filozofia36

Kartezjusz

Ilustracja do Rozprawy o metodzie Kartezjusza (Lejda 1637).

Ilustracja do Rozprawy o metodzie Kartezjusza (Lejda 1637).

wprawiającej w ruch krwinki dzięki różnicy temperatur w ciele. W krwinkach powstają, jego zdaniem, „tchnienia życiowe", które poprzez nerwy przedostają się do mięśni i powodują ruch różnych części dala. Na tym poziomie organizmy zwierzęce

nie różnią się od ludzkich. Jednakże człowiek jest dla Kartezjusza nie tylko „substancją rozciągłą", ale także „substancją myślącą" (dualizm) i człowieka od zwierzęda odróżnia umiejętność wyrażania swych myśli poprzez mowę. Człowiek obdarzony jest „duszą rozumną", która, zespolona z ciałem, wpływa na sferę doznań, myśli, uczuć i pragnień

Za siedlisko duszy uznał Kartezjusz centralną część mózgu, szyszynkę, skąd dusza wywiera wpływ na różne organy i gdzie odbiera bodźce zewnętrzne.

Teoria poznania

Najważniejszym i jedynym źródłem poznania jest dla Kartezjusza rozum. Poznanie rozumowe ma charakter intuicyjny oraz dedukcyjny, przy czym poznanie intuicyjne odgrywa najważniejszą rolę, jest zatem bezpośrednim doświadczaniem tego, co jasne i wyraźne w przedstawianiu idei. Według Kartezjusza istnieją trzy rodzaje przedstawień pojęciowych: 1. Idee wrodzone, niezależne od świata zewnętrznego; ich domeną są dusza i rozum.; są jasne i wyraźne, są jednocześnie samoistnym i niezależnym tworem duszy, która posiada zdolność ich wytwarzania; wyróżnia tu filozof takie pojęcia ogólne jak: byt, substancja, przyczyna, cel itp., 2. Idee nabyte, które pochodzą z doświadczenia: należą do nich pojęcia ogólne, które sami tworzymy obserwując rzeczywistość, np. pojęcia człowieka, psa, drzewa, słońca itp., 3. Idee utworzone przez nas samych konstruujemy na podstawie idei wrodzonych i nabytych; wśród przykładów wymienia Kartezjusz ideę sfinksa czy hipotaura.

Dusza, oprócz umysłu, kieruje się także według Kartezjusza wolą, którą rozumie filozof jako zdolność do swobodnego postanawiania, twierdzenia lub zaprzeczenia w postaci sądu. Wola, która sięga dalej niż umysł, w przeciwieństwie do niego może błądzić, opowiadać się po stronie fałszu zamiast prawdy. Sprzeczność pomiędzy woła a rozumem jest w ujęciu Kartezjusza źródłem błędu. Rozum jednakże może korygować błędy woli, dzięki czemu człowiek ma zdolność doskonalenia się, przechodzenia od

niewiedzy do wiedzy, od błędu do prawdy. Na tym, według Kartezjusza, polq poznanie.

Afekty i etyka

Afektami nazwał Kartezjusz taki typ przedstawień, a więc stanów świadomości które nie są ani aktami woli, ani postrzeżeniami i które dusza wywodzi z siebie z samej, nie zaś ze świata zewnętrznego. Afekty są swego rodzaju reakcją na zdarzenia w świecie zewnętrznym, a bezpośrednim ich źródłem są „siły życiowe", które umieszcza Kartezjusz w ludzkiej krwi. Ogranicza ich liczbę do sześciu: miłość, nienawiść, podziw.

pożądanie, radość i smutek. Afekty mogą skłaniać człowieka zarówno do dobra, jak i dc

■■■■■■■■■■■■i

150