filozofia egzamin 8

*

fe$uly etycznej: panować nad afektami i utrzymywać je w granicach użytecz^L Utyliiarynyczne normowanie przyrodzonych afektów me wyczerpywało /resztą jegoejyj przeciwnie, uważał za niezbędne uzupełnić ją przez teorią cnót i celów idealnych. fyJ wszakże systematycznie nic opracował; nie odpowiadała ona ani zamiłowaniom zdolnościom myślicieli, który cenił w nauce to tylko, co jasne i wyraźne, proste i czaloe.

PODSTAWOWE TEZY KARTEZJANIZMU były:

W metodologii: Zasada badania metody przed badaniem rzeczy. Kryterium jau^ i wyraźności w poznaniu. Metoda analityczna w matematyce. Program powucefe^ wiedzy racjonalnej, zbudowanej na wzór matematyki. Metoda fikcyjnego sceptycy^ jako sposób znalezienia wiedzy niezawodnej.

W metafizyce: Dualizm Boga i stworzenia, czyli substancji nieskończonej i ^ czonej. Dualizm substancji myślącej i rozciągłej. Nieograniczona wolność Boga i wota woli ludzkiej.

W filozofii przyrody. Mcchanistyczne pojmowanie materii, nic wyłączając nicznej. Nieatomistytzna teoria budowy materii.

W teorii poznania: Znalezienie pewności w samowiedzy. Natywistyczna idej. Woluatarystyczna teoria sądu. Teoria światła naturalnego jako teologiczne Ku* menie wiedzy.

Z tego najbardziej są znane i uważane za typowe dla Kartezjusza: I) Jasność i wjn posc idej jako kryterium pewności. 2) Program sprowadzenia wszelkiej wiedzy do tyg maiefflaiyczaego. 3) Zdobywanie wiedzy pewnej okólną drogą przez sceptycyzm. 4) Om hun myśli i materii. 5) Mcchanistyczne traktowanie ciał.

Żądza ścisłości, krytyczności i metodycznośa w myśleniu z jednej strony, a z drugfe pragnienie rozwiązania naczelnych zagadnień metafizycznych - to główne spraj kartezjanizmu.

p, STOSUNEK DO PRZESZŁOŚCI. ..Ojciec nowożytnej filozofii" miał niezwjU liczne i mocne związki z filozofią średniowieczną. Zagadnienia i postawę dzielił z win systemami scholastyków. Natomiast uderzająca jest jego obcość wobec myśli starożytną Scholastyka zawierali pewne motywy starożytne obok motywów własnych; otóż m iytne motywy w scholastyce były Kartezjuszowi obce i pomijał je, podejmował zaś i iw wija! jedynie te, które były swoiście średniowieczne i chrześcijańskie, dlatego też bkę był Augustynowi i Szkotowi niż przejętemu antyczną filozofią Tomaszowi z AM Jeśliby w aprioryzmie, odrywającym myśl od doświadczenia, i w dualizmie. od/ywąj| cym duszę od ciała, widzieć znamię średniowiecza, to Kartezjusz byłby nie bardziej Mli żytny, lecz właśnie bardziej średniowieczny od Tomaiza.

W rozwiązaniu problemów scholasiycznych okazał niemałą oryginalność. Bab mu subtelności scholasiycznych pojęć, która w jego czasach była już w zaniku; miał* to większą prostotę w ujęciu zagadnień. Nowość jego filozofii polegała i na tym, Jgl paru stuleciach zobojętnienia dla systematycznych zagadnień filozofii (bo schyłek schcó styki kładł nacisk prawie wyłącznie na zagadnienia teorii poznania, a rozproszoflyjjjf ficznie Renesans nie mógł zdobyć się na system) potrafił je wznowić, zainteresować#.' naukowy kwestiami, które zdawały się być anachronizmem, i stworzyć w XVII w. H

I systematyczny okres filozofii, analogiczny do wieku XIII, Stal się zwycięskim obrońcą I tradycyjnych poglądów chrześcijańskiej filozofii przeciw wzrastającemu naturalizmowi Tradycję tę zaś ożywił nowymi ideami naukowymi: jego metodologia, teoria przyrody, I teoria jaźni i cały ostrożny i metodyczny tok rozumowania odpowiadały wymaganiom I i aspiracjom nowej epoki i zostały zaakceptowane również przez tych. co nie chcieli czy nic umieli, jak Kartezjusz. nowej nauki łączyć z dawną metafizyką.

NASTĘPCY. Filozofia Kartezjusza oddziałała potężnie; me tytko tworzyła szkołę. I ale zapanowała nad umysłami epoki i zdecydowała o kierunku dalszego rozwoju filozofii. | Stała się faktem, którego żaden filozof XVII w. nie mógł pominąć; każdy musiał się wypo-| wiedzieć za lub przeciw ; odkąd najwybitniejszych myślicieli swego czasu wciągnął w dy-I skusję nad rękopiśmiennymi jeszcze Medytacjami, odtąd poglądy jego stały się ośrodkiem I życia umysłowego.

. I. Szkoła karlezjańska, w ściślejszym znaczeniu, wytworzyła się w oba ojczyznach I Kartezjusza, wybranej i naturalnej, w Holandii i Francji. W Holandii nauka Kartezjusza I dostała się jeszcze za jego życia do uniwersytetów, zwłaszcza w Utrechcie i Lejdzie, i przyjęła tam postać bardziej szkolną. We Francji znalazła oddanego propagatora w osobie I o. Merscnne'a (1588-1648), będącego powagą naukową swego czasu, a przyjęła się I zwłaszcza w kołach jansenistów. Z kół tych wyszła w 1662 wielka logika pt. Vart de penser, napisana w Port-Royii w duchu kartezjańskim przez Antoniego Arnauld (1612 -I 1694) i Piotra N icole (1625-1695). Kartezjanizm znalazł również zwolenników w nowo I ułożonym zgromadzenia oratorianów, pielęgnujących idee św. Augustyna. Słynni I teologowie francuscy XVII w., Bossuet i FĆoeloa, skłaniali się też ko jego doktrynie. I Recepcja jej w kołach religijnie myślących była ułatwiona przez podobieństwo z doktryną I iw. Augustyna.

Z Holandii kartezjanizm przedostał się niebawem do Niemiec, poszczególnych zaś : zwolenników miał też i w innych krajach, Anglii i Włoszech. Wszędzie współzawodniczył skutecznie z dawnymi szkołami i stał się najbardziej typową szkołą filozoficzną XVII | wieku.

Kartezjanie I) rozszerzali naukę mistrza w działach, które on opracował mało lub i których wcale nie opracował, jak etyka, socjologia, filozofia państwa i prawa, estetyka. Anonimowa Elhka Cartes/ana wyszła w 1692. Estetyka w duchu Kartezjusza opracowana została przez J. P. de Crousaz (Traite dubm, 1716), a przez poetę Boileau ujęta w reguły praktyczne. 2) Przystosowali ją do innych stanowisk: np. janseniści do augustynizmu, a uczniowie holenderscy do protestanckiego racjonalizmu. 3) Przekształcili jego poglądy tam. gdzie zawierały największe trudności, mianowicie aj w kwestii stosunku rozumu i wiary i b) stosunku duszy i ciała. Stosunek wiary i rozumu ujął odmiennie Pascal; stosunek duszy i ciała pojęli w nowy, ale zgodny z duchem kartezjanizmu sposób - Geu-lincz i Malebranche.

. II. Kartezjanizm stał się w drugiej połowie XVII w., zwłaszcza we Francji, poglądem większości ludzi wykształconych. Był to jednak na ogół kartezjanizm połowiczny: był wierny metodologii Kartezjusza, zwłaszcza jego regule posługiwania się pojęciami jasnymi, a także jego fizyce mechanistycznej: natomiast nie interesował się jego metafizyką. Sunowił formę przejściową od czystej postawy karterjińskiej. typowej dla XVII w., do posuwy pozytywistycznej Oświecenia, która opanowała umysły w XVIII w