FunkcjonowanieRynku R068 189

Relacje między podażą a popytem na pieniądz ulegają zmianie, gdy deficyt budżetowy jest finansowany za pomocą emisji dodatkowego pieniądza. W ten sposób powstaje nadmiar jego podaży w stosunku do popytu. Bezpośrednią konsekwencją nadmiaru podaży pieniądza jest inflacja, która wpływa na kształtowanie się stopy procentowej. Nadmiar ten jest również rezultatem zmniejszania przez podmioty rynku popytu na pieniądz pod wpływem zbyt wysokiej stopy procentowej. Konsekwencją inflacji jest z kolei spadek realnej podaży pieniądza, której wielkość może się zbliżać do wielkości popytu na pieniądz.

Pieniądz może występować w różnych postaciach, zwłaszcza jako pieniądz gotówkowy oraz jako papiery wartościowe¹. Jeżeli stopa procentowa kształtuje się poniżej poziomu równowagi oraz pojawia się wskutek tego nadmiar popytu na pieniądz, to może on być łagodzony lub eliminowany również za pomocą zmian stopy procentowej papierów wartościowych.

Utrzymywanie się nadwyżki popytu na pieniądz gotówkowy oznacza, że istnieje równocześnie nadmierna w stosunku do popytu podaż papierów wartościowych. Zwiększenie popytu na papiery wartościowe wymaga podwyższenia stopy ich oprocentowania. Podwyższenie stopy oprocentowania papierów wartościowych zmniejsza równocześnie popyt na zasoby pieniądza. Wyższa stopa oprocentowania papierów wartościowych może więc prowadzić zarówno do zmniejszenia lub likwidacji nadmiaru popytu na pieniądz, jak i do zmniejszenia nadmiaru podaży papierów wartościowych.

Rynek pieniądza jest zrównoważony, gdy występują równocześnie:

—    równowaga na rynku pieniądza,

—    równowaga na rynku papierów wartościowych.

Równowaga na rynku pieniądza, kształtująca się pod wpływem

stopy procentowej i jej zmian, zależy również od kształtowania się poziomu cen produktów i usług. Zmniejszenie nominalnej podaży pieniądza przy danym poziomie cen, który nie ulega zmianie, oznacza spadek realnej podaży pieniądza. Spadek ten może być tym większy, im większy jest wzrost poziomu cen produktów i usług, który wywiera również wpływ na popyt na pieniądz. Popyt na pieniądz kształtuje się przede wszystkim pod wpływem relacji zmian stopy procentowej do zmian cen na produkty i usługi. Im mniejszy jest wzrost stopy procentowej w stosunku do wzrostu poziomu cen na produkty i usługi, tym większy jest popyt na pieniądz. Jeżeli podaż pieniądza nie zmienia się odpowiednio do zmian popytu, to zrównoważenie rynku pieniądza wymaga podwyższenia poziomu stopy procentowej.

Eliminowanie dysproporcji między podażą a popytem na pieniądz wymaga zatem operowania:

—    stopą procentową, będącą elementem rynku pieniądza,

—    oprocentowaniem papierów wartościowych, które może zmniejszać lub neutralizować nadmiar pieniądza w obiegu,

—    stopą procentową z uwzględnieniem zmian poziomu cen produktów i usług, wpływających na realny popyt i realną podaż pieniądza, a w konsekwencji na równowagę rynku pieniądza.

5. Ceny maksymalne i minimalne a równowaga

Zmiany cen jako czynnik równoważenia rynku mogą następować bez instytucjonalnych ograniczeń lub mogą podlegać przedsięwzięciom interwencyjnym państwa. Przedsięwzięcia te znajdują m.in. 'wyraz w ustalaniu przez państwo poziomu cen maksymalnych i cen minimalnych. Oznacza to, że ceny mogą się swobodnie kształtować na rynku, jednakże ich zmiany mogą następować wyłącznie do poziomu ustalanych przez państwo cen maksymalnych i minimalnych. Instytucjonalne ograniczenia zmian cen zastępują, w granicach ich oddziaływania, funkcje rynku.

Idea cen maksymalnych i minimalnych jest związana przede wszystkim z dążeniem państwa do ochrony interesów sprzedawców i nabywców oraz przeciwdziałania spadkowi poziomu ich realnych dochodów. Dochody sprzedawców mogą się zmniejszać, jeżeli wskutek dużego wzrostu wielkości podaży (wzrostu wielkości produkcji

189

1

Por. W. L. Jaworski, Bankowość..., jw., s. 44.