Elementa Latina IV 5

C) Viri vere humani

XIII

Hominem naturae oboedientem homini nocere non posse

(Cicero, De officiis III 21; 23; 25; 28).

21 Detrahere alteri aliąuid et hominem hominis incommódo

suum commódum augere magis est contra naturam quam mors, quam paupertas, quam dolor, quam cetera, quae possunt aut corpori accidere, aut rebus externis. Nam principio tollit con-victum humanum et societatem. Si enim sic erimus affecti, ut propter suum quisque emolumentum spoliet aut viólet alterum, disrumpi necesse est eam, quae maxime est śecundum¹ naturam, humani generis societatem.

23 Neque vero hoc solum natura, id est iure gentium, sed

etiam legibus populorum, quibus iu singulis civitatibus res publica continetur^eodem modo constitutum est, ut non liceat sui commodi causa nocere alteri. Hoc enim spectant leges, hoc voIunt, incoliimem esse civium coniunctionem, quam qui diri-munt, eos morte, exsilio, vinculis, damno coercent.

25 Etenim magis est śecundum naturam pro omnibus genti-

bus, si fieri possitj conse£vandis aut iuvandis maximos labores molestiasque susciperej quam vivere in solitudine non modo sine ullis molestiis, sed etiam in maximis voluptatibus abun-dantem omnibus copiis, ut excellas etiam pulchritudine et vi-ribus., Quocirca optimo quisque et splendidissimo ingenio longe /illamjvitam jhuif; antepbnit. Ex quo efficitur hominem naturae oboedientem homini nocere non posse.

28 Nam illud quidem absurdum est, quod quidam dicunt,

parenti se aut fratri nihil detracturos sui commodi causa,(aliam rationem esse civium| reliquorum. /Hi sibi nihil/ iuris, nullam ^.societatem communis utilitatis causa statuunt^esse cum eivibus/ quae sententia omnein societatem distrahit civitatis. Qui autem civium rationem dicunt habendam, externorum negant, ii diri-munt communem humani generis societatem, qua sublata be-neficentia, liberalitas, bonitas, iustitia funditus tollitur. Quae qui tollunt, etiam adversus deos immortaies impii iudicandi •sunt; ab iis enim constitutam inter homines societatem evertunt.

N|

XIV

Servi colant potius te, quam timeant

(L. Aanaeus Seneca, Ad Lucilium epistula 47,1—5. 16—17).

i Libenter ex his, qui a te veniunt, cognóvi faiMliariter te ¹cum servis tuis vivere. Hoc prudentiam tuam, hoc eruditionem

. „Servi sunt*. Immo con-tubernales. „Servi sunt*. Immo hunhles amici. „Servi sunt*. Immo conservi,: si cogitaveris tantundem in utrosąue licere fortunae. ltaąue rideo istos, qui 2 turpe existhnant cum servo suo cenare: nisi quia superbissi-ma consuetudo cenanti domino stantium servorum turbam cir-cumdedit? Est ille plus, quam 6" 3 capit, at infelicibus servis mo-vere labra ne in hoc quidem, ut loquantur, licet. Sic fit, ut isti 4 de domino łoquantur, quibus coram domino loqui non licet.

At illi, quibus non tantum coram dominis, sed cum ipsis erat sermo, quorum os non consuebatur, parati erant pro domino porrigere cervlcem, periculum imminens in caput suum avertere: in conviviis loquebantur, sed in torinentis tace-bant. i Deinde eiusdem arrogantiae proverbium iactatur toti- 5 dem hostes esse, quot servos. Non habemus illos hosteś, sed facimus. Alia interim crudelia, inhumana praetereo, quod ne tamquam hominibus quidem, sed tamquam iumentis abu-timur.y

Non est, mi Lucili, quod amicum tantum in foro et in 36 curia quaeras; si diligenter attenderis, et domi invenies. Quem-admódum stultus e^t, qui equum empturus non ipsum inspicit, sed stratum eius ac frenos, sic stultissimus est, qui hominem aut ex veste, aut ex condicione aestimat./„Servus est”. Sed ^;'i? łortasse liber animo. „Servus est*. Hoc illi nocebit? Ostende,