filozofia egzamin5

poganie, Bacon potępił. Jego filozofia była w francie rzeczy sceptyczna wiedzy. Zalecał metodę doświadczalną, ile zaznaczał, Je doświadczenie jest dzięki objawieniu.

ZNACZENIE R. BACONA. Ten postępowy badacz empirycznych (aktów k. lanym filozofem ze starej szkoły augustyńskiej i mistycznej. Nie poszedł z nowyiJT ^ który chciał w filozofii odłączyć wiedzę od wiary; zrzekł się filozofii na rzecz wiary, p w bardzo ciężkich warunkach i obdarzony zbyt niecierpliwym temperamentem, nj_c czynił się do postępu nauki; może nawet więcej niż jego współcześni domieszał do faktów. Ale program jego istotnie mógł się przyczynić do postępu nauk,

Był krańcowym dualistą w metodzie: przyrodoznawstwo było dlań wyląc/mę

doświadczenia, a filozofia - wyłącznic rzeczą wiary. W nowszych czasach dualizm tu

znalazł wielu zwolenników, w XIII w. zaś był wyjątkiem, i to podwójnie, zarówno w

Uj

mowaniu przyrodoznawstwa jak i filozofii. Toteż Bacon nie oddziałał na wspólcm*^ Za to uczeni nowożytni, ceniąc jego program empirycznej nauki, a me znając dokłada jego iluministycznej filozofii, czcili w nim zwiastuna nowych czasów.

POKREWNI MYŚLICIELE. Druga grupa empirycznych badaczy XIII w. hołdom w filozofii nie augustynizmowi, lecz odnowionemu naówczas neoplitonizmowi. W#, Iowie XIII w. najwybitniejszym przedstawicielem tego stanowiska był Witelo, pitr*_V; filozof związany z Polską: był on neoplatońskim metafizykiem i uczonym przyrodnik^ w jednej osobie. Pod koniec zaś stulecia wytworzyła się grupa przyrodników-ncopłatoś. oykow na zachodzie Niemiec. Głównymi myślicielami wśród nich byli: Ul ryk ze Stras. birga(zm. 1277), a zwłaszcza Tcodoryk (Dietrich) z Freibergufzm. oŁ I3l0), auttr cennego traktatu o tęczy, obaj dominikanie. Zamiłowania do badań przyrodniczych wśród dominikanów niemieckich rozbudził Albert Wielki, który też zapoznał ich z doklrynwi neoplatońskimi; dlatego tę grupę myślicieli nazwano szkołą albertystów.

ŚW. TOMASZ Z AKWINU

Utworzenie chrześcijańskiego irystotełizmu w XIII wieku było przewrotem dla ckm* ścijańskicj filozofii: albowiem przez tysiąc lat z górą była budowana na podstawie Pław-skiego idealizmu, teraz zaś podstawą jej stał się empiryzm pcrypatctycki. Arystotefiza chrześcijański mc mógł być kopią greckiego, lecz musiał być nowym systemem, ifltło¹ gic/nym do tamtego. System ten był dziełem Tomasza z Akwinu, od którego imienia zn się tomizmem. Został najwcześniej przyjęty przez zakon kaznodziejski i zwolennicy jego w XIII wieku stanowili „szkołę dominikańską" („młodszą", w przeciwieństwie dc starszej, wiernej jeszcze augustynizmowi).

POPRZEDNICY. Wzorem dla Tomasza był Arystoteles; od niego przejął:

I. Pojęcie poznania jako procesu recepiywnego i na tym pojęciu oparł swą Ml*-ryczną teorię poznania.

_ie dowodu i na nim oparł rozgraniczenie wiedzy i wiary.

>JJ_ie przyczynowego powiązania zdar/cA i na mm oparł pogląd na no-

i stworzenia

^poj««^{ie ,k,u} *^{czyli eneT}*"*' polcneji oraz pojęcia formy i materii, i na nich i icoiię duszy i ciał, psychologię i filozofię przyrody.

^ Pojęcie środka i na nim oparł swą etykę, te pojęcia Tomasz jeszcze uzupełnił. Przede wszystkim przczpojęcia istoty (tuemia) mienia («*). na których oparł rozróżnienie Boga i stworzenia.

¹ System Arystotelesa pociągał średniowiecznych myślicieli twą logiką, pojęciem ^aa, filozofią przyrody, Natomiast jego teologia i psychologia zdawały się prawo filozofom niemożliwe do przyjęcia; brakło w nich bowiem uznania, k świat jest Miliony w czasie, że dusza jest nieśmiertelna, że zdarzeniami kieruje Opatrzność. Do* rjtfo Tomasz i Akwinu umiał wykazać, że filozofia Arystotelesa jest z tymi i z wszystkimi *iyai artykułami wiary chrześcijańskiej zupełnie zgodna.

Przyjmując zasady filozofii Arystorelesowskiej Tomasz musiał przeciwstawić się pla* icnizmowi. zarówno w jego augustyńskiej, jak i neoplatońskiej wersji, to jest walczyć jiiómo ze starą scholastyką, jak i nowymi prądami, wywołanymi przez filozofię Ara* bów. Jednakże w widu punktach godził się z Augustynem; odrzucał wprawdzie jego filologię i odrzucał teorię poznania, ale kontynuował dzieło jego w teologii. W nauce o przymiotach Boga źródłem jego był zarówno Augustyn jak i Arystoteles, i ponadto owe ncoplatończycy chrześcijańscy, jak Pscudo-Dionizy, wcześniejsi scholastycy, jak Anzelm, mistycy, jak Bernard; nauka ta. jak i wiele innych nauk Tomasza, była syntezą historyczną w wielkim stylu.

Niektóre znów motywy tomizmu pochodziły ze źródeł ncoplatońskich. Na pytanie, jak jest zbudowany świat, odpowiadał w myśl Arystotelesa, natomiast na pytanie, dlaczego jest tak zbudowany, odpowiadał: bo taki właśnie świat jest doskonały. Był to punkt widzenia pochodzący już nie od Arystotelesa, lecz od Plotyna. Od niego też tomizm czerpał hierarchiczną koncepcję świata jako drabiny coraz doskonalszych bytów. Można rzec, że dół tej drabiny, aż po człowieka włącznie, pojęty jest w tomizmic po ary-itotebowsku, ałe góra - po ncopbtomku. Korzystając z idei neoplatońskich Tomasz nigdy jednak nie przekroczył tej granicy, która oddziela ortodoksję chrześcijańską od pantcizmu.

POPRZEDNICY BEZPOŚREDNI. Przewrót tomistyczny przygotowali ci uczeni XII w., którzy rccypowili pewne działy arystotelizmu, jak teorię uniwersałrów (np. Abcłard) lub genetyczną teorię poznania (np. Gilbert). W początkach XII w. takich filozofów by\o już wielu, należał do nich np. Piotr z Hibemii, nauczyciel młodego Tomasza na fakultecie artystów w Neapolu, który skierował uwagę jego na filozofię Arystotelesa. Tym wszakże, który przed Tomaszem najwięcej uczynił dla utworzenia chrześcijańskiego ary-totalizmu. był mistrz jego w Kolonii. Albert.

Albert zwany wielkim (1193*1280), Niemiec, z rodu hr. v. Bołlstadt, scholarz padewski, dominikanin od 1223 r.. nauczał od 1226 w różnych miastach niemieckich, 1245*1248 w paryskim uniwersytecie, a od 1248 w nowo utworzonej wyższej uczelni (studium generale) w Kolonii. Niejednokrotnie odwoływany na urzędy jako prowincjał, legat papieski* biskup, szybko jednak urzędy te składał i wracał do Kolonii do pracy

271