DSC 24

Pilom,EM NOWIU LOS

i rżenia na rzeczy. Natomiast sposób widzeniu rzeczy jest już charakterystyczną cechą ^i tajemnicą indywidualności pisarskich. Ola przykładu spróbujemy w kilku słowach określić „sposoby widzenia" dwóch wybitnych nowelistów z literatur obcych. Ola Czechowa otaczający go świat małych i większych urzędników carskich przedstawia się na powierzchni jako świat manekinów, zmechanizowanych do śjniesznośd w trybach potężnej, biurokratycznej machiny europejskiego mocarstwa. Ale bystre spojrzenie wielkiego pisarza dostrzega powierzchowność tego zmechanizowania, wyławia z monotonnego urzędniczego życia nikle, lecz znamienne momenty, świadczące o utajonym człowieczeństwie tych ludzi w mundurach, którzy wbrew pozorąm kochają, nienawidzą, odczuwają cierpienie i strach i nawet — umierają ze strachu (Śmierć urzędnika).

Dla innego pisarza, freudysty Stefana Zweiga, w pozornie unormowanym, uregulowanym jak zegarek życiu mieszczańskim zdarzają się niespodziewane wybuchy, w których daje o sobie znać nieugaszona, na pozór tylko opanowana namiętność. Forma noweli psychologicznej jest dla takiego spojrzenia na życie narzucającym się wyrazem artystycznym. Odpowiada ona przecież z istoty takiemu ujęciu życia, które wychwytuje w nim jako istotne treści, jako wartości, momenty oderwane, takie jak owa niesamowita przygoda miłosna starszej kobiety w Monte Carlo (Dwadzieścia cztery godziny z życia kobiety). ^s

Wracając do sprawy momentu reprezentatywhego_ musimy podnieść w nim swoisty charakter symboliczny, w ogóle ziiamienny dla psychologicznej noweli. Przeżycie latarnika, przeżycie Michałka symbolizują pewne treści duszy, odczuwane przez autorów jako wartości moralne. W Legendzie o bracie leśnym Żeromskiego na pól barbarzyński Raubritler pod wpływem świętego zrzuca zbroję i wdziewa habit pustelniczy. W pryzmacie jego przeżycia rozświetlają się dwie niby skłócone, a przecież wyrastające ze wspólnego korzenia, dusze średniowiecza: dusza półdzikiego ¹ ycerza i dusza ascetycznego mnicha. Taka może być treść i taka pers-ywa nowelistycznego symbolu.

Nie zawsze jednak symbole te przedstawiają się wyraźnie i wyraziście, W noweli Orzeszkowej Daj kwiatek już w tytule widoczna jest wola przedstawienia symbolicznego. Ale w tej historii biednego chłopca ży-iowskiego moment reprezentatywny nie wybija się dość silnie na czoło; Orzeszkowa dosyć sztucznie wyrywa jeden szczegół, przez co również treść symbolicznych słów tytułu przedstawia się niejasno. Podobni* v noweli Dąbrowskiej Noc ponad światem ponoszący autorkę tempera-nent epicki odebrał scenie końcowej, symbolizującej w przeżyciu nie zczęśliwego Nikodema tragizm nieubłaganego losu, charakter momenti eprezentatywnego, wyjątkowego i oderwanego. W obu utworach auto* i od siebie, poza tokiem opowieści, w tytule, wskazują na symboliczn