DSC76

później uczono, zadowalała się pozorami, obiecując wieczne zbawienie funda, torowi klasztoru. Nadmierny kult łaciny, uprawiany w szkołach zakonu, do. prowadził u szlacheckich synów do lekceważenia języka ojczystego. Jezuici zajmując się tylko szkolnictwem średnim i wyższym, świadomie pomijali naukę elementarną, pozostawiając ją innym zgromadzeniom zakonnym. Odpo-wiadając na apel Soboru Trydenckiego zakończonego w 1563 r., organizowano jednak niższe szkoły jezuickie w mniejszych miejscowościach, przeznaczone dla uboższych warstw, w których nauczano przede wszystkich katechizmu według mniejszego wydania Piotra Kanizjusza.

W chwili śmierci Zygmunta III Wazy, tj. w 1632 r., było w Koronie 26, a na Litwie 11 kolegiów jezuickich. Wśród znanych polskich jezuitów tego okresu byli: Piotr Skarga-Pawęski (1536-1612) - nauczyciel i kaznodzieja kolegiów w Pułtusku, Poznaniu, Lwowie, rektor Akademii Wileńskiej, autor słynnych „Kazań Sejmowych”; Stanisław Warszewicki (1530-1591) - organizator i rektor Akademii Wileńskiej, wychowawca króla Zygmunta 111 Wazy; Jakub Wujek (1541-1597) - autor znakomitego przekładu Biblii na język polski.

Ocena działalności Towarzystwa Jezusowego nie jest ani łatwa, ani prosta. Ścisła dyscyplina i fakt absolutnego posłuszeństwa papieżowi zakłóciły swobodne życie intelektualne. Przyjmując rolę szermierzy kontrreformacji, jezuici byli apostołami humanistycznej kazuistyki, zwolennikami aktywnych metod pedagogicznych, przeciwnikami scholastyki, a jednocześnie ponosili odpowiedzialność za potępienie Kopernika i Galileusza. Nie oznaczało to niemożliwości pojednania wiary z nauką w obrębie tego zgromadzenia zakonnego. Wśród jezuitów spotykamy i takich, którzy prowadząc badania naukowe, dochodzą do tych samych wniosków, co potępieni przez hierarchów i wyklęci przez Kościół. W początkach XVII w. jezuita Scheiner, profesor w Ingolstadt, zaobserwował plamy na Słońcu i powiedział o tym przełożonemu, który oświadczył: Przeczytałem wiele razy Arystotelesa w całości i zapewniam cię, ze nie napotkałem niczego podobnego. Cóż, synu, uspokój się i bądź pewnym, ze to, co bierzesz za plamy na Słońcu, to wada szkieł albo twych oczu . W rezultacie Scheiner anonimowo opublikował w 1612 r. trzy listy pod tytułem „De maculis solaribus” („O plamach słonecznych”). W sprawie Galileusza jezuici kierowali się jedynie duchem posłuszeństwa, potępiając heliocentryzm, do którego wielu z nich, jak np. o. Clavuis czy Scheiner, byli przekonani ze względów naukowych. Ponieważ uczeni jezuiccy musieli w swoich badaniach opierać się na hipotezach, których fałsz był dla nich oczywisty, doprowadziło to do opóźnienia postępu naukowego. Miało to również skutki w jezuickim nauczaniu, mimo nowoczesności szkół Towarzystwa Jezusowego. Historia

“ G. Minois: „Kościół...”, s. 309.

Towarzystwa Jezusowego to historia nieustającego ani na chwilą napiącia miądzy mądrą i swobodną nauką a rygorystyczną obroną immobilizmu (brak aktywności działania, bezczynność, niezmienność). Są bojownikami wiary pod rozkazami swojego generała i papieża i jednocześnie promotorami kultury humanistycznej, zrównoważonej, autonomicznej. Spotykają sią w ich zakonie ideały wiedzy i wiary, nie wspierając sią jednak wzajemnieⁿ.

PYTANIA KONTROLNE

1.    Jakie znaczenie dla rozwoju oświaty miały założenia ideowe reformacji?

2.    Na czym polegała idea Saskiej Ordynacji Szkolnej i kto był jej autorem?

3.    Model gimnazjum humanistycznego Jana Sturmą, program i cele nauczania.

4.    Przyczyny powstania szkół różnowierczych.

5.    Typy i rozmieszczenie szkół różnowierczych w Polsce.

6.    Podobieństwa i różnice polskich szkół różnowierczych.

7.    Znaczenie działalności szkół różnowierczych dla rozwoju oświaty w Polsce.

8.    Omów działalność wybranej szkoły różnowierczej.

9.    Przyczyny powstania zakonu jezuitów.

10.    Rola i zadanie Towarzystwa Jezusowego.

11.    Kto stworzył i czym było Ratio Studiorum (Plan i urządzenie nauk w Towarzystwie Jezusowym)?

12.    Program naukowy i dydaktyczny w kolegiach jezuickich.

13.    Dlaczego zakon jezuitów można nazwać narzędziem kontrreformacji?

14.    Kto, gdzie i kiedy sprowadził zakon jezuitów do Polski?

15.    Jaka była organizacja nauczania w szkołach jezuitów?

16.    Jakie były główne cele wychowania w szkołach jezuickich?

17.    Jakimi wadami i zaletami odznaczało się szkolnictwo jezuickie?

LITERATURA ZALECANA

1.    M. Banaszak: „Historia Kościoła katolickiego”. Warszawa 1989, t. III.

2.    H. Kołłątaj: „Stan oświecenia w Polsce”. Wrocław 1953.

3.    G. Minois: „Kościół i nauka. Dzieje pewnego niezrozumienia. Od Augustyna do Galileusza”. Warszawa 1995.

4.    „Pisma pedagogiczne polskiego Odrodzenia”. Wybór i oprać. J. Skoczek. Wrocław 1956.

5.    J. Tazbir: „Reformacja w Polsce; szkice o ludziach i doktrynie”. Warszawa 1993.

¹² Tamże, s. 318.