DSC81

sów św. Odona, w jego klasztorze żywiono codziennie 18 ubogich k- • gi czy podróżny dostawał funt chleba, a rano, przy odejściu, pól f_Unl ^ % i połowę porcji wina przeznaczonego dla zakonników. Dla wdów, sierot wypiekano codziennie dwanaście trzyfuntowej wagi strucli. Raz w J ^ wyznaczony zakonnik chodził po domach z koszami chleba, winem i • ^1J wem, aby obdzielić wiktuałami potrzebujących. Podobnie działo się w \ ^ klasztorach, jak np. cystersów, franciszkanów, benedyktynów^{1 2}.

Szczególną troską otaczano w Średniowieczu osierocone i porzucone i • ci. Problem podrzutków, czyli dzieci niechcianych, istniał we wszystkie epokach. Społeczeństwa nie mogąc się z tym uporać, starały się zape^S dzieciom minimum egzystencji. Stąd wzięła się idea urządzania specjalnych domów dla podrzutków. Podrzucone pod kościołem dzieci oddawano mam. kom do wykarmienia, a następnie wychowywano. Niektórzy badacze, zajmu, jący się problemami opieki nad dziećmi, przytaczają informację, według której w VII w. istniał dom podrzutków w Trewirze. Na pewno tego typu instytucję założył archiprezbiter Datheus w Mediolanie w 787 r.³.

Opieka nad dzieckiem była pochodną szerszego zjawiska; zainteresowania losem ludzi starych, ułomnych, niemogących zapewnić sobie egzystencji.

Kościół od początku swego istnienia zapoczątkował i prowadził działania dobroczynne wobec potrzebujących. Realizacja idei caritas Christiana była prowadzona jednocześnie z chrystianizacją średniowiecznego społeczeństwa.

Jedną z plag Średniowiecza było żebractwo spowodowane zubożeniem społeczeństw wskutek nieustannie prowadzonych, zwłaszcza w początkach wieków średnich, wojen, migracją ze wsi do miast, zmianami w obyczajowości spowodowanymi kontaktami z ludnością odmienną kulturowo. Żebractwo stanowiło od tej pory problem, z którym władze borykały się w każdej epoce. Wówczas kwestię tę starano się rozwiązać głównie poprzez określenie przynależności do tej, wcale niemałej, grupy społecznej oraz przez wydawanie stosownych przepisów i zarządzeń, określających status żebraczy. Miały one, z jednej strony charakter porządkujący, z drugiej zaś - sankcjonowały istniejący stan rzeczy. Tym samym dopuszczały to zjawisko i poniekąd uznawały je za element życia publicznego.

W XII w. opiekę nad ubogimi roztoczyli władcy angielscy. Król Edward II zwolnił ich z wszelkich ciężarów nakładanych na społeczeństwo. W czasach Henryka IV zatwierdzono ustawę wyznaczającą pewne kwoty na opiekę, pochodzące z dochodów klasztornych. Jego następca - Henryk V - wydał przepisy normujące sytuację żebraków, obligując jednocześnie sędziów pokoju do

aresztowania włóczęgów⁴. Henryk VIII przeprowadził klasyfikację żebrzących, dzieląc ich na starców i niemocników oraz żebraków zdrowych. Pierwsi, za zgodą sędziego pokoju, mogli oddawać się żebractwu w wyznaczonym rewirze; drudzy — musieli pracować. Kolejne przepisy nakładały na funkcjonariuszy państwowych obowiązek zatrudniania biednych obywateli albo utrzymywania ich z funduszy tworzonych w toku dobrowolnych składek. Jałmużna w czystej postaci w Anglii nie istniała⁵.

Kolejne średniowieczne ustawy przeciwżebracze wydano w 1330 r. we Francji i w latach 1360, 1381, 1388 — w Anglii. Były to ustawy głównie restrykcyjne. Średniowieczne szpitale nie zdołały ani zahamować rozprzestrzeniających się epidemii, ani zlikwidować zjawiska żebractwa czy wyeliminować podrzucania dzieci.

W działaniach władców średniowiecznych widoczna jest z jednej strony troska o zapewnienie minimum egzystencji ludziom dotkniętym przez los, o czym świadczą zapisy nakładające w niektórych państwach na gminy obowiązek dostarczenia funduszy na ubogich obywateli. Jednak z drugiej strony przedsięwzięcia te charakteryzowała pewnego rodzaju niekonsekwencja, wyrażająca się w przepisach klasyfikacji żebraków, przy jednoczesnych restrykcjach za uprawianie tego procederu. Sam fakt istnienia miłosierdzia, uwidaczniającego się w różnych inicjatywach pomocy ubogim, był podyktowany troską dobrodziejów o własne zbawienie, życie zgodne z wyznawaną wiarą, ale też obawą przed wzrostem liczby żebraków, przed niekontrolowanym rozwojem grup rozbójniczych czy też rozprzestrzenianiem epidemii. Cechą charakterystyczną podejmowanych działań było usuwanie skutków biedy, a nie jej przyczyn. Dopiero z czasem utrwalił się pozytywny kierunek działań, polegający na zapobieganiu skutkom ubóstwa⁶.

Jakkolwiek prace charytatywne podejmowane we wczesnym średniowieczu, zarówno przez Kościół, jak i ustawodawczą działalność władców, zapoczątkowały systematyczną opiekę nad ludźmi ubogimi, dziećmi i starcami, to jednak nie zdołały zahamować biedy ogarniającej społeczeństwa europejskie. W każdym kraju, w każdej przestrzeni czasowej istniały porzucone dzieci, starcy.

1

   Tamże.

2

   Tamże. s. 109.

3

   Tamże. s. 109.

4

   A. Bohatkiewicz: „Wykazanie urządzenia pomocy dla ubóstwa w Anglii”. (W:) „Dzieje dobroczynności" 1823, s. 363.

5

   W XVI stuleciu wydano w Europie dwie groźne ustawy. W latach trzydziestych XVI w. w Anglii przepisy nakazywały ukaranie złapanego na żebractwie przez ucięcie górnej części prawego ucha. A. Bohatkiewicz: „Wykazanie urządzenia pomocy dla ubóstwa w Anglii”. ^W:) „Dzieje dobroczynności” 1823 t. 1. Natomiast w Paryżu wydano w 1596 r. przepis, w którym zabraniano żebrakom i włóczęgom przebywania na ulicach miasta pod karą powieszenia. Rozporządzenie to skutkowało w ciągu doby od momentu ogłoszenia. W: K. Koralewski: „Opieka społeczna". Warszawa 1918, s. 14.

6

   2 Grotowski: „Rozwój zakładów dobroczynnych", s. 11.15.16.