FunkcjonowanieRynku R016 037

7. Rodzaje rynku

Rynek jako ogół stosunków między podmiotami uczestniczącymi w procesach wymiany ma niejednorodny charakter, wynikający ze specyfiki przedmiotów wymiany, specyfiki podmiotów występujących w roli sprzedawców i nabywców oraz specyfiki innych okoliczności towarzyszących tym stosunkom. Uwzględniając tę specyfikę, można wyodrębnić różne rodzaje rynku. Podstawowymi kryteriami ich wyodrębniania są:

—    kryterium przedmiotu wymiany,

—    kryterium podmiotów rynku,

—    kryterium przestrzenne.

Rynek w ujęciu przedmiotowym wyraża ogół stosunków związanych z danym przedmiotem wymiany. Uwzględniając kryterium przedmiotowe, można wyróżniać przede wszystkim rynki:

—    produktów,

—    usług,

—    pracy,

—    pieniądza (kapitału pieniężnego).

Każdy przedmiot wymiany może być dezagregowany. W następstwie tej dezagregacji mogą być wyodrębniane bardziej zdezagrego-wane rodzaje rynku w obrębie poszczególnych przedmiotów wymiany. Na przykład w ramach agregatu, którym są produkty, mogą być, jak już wskazywano, wydzielone produkty inwestycyjne i konsumpcyjne, które stają się podstawą kreowania rynku produktów inwestycyjnych i konsumpcyjnych. Proces dezagregacji może doprowadzić do wyodrębnienia konkretnych produktów jako podstawy istnienia rynku, na przykład mebli, węgla, mięsa czy stali.

Mniej lub bardziej pogłębionej dezagregacji mogą podlegać również inne przedmioty wymiany. W rezultacie tej dezagregacji mogą być wyodrębnione: rynki usług pocztowych, handlowych, transportowych, rynek pracy o różnym poziomie kwalifikacji, rynek pieniądza gotówkowego, papierów wartościowych itd.

Różne rodzaje rynku, wyodrębnione na podstawie kryterium

przedmiotowego, różnią się nie tylko specyfiką konkretnego przedmiotu wymiany, ale też właściwymi im procesami kształtowania się podaży, popytu i cen. Procesy te są dodatkowym czynnikiem różnicującym rynek w ujęciu przedmiotowym.

Rynek w ujęciu podmiotowym wyraża ogół stosunków między wyodrębnioną grupą podmiotów, występujących w roli sprzedawców i nabywców. Kryterium podmiotowe nawiązuje zarówno do rodzaju podmiotów, jak i do ich liczby po stronie podaży i popytu¹³. Uwzględniając rodzaj podmiotów, rynek mogą tworzyć stosunki między:

—    przemysłowymi przedsiębiorstwami produkcyjnymi jako sprzedawcami i nabywcami,

—    przedsiębiorstwami produkcyjnymi jako sprzedawcami (nabywcami) a przedsiębiorstwami usługow'ymi jako nabywcami (sprzedawcami),

—    gospodarstwami rolnymi jako sprzedawcami (nabywcami) a przedsiębiorstwami usługowymi jako nabywcami (sprzedawcami),

—    przedsiębiorstwami usługowymi jako sprzedawcami oraz gospodarstwami domowymi jako nabywcami,

—    bankami jako podmiotami oferującymi pieniądz a przedsiębiorstwami i gospodarstwami domowymi zgłaszającymi popyt na pieniądz,

—    gospodarstwami domowymi oferującymi pracę a państwem, przedsiębiorstwami oraz bankami zgłaszającymi popyt na pracę itd.

Różne rodzaje rynku, wyodrębnione na podstawie kryterium podmiotowego, wyróżniają się nie tylko specyfiką ich podmiotów, ale także odmiennymi, przedmiotowymi strukturami podaży i popytu.

Kryterium podmiotowe wyróżniania różnych rodzajów rynku jest związane również z liczbą podmiotów reprezentujących podaż i popyt. Ze względu na liczbę tych podmiotów' można wyodrębniać różne rodzaje rynku, które charakteryzuje zróżnicowany stopień zmonopolizowania lub stopień konkurencyjności stosunków rynko-

^1J U. Basseler, J. Heinrich, W. Koch, Grundlagen und Probleme der Yolkswirt-schaft, Koln 1991, s. 158.

37