higiena12

108 Podstawy ekotoksykologii

Jednakże powszechnie uważa się, że najwartościowsza pod tym względem jest grupa tzw. zicłono-żółtych warzyw (GYV - od ang.green-yellnw vegetables). Pod tą umowną nazwą kryją się warzywa o zawartości karotenu co najmniej równej 0,6 mg w 100 g części jadalnych (marchew, dynia, szpinak, zielona pietruszka, szparagi, sałata, papryka i inne). Obok (3-karotcnu (prowitaminy A) ziclono-żółtc warzywa zawierają cenne składniki dcmutagcnne(dckanccrogcnnc), takie jak witamina C i substancje włókniste oraz wapń, żelazo, kwas foliowy i inne.

f

Powszechnie uznawany pogląd, że dla kanccrogcnu gcnotoksyczncgo próg działania nic jest możliwy do określenia, oznacza, iż nie jest możliwe określenie „poziomu nie dającego efektu”. Wynika stąd, że narażenie ludzi nawet na bardzo niskie stężenia (dawki) substancji genotok-syczncj może powodować rozwój nowotworu.

__4

Z przedstawionych przykładów wynika, że duże perspektywy w walce z nowotworami ma profilaktyka przcciwnowotworowa, polegająca m in. na spożywaniu produktów mających zdolność przeciwdziałania kanccrogcnczic. Na przykład selenowy enzym transferaza glutationowa, mający duże znaczenie wśród enzymatycznych systemów „obronnych”, będzie działał optymalnie tylko pod warunkiem dostatecznej ilości selenu w diecie. Dotyczy to również ryboflawiny (witaminy B₂)-jcj obecność w diecie stanowi następny warunek dobrego funkcjonowania systemu „obronnego”. Substancje chemiczne wykazujące pozytywne efekty w doświadczeniach powinny być włączone do diety ludzkiej.

Z punktu widzenia profilaktyki przeciwnowotworowcj prawidłowo skonstruowana dieta powinna obfitować w witaminy A, C i E oraz w selen, zawarty m.in. w czosnku.

k___z

W codziennym pożywieniu powinny się również znaleźć produkty zawierające ziarna pszenicy, fasoli i soczewicy, chlcb razowy oraz owoce i warzywa. Tc ostatnie powinny być preferowane ze względu na zawartość zarówno witamin, jak i włókien roślinnych, a także fitoestrogenów (PEs), mających zdolność obniżania poziomu wolnego estradiolu-poprzez podwyższenie poziomu globuliny wiążącej hormony płciowe (SHBG - Sex-Hormone-Binding-Globuline). U osobników, których dicta obfituje w fitoestrogeny (PEs), charakterystyczne jest obfite wydzielanie ogólnych lignanów i fitoestrogenów w moczu, co skorelowane jest ze zmniejszeniem ryzyka raka piersi Wśród innych czynników pożywienia dostarczanych w codziennej diecie powinny znajdować się również:

•    chlorofil i chlorofiliny-zielone i żółto-zielonc warzywa,

•    ditiolofiony- warzywa z rodziny kapustnych (rekordzistką winna być brukselka),

•    polifenole - flawonoidy,

•    kwas clagonowy- rodzynki, maliny, orzechy, czarna porzeczka,

•    sulfidy allilowe-czosnek, cebula, pieprz.

Mutagenne i kancerogenne działanie ksenobiotyków 109

•    terpeny - d-limonen - cytryny, pomarańcze,

•    d-karwon - kminek.

Wszystkie wymienione grupy związków spożywane dziennie w odpowiednich ilościach (np. w przypadkach flawonoidów lub związków poi i fenolowych szacuje się je na l g na osobę dziennie) mają istotne znaczenie dla hamowania procesu nowotwo-rzenia. Wszystkie one wykazały też w doświadczeniach na zwierzętach wysoką aktywność w zapobieganiu mutagennym i kancerogennym.

4.8. UWAGI KOŃCOWE

Molekularne podstawy chorób nowotworowych wykazują, że są one wynikiem akumulacji mutacji w genach, istotnych z punktu widzenia prawidłowego funkcjonowania komórki. Mutacje mogą wystąpić w obrębie pojedynczego genu lub segmentu genu, w zespole genów albo w całych chromosomach. Zmiany w obrębie całych chromosomów mogą mieć charakter strukturalny lub ilościowy.

Do czynników odpowiedzialnych za wywołanie mutacji w cząsteczce DNA i w konsekwencji zainicjowanie procesu kanccrogenczy należą substancje chemiczne skażające środowisko naturalne.

Kanccrogcny chemiczne tradycyjnie dzieli się - zgodnie z przypuszczalnym mechanizmem działania - na dwie kategorie: gcnotoksycznc i nicgenotoksycznc (podział taki odzwierciedla wyniki prowadzonych dla tych substancji badań genotok-syczności) Termin „genotoksyczność”jcst szerszy w porównaniu z „mutagennością”. Oznacza on potencjalne szkodliwe zmiany w materiale genetycznym, które mogą wystąpić w następstwie bezpośrednich lub pośrednich oddziaływań i które nic muszą być związane z mutagennością. Zatem badania genotoksyczności obejmują testy dostarczające informacji o indukcji uszkodzeń DNA (co nie jest bezpośrednim dowodem działania mutagennego), a więc o efektach takich, jak nicplanowa synteza DNA. wymiany chromatyd siostrzanych lub rekombinacje w fazie mitozy.

Uważa się, że działanie rakotwórcze substancji niegenotoksycznych następuje przez mechanizmy inne niż związane z gcnotoksycznością. Istnieje wiele różnych sposobów niegcnotoksyczncgo działania, które mogą być uznane za uczestniczące w indukcji zmian nowotworowych. Niektóre z nich związane są z działaniem przez receptory (np. 2,3,7,8- tetrachlorodibcnzo-p-dioksyna, pewne hormony), aczkolwiek nie jest to reguła (np. sacharyna). Biologiczne znaczenie receptom TCDD w organizmie jest jeszcze nie znane. Przypuszcza się, że mają one kluczowe znaczenie w rozwoju komórki i regulują specjalizację określonych, typowych rodzajów komórek tkankowych. TCDD jest pierwszą obcą substancją, która -jak się przypuszcza - narusza regulację komórkową. Nie kontrolowane rozmnażanie komórek jest jednym z najdokładniej poznanych prekursorów niegcnotoksycznej kanccrogenczy, związanej z wieloma różnymi mechanizmami towarzyszącymi (m in. mechanizmem cytotoksyczno-ści, podziałem miotycznym, zaburzeniami mechanizmów kontroli wzrostu poprzez wcwnątrzwydzielnicze sprzężenia zwrotne. Ogólnie zakłada się, że mechanizmy tc