ekonomika (45)

88 3 Transport jako dłial gv»|—

88 3 Transport jako dłial gv»|—

elektrowni cieplnych wykorzystujących węgiel kamienny w znacznej odległości od kopalń stworzyła wiele problemów transportowych i dalsze inwestycje zo

stały zaniechane. Przykładem są Opalenie w dolnym biegu Wisły.

Elektrownie wodne są w stanie zaspokoić tylko niewielką część zapotrzebowania ze względu na małą moc. Z kolei budowa pierwszej w Polsce elektrowni jądrowej, w Żarnowcu, została zaniechana ze względów ekologicznych.

W Polsce, odkąd uwolniono ceny energii, nastąpiło zróżnicowanie cen w skali kraju

Czynniki społeczno-polityczne

Wpływ czynników lokalizacji produkcji zaliczonych do tej grupy zależy od polityki społeczno-gospodarczej prowadzonej przez państwo. Odpowiednie akty prawne mogą niwelować lub potęgować znaczenie tych czynników.

Koszty aglomeracji mogą być czynnikiem przemawiającym za lokalizacją produkcji lub też przeciw. Generalnie skupianie większej liczby przedsiębiorstw, wykorzystujących infrastrukturę transportu, łączności, energetyki, czy gospodarki wodnej, jest korzystniejsze niż samodzielne budowanie takiej infrastruktury od podstaw dla pojedynczego przedsiębiorstwa lub ich małej grupy- )**!• nakże czynnik ten działa korzystnie do momentu pełnego wykorzystania możliwości istniejącej infrastruktury. Po przekroczeniu tej granicy czynnik kosztów aglomeracji staje się niekorzystny dla lokalizacji. Polityka państwa, przeciwdziałająca dalszemu skupianiu działalności i osadnictwa w danej aglomeracji, nazywana jest polityką deglomeracyjną.

Czynnik aktywizacji gospodarczej dotyczy regionów słabiej rozwiniętych gospodarczo w stosunku do reszty kraju bądź szczególnie zagrożonych bezrobociem. Czasami polityka taka jest prowadzona w regionach, które z różnych powodów tracą swe znaczenie gospodarcze i nowe inwestycje mają temu zapobiec. Odpowiednia polityka państwa może doprowadzić do korzystnych lokalizacji poprzez udzielanie ulg podatkowych, politykę kredytową, koncesje. Może ona dotyczyć zarówno lokalizacji działalności produkcyjnej, jak i usługowej, np. bazy turystycznej w regionach atrakcyjnych pod tym względem.

Czynnik kosztów bariery granicznej wiąże się z lokalizacją produkcji w punktach granicznych lub w strefach wolnocłowych.

3.9.2. Transport a rozmieszczenie osadnictwa

Cechą rozmieszczenia osadnictwa jest skupianie się ludności w ośrodkach o różnej randze i wielkości. Do podstawowych czynników lokalizacji osadnictwa zaliczamy:

• istnienie warunków sprzyjających egzystencji człowieka (ciepło, woda, wygoda, itp.);

•    istnienie warunków do budowy mieszkań;

•    gwarancja bezpieczeństwa;

•    możliwości rozwoju produkcji i zatrudnienia;

•    sprzyjające warunki transportowe;

•    występowanie instytucji usługowych: administracja, banki, nauka, oświata,

służba zdrowia.

W przekroju historycznym zmiany strukturalne zachodzące w rozmieszczeniu osadnictwa w znacznej mierze dokonywały się pod wpływem zmian w technice transportowania .

1. Osadnictwo pierwotne - ściśle związane z siecią dróg wodnych śródlądowych; „potamokracja" - kraj rządzony przez rzeki.

W tym okresie rzeki były jedyną siecią komunikacyjną i dlatego poszczególne plemiona osiedlały się w dorzeczach. Później włączył się również transport lądowy, pokrywając gęstą siecią dróg całość zasiedlonego obszaru. Transport wodny obsługiwał przede wszystkim ładunki masowe, natomiast transport lądowy pełnił funkcję obsługi lokalnej.

1 Rozmieszczenie osadnictwa w wiekach średnich - transport niezmechani-zowany.

Mała prędkość transportu stała się przyczyną gęstej sieci miast Kryterium rozmieszczenia miast stanowiła możliwość dotarda do miasta i z powrotem w ciągu jednego dnia z najdalszego miejsca zaplecza. Najszybciej rozwijały się miasta leżące nad rzekami i na skrzyżowaniach lądowych szlaków komunikacyjnych.

3. Zmiany w rozmieszczeniu osadnictwa spowodowane mechanizacją transportu.

Pojawienie się transportu zmechanizowanego umożliwiło powstawanie miast oderwanych od szlaków wodnych.

Transport kolejowy dzięki masowym przewozom na duże odległość stworzył warunki produkcji na dużą skalę. W dziedzinie osadnictwa pociągnęło to za sobą gwałtowny rozwój wielkich aglomeracji miejskich, które specjalizowały się w określonych rodzajach produkcji (np. Łódź), a także powstawanie miast pełniących funkcje czysto transportowe (np. Koluszki, Karsznice, Medyka).

Transport samochodowy spowodował zmiany w sieć osadniczej jeszcze innego rodzaju. Nastąpił znaczny rozrost przestrzenny miast i zaczęły powstawać osiedla satelickie, do których wyprowadzały się osoby z centrum miasta ze względu na czystość powietrza, ciszę, czy obszary zieleni. W ten sposób zaczęły powstawać przedmieścia. Ta tendencja utrzymuje się nadal i budownictwo mieszkaniowe jest realizowane coraz dalej od centrum miast Rozrost miast zwiększanie liczby mieszkańców i rozwój motoryzacji indywidualnej powodują wiele

Ibidem, s. 78-04.