ekonomika (47)

ne, ubezpieczeniowe, magazynowe, logistyczne itp.). Znacznie częściej z trzebią tylko i wyłącznie przewozową spotykamy się w transporcie pasażerskim.

Potrzeby transportowe nie zawsze znajdują odzwierciedlenie w postaci popytu ujawnionego na rynku, ponieważ nie mają poparcia w sile nabywczej pi*, niądza. Dlatego też można powiedzieć, że stanowią one popyt potencjalny

Batszeby		R»pyt		P>py‘		Zakup usług
transportowe	>	potencjalny	>	efektywny	>	transportowych

Rys. 4-1. Relacje pomiędzy potrzebami transportowymi, popytem i zakupem ŻMdkr opracowanie własne

Popyt potencjalny jest to kategoria ekonomiczna, określająca zapotrzebowanie na dany towar lub usługę bez powiązania z ceną tego dobra. Nacisk jest położony na potrzeby ewentualnych konsumentów, a nie na posiadane zasoby finansowe. Wielkość popytu potencjalnego na usługi transportowe określają naturalne potrzeby ludzi w zakresie niezbędnej zmiany miejsca pobytu ich samych łub potrzebnych im rzeczy.

Popyt efektywny (realny) są to ujawnione przez nabywców zamiary zakupu usług transportowych poparte realnym funduszem nabywczym. Popyt realny to popyt rzeczywiście przejawiający się na rynku, wyrażający się wielkością usług, które użytkownicy transportu chcą kupić. Popyt potencjalny może się zamienić w popyt efektywny, jeżeli obniży się cena danego produktu lub nastąpi wzrost dochodów.

Potrzeby transportowe są zaspokajane przez podmioty świadczące usługi transportowe zarobkowo lub we własnym zakresie. Popyt potencjalny na ogół jest mniejszy niż potrzeby transportowe, gdyż wiele przedsiębiorstw nie transportowych posiada własne środki transportu i przewozi surowce, materiały, czy wyroby gotowe samodzielnie, nie korzystając z usług przedsiębiorstw transportowych. W przewozach pasażerskich ta tendencja jest jeszcze bardziej widoczna, gdyż w wielu krajach europejskich motoryzacją indywidualną realizuje się ponad 80% przewozów. Określając wielkość popytu na usługi transportowe, uwzględnia się tylko te potrzeby, które są zaspokajane przez podażową stronę rynku usług transportowych.

Popyt potencjalny jest natomiast większy od popytu efektywnego, gdyż w zasadzie w każdej gospodarce występują grupy nabywców, które nie dysponują siłą nabywczą niezbędną do zaspokojenia swoich potrzeb przemieszczania. : Na zmniejszenie się różnicy pomiędzy popytem potencjalnym a efektywnym

znaczący wpływ ma wzrost dochodów konsumentów i spadek cen na dane dobra.

Czasami nawet gdy popyt ujawni się już na rynku, może nie dojść do zakupu usługi transportowej, gdyż z różnych powodów klient może z niej zrezygnować (np. zwrot biletu). Ostatecznie zakup usług transportowych na rynku jest mniejszy niż popyt efektywny.

Z wcześniejszych rozważań wynika, że źródłem powstawania potrzeb transportowych jest przestrzenne zróżnicowanie rozmieszczenia czynników niezbędnych do działalności gospodarczej i życia człowieka. W związku z tym źródła potrzeb transportowych można podzielić na dwie podstawowe grupy (rys. 4.2):

*    źródła potrzeb transportowych wynikające z działalności gospodarczej człowieka;

•    źródła potrzeb transportowych związanych z organizacją życia społecznego. Realizacja potrzeb transportowych przybiera formę podróży, przewozów ładunków lub przemieszczania wiadomości (przewożenia lub przesyłania)*⁷.

Rys. 4.2. Źródła potrzeb transportowych Źródło: opracowanie własne.

Potrzeby transportowe, wynikające bezpośrednio lub pośrednio z produkcyjnej działalności człowieka, są uważane za tradycyjne, najwcześniejsze historycznie źródło występowania tych potrzeb. Potrzeby transportowe, wynikające z działalności gospodarczej, mają swe źródło w następujących czynnikach**:

*    w przestrzennym rozmieszczeniu bogactw i zasobów naturalnych;

*    w przestrzennej lokalizacji produkcji materialnej (koncentracja produkcji przemysłowej lub jej rozproszenie, rozmieszczenie terenów rolnych);

*    w kooperacji i specjalizacji produkcji;

^a D. Kucińska. A. Ruciński, O. Wyszomirski: Zarządzanie marketingowe na rynku usług transportowych. Wyd. UG, Gdańsk 2004, s. 52.

®* P Małek: Ekonomika transportu. PWE, Warszawa 1977, s. 30-38; W. Grzywacz, J Bumewicz, op. cit., s. 146-148; D. Rudńska, A. Ruciński, O. Wyszomirski. op. dt.. s. 51-52.