jego anakreontycznej i jurnej poezji — romantycznej postawy wobec kobiet.

Burns jest pisarzem, którego wiekowej reputacji zawsze zagraża, obok legendy, specjalna forma kultu, wyrażająca się w Szkocji spełnianiem szklanicy narodowego trunku — whisky — przed portretem autora. Upraszczanie obrazu poety do formuły „whisky, kobieta i śpiew” przesłania, przynajmniej w pewnych tradycjach anglosaskich, w których Burns odgrywa specjalną rolę po obu stronach oceanu, różnorodność nawarstwień jego poezji. Trzeba pamiętać, że był on nie tylko autorem erotyków i pieśni pożegnalnej, Dawny czas (.Auld Lang Syne), śpiewanej przy takich okazjach w anglosaskim świecie jak zakończenie morskiej podróży itp., ale że był także świetnym satyrykiem. Jego satyra zwracała się przeciwko zakłamaniu kalwinistyczno-purytańskich wioskowych sąsiadów i konsystorza (Orędzie do zbyt dobrych — Adress to the Unco Guid; Przemowa do diabla — Adresy to the Deil; Modlitwa świątobliwego Willie'go — Holy Willie’s Prayer), przeciwko odstępcom szkockiej sprawy narodowej, a także przeciw nadętej kobiecej próżności, o czym świadczy np. przekomiczny wiersz Do wszy (To a Louse). Jako radykalny demokrata krytykował teł klasy panujące (Dwa psy — The Twa Dogs).

Nurt humanitarny twórczości Burnsa i jego zaduma nad losem człowieka znalazły swój najbardziej wymowny wyraz w wierszu Do myszy (To a Mouse), gdzie Burns wyraża niemal