ekonomika (44)

w podstawowe surowce x miejscem zbytu danej produkcji, gdyż to oznacza, te odległoSci przewożenia ładunków s.j najkrótsze. O tym, czy korzystniej jest lokalizować produkcję w okolicy miejsca zaopatrzenia w podstawowy surowiec, czy bliżej rynku zbytu, decyduje orientacja surowcowa bądź rynkowa danej produkcji*¹.

Orientacja surowcowa oznacza lokalizację zakładu produkcyjnego w pobliżu miejsca pochodzenia surowca, jest ona wskazana, jeżeli podczas procesu produkcji surowiec traci dużą część swojej masy. Orientację surowcową wykazuje przetwórstwo rud żelaza, miedzi, surowców energetycznych (węgiel, paliwa). Również w przypadku tych rodzajów produkcji, które zużywają duże ilości surowców energetycznych, preferuje się orientację surowcową.

Orientacja rynkowa oznacza zasadność lokalizacji produkcji w pobliżu rynku zbytu produktów gotowych. Czynnik ten wpływa decydująco na lokalizację produkcji w przypadku**:

>

*    surowców nie tracących swej masy w trakcie przetwarzania, takich jak: stal. aluminium, miedź;

•    wyrobów gotowych, które są bardziej przestrzenne niż zużywane surowce i materiały i z tego względu zaliczane są do wyższe; klasy taryfowej (wyższe stawki) w transporcie, np. mebli;

•    importowanych artykułów spożywczych, owoców cytrusowych, używek,

*    przetwórstwa ropy naftowej (rafinacja ropy naftowej prowadzi do uzyskania wielu gatunków paliw i produktów petrochemicznych, a taniej jest transportować jednorodny surowiec rurociągami do rejonów największego zbytu);

• surowców łatwo dostępnych, tzw. ubikwitetów, takich jak: piasek, żwir, woda.

Koszty przeładunku są drugim najważniejszym składnikiem procesu transportowego. Najbardziej kosztowny jest przeładunek surowców masowych. Lokalizacja zakładu produkcyjnego w miejscu zaopatrzenia, zbytu łub przeładunku łych surowców zmniejsza liczbę operacji przeładunkowych, a tym samym wpływa na zmniejszenie kosztów produkcji.

Czynniki kosztów pozostałych sił wytwórczych

Są to czynniki wynikające z obiektywnych, materialnych wymogów produkcji, gdzie konkretna technologia produkcji wymaga określonego potencjału siły roboczej, ziemi, wody, energii.

Czynnik kosztów pracy wpływa na wybór lokalizacji, gdy oszczędności uzyskane dzięki tańszej pracy są większe niż dodatkowe koszty związane

A. n«lcanib, cp. cii., s. 66-67. Ibidem, s. 69-71.

s wydłużeniem drogi transportu. Nawet w skali kraju wynagrodzenia za taką samą pracą mogą być bardzo zróżnicowane. W gospodarce rynkowej również wysokość wynagrodzeń zależy od relacji między popytem a podażą pracy. Najwyższe wynagrodzenia są w dużych aglomeracjach miejskich, natomiast najniższe - na terenach dotkniętych wysokim bezrobociem. Jeszcze większe różnice w kosztach pracy występują w ujęciu międzynarodowym. Najwyższe koszty pracy są w krajach Europy Zachodniej, co powoduje przenoszenie produkcji do krajów Europy Środkowo-Wschodniej lub do krajów azjatyckich (Gliny, Korea, Tajlandia). W niektórych działach produkcyjnych istotne jest znalezienie pracowników o odpowiednich kwalifikacjach z racji specyfiki działalności (np. portowy rynek pracy, górnictwo). Konieczność zatrudnienia na niektórych stanowiskach pracowników wysoko wykwalifikowanych może wiązać się z koniecznością zapewnienia im miejsca zamieszkania oraz dodatkowych środków motywacyjnych (samochód służbowy, laptop, telefon komórkowy).

W rachunku opłacalności lokalizacji produkcji uwzględnia się również koszty ziemi. Ceny są wyższe:

•    w dużych miastach, bliżej centrum;

•    przy autostradach, wzdłuż ważnych szlaków komunikacyjnych;

•    w portach morskich, rzecznych;

•    w strefach wolnocłowych.

Na cenę ziemi ma też wpływ jej przeznaczenie - najtańsze są ziemie rolne, ale przekwalifikowanie ziemi rolnej jest bardzo trudne i wiąże się z wysokimi kosztami, a działki leśnej - wręcz niemożliwe.

Woda jest surowcem łatwo dostępnym, ale przy produkcji wodochlonnej może stanowić istotną barierę. Wielkie wodochlonne obiekty przemysłowe i energetyczne powinny być lokalizowane w miejscach stosunkowo obfitych w wodę. W Polsce warunek ten spełniają dolne odcinki głównych rzek, a szczególnie odcinki ujściowe przyległe do aglomeracji portowych. Duże zapotrzebowanie na wodę wykazują elektrownie, huty żelaza i innych metali, rafinerie naftowe i przemysł chemiczny. Nawet przemysł tekstylny, chociaż mniej wo-dochlonny, może napotkać barierę dostatecznej ilości wody. Przykładem jest Łódź, gdzie w XIX wieku nad przepływającą tam wówczas rzeką Łódką lokalizowano zakłady produkcyjne. Obecnie Łódź jest obszarem, na którym występuje deficyt wody - jest doprowadzana wodociągami z Pilicy odległej o kilkadziesiąt kilometrów¹*⁴.

Dostęp do energii również jest zróżnicowany przestrzennie. Koszty przesyłania energii wiążą się z odległością i ubytkami części energii po drodze. Elektrownie wykazują orientację surowcową, a więc są lokalizowane w Polsce południowej (węgiel kamienny) lub środkowej (węgiel brunatny). Lokalizacja