DSC�97

słowiach, powiedzeniach i formułkach wyrażających życzenia, zapewnienia, zaklęcia, jak „Imana mnie widzi”, „Imana czuwa nade mną”, „Imana patrzy na ciebie i ześle ci karę”, „Imana widzi, co będzie jutro” — jak i w samych imionach nadawanych Imanie, znaczących „Ten, który widzi”, „Ten, który śledzi”, lub w imionach ludzi, wyrażających ten atrybut bóstwa, jak „Imana widzi”, „Imana wie”, „Imana widzi wszystko” itp.³⁴

Kalunga jest imieniem Najwyższej Istoty na wielkiej środ-kowo-zachodniej połaci Afryki, rozciągającej się od głębi lądu aż po wybrzeże atlantyckie^M. U Ovambo Aadongów w południowej Angoli, jednego z najbardziej prymitywnych szczepów Bantu, Kalunga widzi i słyszy wszystko, wszystko wie, nic nie uchodzi jego uwagi, nikt nie zdoła go oszukać. Widzi, kiedy ktoś kradnie, kiedy dziewczyna jest w ciąży. „Kalunga ma długie uszy, a jego oczy widzą nawet w ciemności” ^3#.

Wzdłuż zachodnich wybrzeży Afryki, odnogami sięgając w głąb lądu (aż do szczepu Barotse w Transwalu) przeważa Nsambi (Nyambi, Nyame itd.) jako imię Istoty Najwyższej. U Hambu-kuszów znad rzeki Okavango (Afryka południowo-wschodnia) Nyambi nie jest „Stwórcą” (nie stwarza ani kształtuje rzeczy, poprzestając na zsyłaniu ich na ziemię z nieba, gdzie już istnieją), lecz „Opiekunem”, który ze swojej niebiańskiej siedziby widzi nas i opiekuje się nami, zamykając się niejako (ku tu yambera), jak chmury ponad nami³⁷. U Bafiotów, Bawilów i innych szczepów Bantu w Loango (Kongo Franc., basen Kvilu) Nsambi, przebywający w niebie, rządzący deszczem i suszą, dobroczyńca i sędzia, karzący zło (zwłaszcza oszustwo i krzywoprzysięstwo), wszechobecny i wszechwiedzący, zna nie tylko czyny, ale i myśli ludzkie; dniem i nocą, na jawie i we śnie, na dworze i wewnątrz chat nie spuszcza ludzi z oka. Żadna śmierć, żaden kataklizm nie może nastąpić na ziemi bez jego wiedzy ^w.

Dalej na północ, w Kamerunie, u Bakwirów, Istota Najwyższa Owase, dawca deszczu, posiada obok innych atrybutów również dar wszechobecności i wszechwiedzy. „Owase wie wszystko”, gdyż ze swojej niebieskiej siedziby wszędzie może sięgnąć wzrokiem i wszystko dojrzeć ^3#.

41