26102012267

46\ Pytania ostateczne

leniem filozoficznym. Warunek panowania nad czynnikami działania nie narzuca się nam jedynie jako uogólnienie pewnych oczywistych przypadków. Wydaje się trafny w odniesieniu do innych przypadków, na które go rozciągamy, wykraczając poza ów pierwotny zestaw, (idy podważamy dany osąd moralny, uwzględniając nowe przejawy nieobecności kontroli nad czynnikami działania, me stwierdzamy po prostu tego, co wynikałoby z przyjęcia naszej ogolnej hipotezy, lecz w istocie przekonujemy się, ze również w tych przypadkach można mówić o braku panowania nad czynnikami działania, Erozja sądu moralnego nie jest absurdalną konsekwencją uproszczonej teorii, lecz naturalną konsekwencją zwykłej idei oceny moralnej, gdy stosuje się ją, biorąc pod uwagę pełniejszy i dokładniejszy opis (aktów. Byłoby więc błędem, gdybyśmy z niedopuszczalności konktuzji wnosili o potrzebie innego ujęcia warunków odpowcdtialfwfo moralnej. Kiedy uważa się, ze traf w życiu moralnym jest rzeczą paradoksalną, mc popełnia się błędu etycznego czy logicznego, lecz dostrzega się jeden nr sposobów, w jaki warunki osądu moralnego, zasługujące intuicyjnie na przyjęcie, grożą jego całkowitym podważeniem.

Przypomina to sytuację w innej dziedzinie filozofii — w teorii poznama. Tu także warunki, które wydają się zupełnie naturalne i wynikają ze zwykłych procedur kwestionowania i obrony roszczeń do wiedzy, jeśli trzymać się ich konsekwentnie, grozą podważeniem wszelkich takich roszczeń. Większość argumentów sceptycznych ma tę właściwość, że nic polega na narzuceniu jakichś arbitralnie surowych kryteriów wiedzy, wynikających z nieporozumienia, lecz zda się nieuchronnie rodzić z konsekwentnego stosowania zwykłych kryteriów*. Istnieje tu zasadnicza odpowiedmość, sceptycyzm cptstemołogiczny bowiem rodzi się z namysłu nad rym, w jaki sposób nasze przekonania i ich stosunek do rzeczywistości zależą od czynników, na które nie mamy wpływu. Nasze przekonania powstają w wyniku działania przyczyn zewnętrznych i wewnętrznych. Chcąc umknąć pomyłki, możemy te procesy poddać bliższemu badaniu, lecz nasze wnioski na tym

¹ Zob. Thompson Clarfee, The Legaty of Scepticism, Joernał of Philosophy”, ł XIX. nr 20 (9 listopada i*72), s. 754-74*.