FunkcjonowanieRynku R048 109

Zależności między zmianami poziomu cen a zmianami popytu są poddawane oddziaływaniu różnych czynników związanych z charakterem przedmiotów i podmiotów wymiany. Zróżnicowanie przedmiotów wymiany (np. produktów) oraz podmiotów wymiany, opierających swoje postępowanie na zróżnicowanych preferencjach oraz zróżnicowanych zasobach informacji o produktach, powodują, że zależności te nie zawsze są jednorodne. Zatracając tę jednorodność, mogą się w rzeczywistości kształtować jako mniej lub bardziej zmodyfikowana forma zależności klasycznych. Zmodyfikowane zależności między zmianami cen a zmianami popytu mogą dotyczyć produktów, które zaspokajają zarówno podstawowe potrzeby nabywców, jak i potrzeby wyższego rzędu. Występowanie zależności odmiennych od klasycznych oznacza, że zmiany cen oraz popytu mogą być również, przynajmniej w pewnym zakresie, jednokierunkowe, a więc wzrost poziomu cen może powodować wzrost wielkości popytu i odwrotnie.

Jednokierunkowe zależności między zmianami poziomu cen a zmianami wielkości popytu mogą się pojawiać przede wszystkim pod wpływem:

—    zmian poziomu realnych dochodów nabywców, które są następstwem zmian poziomu cen;

—    faktu, że poszczególni nabywcy, formułując oraz precyzując swoje preferencje, nic odwołują się wyłącznie do zdarzeń z przeszłości oraz nie czynią tego w izolacji, lecz w otoczeniu innych nabywców;

—    uznania przez nabywców ceny za subiektywną miarę jakości produktów, zwłaszcza w warunkach braku informacji o jakości lub trudności jej oceny.

Zmiany poziomu cen wpływają w każdym przypadku na zmiany poziomu realnych dochodów nabywców. Oddziaływanie tych zmian jest podobne do zmian poziomu dochodów nominalnych przy danych cenach produktów. Oznacza to, że w sferę zależności między zmianami cen a zmianami popytu wkracza oddziaływanie dochodowej elastyczności popytu. W zależności od poziomu tej elastyczności zmiany realnych dochodów nabywców pod wpływem zmian cen wpływają na kształtowanie się wielkości popytu.

Związek zmian poziomu cen ze zmianami poziomu realnych dochodów nabywców powoduje, że popyt na dany produkt nie musi wzrastać, lecz może ulegać zmniejszeniu, jeżeli cena produktu spada. Jeżeli pod wpływem obniżenia poziomu ceny danego produktu wzrasta realny dochód nabywców, to mogą oni zmniejszać popyt na ten produkt oraz zwiększać popyt na inne produkty, które przy niższym poziomie realnych dochodów były dla nich niedostępne. Z kolei wzrost poziomu ceny produktu może powodować wzrost popytu na ten produkt, gdyż pod wpływem spadku realnych dochodów nabywców mogą stawać się dla nich niedostępne inne, nabywane dotychczas produkty. Nabywcy mogą więc być zmuszeni do zwiększania popytu na produkty tańsze, mimo wzrostu poziomu ich cen, oraz skłaniać się do zmniejszania popytu na produkty droższe, mimo spadku poziomu ich cen.

Jednokierunkowe zależności między zmianami popytu i cen mogą się pojawiać pod wpływem oddziaływania otoczenia na nabywców oraz pod wpływem dążenia nabywców do oddziaływania na to otoczenie. Oddziaływanie to może być urzeczywistniane za pomocą określonych reakcji nabywców na zmiany cen, wyrażających się w takich zmianach wielkości popytu, które odbiegają od zmian klasycznych.

Zmiany wielkości popytu odbiegające od zmian klasycznych mogą się pojawiać również pod wpływem przewidywania przez nabywców kolejnych zmian cen w przyszłości oraz pod wpływem preferowania wysokiego poziomu jakości produktu oraz uznania ceny za miarę tej jakości. Nabywcy, którzy kierują się ceną w procesie oceny jakości produktu, nie zmniejszają popytu na produkt pod wpływem wzrostu poziomu jego ceny, lecz popyt ten zwiększają¹.

Jednokierunkowe zależności między zmianami popytu a zmianami poziomu cen mogą dotyczyć większej lub mniejszej liczby nabywców. Nie pojawiają się one na ogól przy każdym poziomie cen, które ulegają zmianom. Zależności te pojawiają się najczęściej w pewnym przedziale zmian cen, a więc:

— poniżej pewnego relatywnie niskiego poziomu ceny oraz powy-

109

1

Można uznać, że jednokierunkowe zależności między zmianami cen i popytu mogą się pojawiać tym częściej, im niższy jest poziom przejrzystości rynku dla nabywców.