Dwudziestolecie międzywojenne Jerzy Kwiatkowski (97)

111, toct iflHttt

Granice między tymi dwoma gatunkami są (u /rewią płynne: mea« niema! i reguł) jest bowiem / fantastyką społeczną spleciona,

—    pozostaje po prostu na jej usługach. Z drugiej strony, utwory obydwu tych gatunków sąsiadują niekiedy blisko z fantastyką meWujJ czasem zaś posługują się wręcz jej chwytami.

Tak np. zainteresowanie mediumizmem i teorią ciał astralnych łączy Antoniego Langego z twórczością Grabińskiego. Nie poszukiwanie drci^ metafizycznych skierowało jednak uwagę tego poety i polihisiora Mlcdgfy ku owym dziedzinom, lec/ marzenie o idealnym społeczeństwie. Lu^e. fantastyką parał się juz przed wojną, podporządkował ją tym razem pozbawionej zresztą konkretnych aluzji do losów narodu polskiego i j| politycznej sytuacji, z drugiej zaś strony — bardzo „literackiej*. ^ podkreślającej swoją umowność i fikcyjność. Dość powiedzieć, że Stanią celowo wyeksponowane nawiązanie, niejako ..dalszy ciąg" Mim ^ Campanclli. Ideał szlachetnego nadczłowicczeństwa łączy się tu z naukowo-parapsychologiciną. powieść przygodowo-podróżnica typ. ^ Polaków w czasie wojny, z iście romantycznym romansem z Judmąfc kochanką", rzeczowy reportaż z kraju Słońcogrodzian (pełen opisów isr^. technologii) z niebanalną erudycją religio- i kul turonu w c/ą — w całość tek zgrabną, zaopatrzoną przy tym w ramę kompozycyjną i w rodzaj itała^ asekuracji, które pozwalają autorowi uchować żartobliwy dynam afc świata przedstawionego w powieści.

Podobnie jak w Mirandzie, także i w Torpedzie czasu (1924) Amuę Słonimskiego dominuje problematyka etyczno-społeczna. Jeśli jednak Up położył szczególny nacisk na ..przeduchowienie" ludzkości, w czym zbliółą np. do Hulewicza, nawiązywał do romantycznych jeszcze tradycji i poórjomf

—    acz w biegunowo odmiennej aurze etycznej — marzenie Nietzschegj o nadczlowieku. Słonimski — najbliższy w tym nurcie wzorcom Welkmila • postęp i udoskonalenie ludzkości traktował i bardziej serio, i bankę sceptycznie Także i Torpeda czasu, podobnie jak Miranda, nosi na snłnrpąm wojny: aczkolwiek akcja jej toczy się w r. 2123. głównym nicbezpieczosna zagrażającym ludzkości i właściwą przyczyną podróży w casc Mmh powieści są kataklizmy wojenne. I tu pojawia się rodzaj społecznej utopii, tyle że niejako wmontowanej w przeszłość, (oipcda Słonimskiego ląduje bota w lalach wielkiej rewolucji francuskiej, a celem załogi jest dokonanie uhd zmian w tej epoce, by anulowane zostały wielkie wojny, poczytuj*' napoleońskich. Ludziom w. XXII nie udaje się jednak przeprowadzenie rtfcra społecznych w w. XVIII. a przesłanie powieści, podając w wgW skuteczność „reformowania życia zbiorowego i narzucania nowych łon

246 społecznych, choćby najbardziej słusznych", jako właściwą drogę wilawj:

_|(f^axme wiedzy ludzkiej i doskonalenie człowieka' Znakomitość pomysłu ■jpjo zaskakująca pointa, dystans uzyskany dzięki niezawodnemu dowcipowi jHinakiego i umiejętnemu dozowaniu humoru i tonacji serio — wszystko to ęm i Torped)' cz/uu swoisty majstersztyk science fiction ni usługach jfcmatyla społecznej.

200«no swoim poczuciem humoru, jak sceptycyzmem wobec wynalazków -yjośó zbliżał się do Słonimskiego Bruno Winawer, głównie /resztą Irtdiopisorz a nie prozaik tego gatunku. Jego powieści, z których g^Mnirjizą jest Doksor Przybrani (1924), reprezentują jednak — przy całej pisarskiej i do dziś działającej vis comica — mniejsze ambicje 0V*x. niższy rodzaj fantastyki naukowej niż utwory Langego i Słonim-

_ .^: _■

Hymn inną z gruntu tonację science fiction reprezentują tacy autorzy jak gę Braun czy Mieczysław Smolarski Powieści ich — mowa o Kiedy isifiyc 001(1925) Brauna i Mieście świailofcl (1923) Smolarskiego — łączy cechą .rjio istotna: fantastyka naukowa czy. szerzej, cywilizacyjna pozostaje tu na 4g|fc katastrofizmu.

Itmtśd Brauna, przechylającej się niebezpiecznie w stronę literatury 0M). trudno jednak odmówić pomysłowości: ostatni mieszkańcy Księżyca, tiaipobtaklizmie tektonicznym (ale także wojennym) uciekają zeń w rakiecie ftfinpiiciciumej na Ziemię - okazują się niespodziewanie... Adamem i Ewą. ląńrtt Smolarskiego (jedna z kilku, które w tym gatunku napisał obok tan)th powieści historycznych o skromnych raczej walorach) stanowi zjawisko tdównie ciekawsze. W tym. skądinąd nie wolnym od naiwności, utworze ttunrózm spłato się z antyutopią. a pogłosy rmoizmu z antycypacji Hiikyowskich ostrzeżeń. Dziś — możemy w nim dostrzec niejasno przeczucie liMfiiltu między społeczeństwem konsumpcyjnym a trendami antycywilizacyj-tp i lęku przed zagładą atomową Ale powieść ta nie była pozbawiona 4mt i aktualnej symboliki politycznej Katastrofa została w niej niejako tśśm na raty: rzecz dzieje się między dwoma kataklizmami: pierwszym, tuy tańczył w większości cywilizację, i drugim, który po setkach la niszczy •qfle Ziemię — za sprawą jej mieszkańców. Otóż w pierwszym i tych ttżkzmów dopatrzeć się można aluzji do wielkiej wojny światowej, w drugim -kto przed rewolucją społeczną.

V diłuym ciągu Dwudziestolecia science fiction bynajmniej nie zanika. V(cdcj, aż do czasu Dwóch końców świaia Antoniego Słonimskiego (1937), mumie jej słabnie. Nie spotykamy już też takiego zagęszczenia tego gatunku, płk przypadło na pierwszą połowę lat dwudziestych.    247