filozofia egzamin 3

matematykę Lata 161 B> 1629 spędzał, chcąc poznać świat i lud/i, w wirze życia światc. wego i dworskiego, w ojczyźnie i za granicą, w podróżach i wyprawach wojennych (jal, ochotnik brał udział w wojnie 30-t«tniej>. przerywał wszakże raz po raz taki tryb życj, i powracał do studiów. W 1629 usunął się ostatecznie w zacisze Holenderskie i. znalazło** tam całkowity spokój, pogrążył się w pracy; tam spędził lat 20. całą prawie resztę życii tam napisał główne swe dzieła. W 1649 r. na zaproszenie królowej szwedzkiej Krystyny udał się do Sztokholmu, gdzie jednak, nie zniósłszy północnego klimatu, już w następny* roku umarł.

ICartczjusz był jakby uosobieniem typu uczonego; był tylko i wyłącznie uczonym Bez ambicji osobistych (w przeciwieństwie np. do Fr. Bacona), bez aspiracyj do pouczania ludzi i poprawiania świata, opanowany był wyłącznie żądzą udoskonalenia własnego umysłu i poznania prawdy; ten cel kierował jego życiem od początku do końca.

PISMA. Filozofia był* dla Kartezjusza — po dawnemu — uniwersalną nauką: ..Cała filozofia jest jak drzewo, którego korzeniem jest metafizyka, pniem — fizyka, a gałęźmi — pozostałe nauki, sprowadzające się do trzech, mianowicie: do medycyny, mechaniki, etyki**.

Jego działalność badawcza obejmowała prawie cały ten zakres: pracował twórczo nie tylko na polu metafizyki, ale również na polu matematyki, fizyki i biologii.

Ostrożny, ceniący najwięcej swój spokój, a nie dbający o sławę, niechętnie ogłaszał swe prace. Zależało mu jedynie na opinii najwybitniejszych uczonych ; z nimi prowadził obszerną korespondencję naukową i utwory swe komunikował im w rękopisie.

Pierwsza jego publikacja ukazała ssę dopiero w 1637 r.; nosiła tytuł: Essais. a zawierała filozoficzne studium Discoztrs dr la mćthode oraz prace matematyczne CGćonrćtrie) i fizykalne ( Dioptrią!**? i \fćrćores>. Następnie w 1641 r. wyszło główne jego dzieło filozoficzne. MrtiisatUmrs dr prima philosophia (francuski przekład w 1647 r.). Po nim nastąpiły jeszcze f*rh%tripia philosophUze. 1644. i monografia psychologiczna Izr passions dr / dmr, 1649. Już po śmierci autora wyszły: młodzieńcza praca metodologiczna /?rg*d«t»r od direczionem inftrnii (pisana zapewne w 1628) i dialog La rrcherche dr la v£rizr par ia lumi&rc naturelłe (obie prace wydane w 1701) oraz fragmenty z dzida Lr monde ou /r zraizć tir ta łumtere, którego — po potępieniu Galileusza — autor nie chciał ogłosić (wyd. w 1664).

POPRZEDNICY. łCartezjusz podawał się z* myśliciela, który zerwał z dotychczasową tradycją, jako bezwartościową, i zaczął budowę nauki zupełnie od początku. Istotnie, był myślicielem oryginalnym: niemniej był daleko bardziej związany z tradycją, niż twierdził. Mianowicie, z tradycją scholastyki. Zagadnienia jego metafizyki były te same, co scholastyków wielkiej epoki; a i postawa, jaką zajmował przy ich rozwiązywaniu, bliska była postawie prądu augustyńskiego (samego Augustyna. Bonawentury. Dunsa Szkota). Zasadniczy subiektywny punkt wyjścia jego filozofii: cogito, ergo sum. koncepcja Boga, tukanie źródła wiedzy w Bogu. prymat woli i koncepcja wolności, woluntarystyczna teoria

sądu. nawet różne szczegóły, jak słynny przykład kawałka wosku _ to wszystko jest już

owakie

u Augustyna. Niektóre znów poglądy cpistcmologiczne, koncepcja nieograniczonej wol-» Bo**» «p- *>y*y P"y«o*o~»ue ^pmt oKhunutów. W szczególności słynne JCartezju-

rholastyków. a a współcześnie z Kartezjuszcm

«—• byto wypo»«taM« P™* Augustyna i wielokrotnie powta-

sac przez

przez

uzasadnione na nowo

fpipaoellę. Mimo te zależności Kartezjusz wprowadził nową metodologię i wybudował system filozofii.

ROZWÓJ. Po długich studiach nad naukami i po różnorodnych próbach własnych Kirtcjjusz ustalił swą metodę naukową. Dzień 11 listopada 1620 r. uważał u datę odkrycia kj metody, a koło 1626 r. metodologia jego była już wykończona. Po okrasie poszukiwań netodologicznych nastąpi) okres drugi: budowanie systemu. Okres ten rozpoczął _}ję po przybyciu Kartezjusza do Holandii, a przed 1637 r. przewodnie idee systemu były już usułooe.

POGLĄDY KARTEZJUSZA

I. METAFIZYKA. 1. Metoda. Gdy Kartezjusz postanowił dokonać reformy nauki, stan jej był niepomyślny: scholastyka była skończona, a Odrodzenie do pozytywnych wyników nie doszło. Główne dzieła Bacona i Galileusza nie były jeszcze napisane. Zresztą Uwiązanie Bacona nie zadowoliło Kartezjusza, a reforma Galileusza ograniczała się do nauki empirycznej i nie obejmowała filozofii Przyczynę niezadowalającego stanu nauk Kartezjusz widział w braku odpowiedniej Utody: badania naukowe o tyle tylko będą mogły być prowadzone pomyślnie, o ile przedtem będzie dla nich znaleziona metoda. „Metoda" suła się głównym hasłem i pierwszym zadaniem jego filozofii. Wielu było od czasów Odrodzenia uczonych, co szukali nowej metody, ale dopiero Kartezjusz pojął głębiej to zadanie: zabiegał nie o taką Utodę, która tylko ułatwi zdobywanie wiedzy, ale o taką, która zapewni jej niezawodność.

Miarą niezawodną wiedzy była dla Kartezjusza jasność i wyrażność. Co jest jasne i wyraźne (clair et disiinct), to jest pewne. A jasna i wyraźna - wiedza dotychczasowa, według niego, nie była, z wyjątkiem matematyki. Nie były wyraźne ani spekulacje scholastyczne, ani wiadomości faktyczne, dostarczane przez doświadczenie. Ideał makowy Kartezjusza był różny od scholastycznego, a także i od ideału Bacona; nie spekulacyjny, ale racjonalistyczny.

Jasne i wyraźne było dla Kartezjusza to, co proste. Jedynie złożone myśli są splątane i ciemne, i tylko one ulegają błędom. Nauce potrzebna jest zatem metoda, która wykrywa proste składniki myśli. W tym syłogizm nic nie pomoże. To zadanie spełnić może natomiast metoda analityczna, jaka jest stosowani w arytmetyce. Kartezjusz zastosował ją przede wszystkim w geometrii i zbudował geometrię analityczną (której ideę powzięli byli niegdyś okhamiści). A spodziewał się, że i inne nauki będą korzystać z jej dobrodziejstw.

Ni drugi jeszcze punkt kładł w metodzie naukowej nacisk. Chciał, aby pod względem ścisłości i pewności wszystkie nauki stały się podobne do matematyki Matematyka ni swe zalety naukowe czerpie stąd, że rozważa same tylko własności ilościowe. Dążył tedy do tego, by wszystkie nauki ograniczyć do rozważań ilościowych. Liczbowo daje się ująć przestrzeń oraz (wedle nowych naówczas odkryć Galileusza) - ruch. Otóż ide-dcm Kartezjusza było wszelkie własności rzeczy wywieść z kształtu i ruchu, całą przyrodę

Ii rozważać wyłącznie geometrycznie i mechanicznie. Wraz z metodą analityczną to I dążenie do matematycznego traktowania zjawisk stanowiło osnowę Kartezjańskiej kon-