GK (1)

11. Zajęcia korekcyjno-wyrównawcze: ustalenia terminologiczne i ogólna charakterystyka

Reedukacja¹, praca reedukacyjno-wyrównawcza², praca dydaktyczno-wy-równawcza³, zajęcia korekcyjno-wyrównawcze⁴ to najczęściej stosowane określenia dla działań naprawczych stosowanych w przypadku niepowodzeń w uczeniu się także matematyki. Powodem tych rozróżnień są proporcje i sposób złożenia elementów terapii pedagogicznej i psychologicznej. Jeżeli w centrum uwagi znajduje się sfera wiadomości i umiejętności szkolnych, stosuje się termin reedukacja. Gdy celem nadrzędnym jest stymulacja rozwoju i korekta zaburzonych procesów, preferuje się pozostałe określenia.

Niezależnie od nazwy są to działania interwencyjne o charakterze naprawczym podejmowane w ramach systemu wychowawczego. Obejmuje się nimi:

a. Dzieci, które muszą niebawem rozpocząć naukę w szkole, a nie osiągnęły jeszcze należytej dojrzałości szkolnej, które nie mają szans, aby sprostać wymaganiom stawianym na lekcjach, także matematyki. Nie posiadają bowiem

należytych kompetencji intelektualnych, charakteryzują się zbyt niską odpornością emocjonalną lub zaburzoną integracją czynności percepcyjnych i mo-torycznych;

b. Dzieci z klas początkowych, które mimo czynionych starań i wysiłków, nie potrafią podołać wymaganiom stawianym im w szkole, a również na lekcjach matematyki. Do tej grupy należą dzieci, w stosunku do których nauczyciele wyczerpali już doraźne środki pomocy, np. rozmowy z rodzicami, zwrócenie baczniejszej uwagi, pomoc w odrabianiu zadań — i nie uzyskali spodziewanej poprawy.

Metodyka tak zaadresowanych działań naprawczych — cele, programy zajęć, zasady i metody pracy z dziećmi — mieści się w obrębie pedagogiki specjalnej. Warto tu dodać, że ten zakres działalności pedagogicznej jest we Francji określany mianem szkolnej pedagogiki leczniczej¹ i odróżnia się ją od pedagogiki leczniczej w szerszym rozumieniu. Celem szkolnej pedagogiki leczniczej jest wspomaganie dzieci o inteligencji normalnej w pokonywaniu |J niepowodzeń szkolnych, a przejawy tych niepowodzeń (niepowodzenia całkowite lub w niektórych przedmiotach, przeciwstawianie się, niezrównoważenie, lenistwo itp.) są symptomatycznym wyrazem zaburzeń procesu wychowania (por. R. Bley 1988). Takie rozumienie szkolnej pedagogiki leczniczej jest zbliżone do działań naprawczych, które są realizowane u nas.

Charakterystyczną cechą jest łączenie w tego typu działaniach elementów terapii pedagogicznej² i elementów psychoterapii³. Jeżeli rozpatrywać zakresy obu tych terapii, okazuje się, że różnią się one preferowanymi meto-

- Zakres szkolnej pedagogiki leczniczej określił M. Debesse. Obejmuje ona „działania podejmowane wobec dzieci nieprzystosowanych lub młodzieży dorastającej, która przy normalnym poziomie inteligencji uzyskuje złe wyniki w szkole, przy czym na podstawie badań stwierdza się, że psychoterapia byłaby bądź zbędna, bądź niewystarczająca... Leczenie oparte na ćwiczeniach szkolnych... tak by pomóc w normalnym podjęciu nauki”. W swych wskazaniach i metodach bliska jest psychoterapii, ale i od niej się różni, uzyskuje bowiem efekty terapeutyczne innymi metodami. Do tej dziedziny należą „przypadki nieprzystosowania szkolnego bez poważnych trudności efektywnych, co nie wyklucza stosowania jej jako techniki uzupełniającej” (R. Bley 1988, s. 236).

²    Terapia pedagogiczna, zdaniem Cz. Kupisiewicza (1973, s. 268), „należy do podstawowych dydaktycznych środków zwalczania niepowodzeń, zwłaszcza w wyrównywaniu wykrytych zaległości w zakresie opanowania przez uczniów materiału programowego poprzez indywidualizację nauczania na lekcji oraz w drodze organizowanych przez szkołę zajęć pozalekcyjnych w grupach wyrównawczych”. Terapia ta — według Cz. Kupisiewicza (1972, s. 221—-241) — może mieć charakter szczegółowy (likwidowanie braków w widomościach w zakresie jednego przedmiotu) lub ogólny (usunięcie braków w zakresie dwóch lub więcej przedmiotów). Można ją prowadzić indywidualnie lub zbiorowo. Może także mieć charakter wycinkowy lub całościowy. W przypadkach poważniejszych terapię pedagogiczną trzeba poprzedzić rozpoznaniem i ustaleniem przyczyn dydaktycznych i pozadydaktycznych.

³    Terapia psychologiczna, zwana także psychoterapią, to leczenie za pomocą metod psychologicznych. Wyróżnia się psychoterapię dorosłych i psychoterapię dzieci, która od psychoterapii dorosłych różni się tym, że trudno ją oddzielić od procesu wychowania. Wybór formy terapii zależy od wyników diagnozy i wieku dziecka. Ponieważ głównym źródłem zaburzeń jest najczęściej wadliwie funkcjonujące środowisko, warunkiem koniecznym jest więc analiza warunków życia dziecka, a leczenie dzieci powinno być łączone z przekształceniem środowiska wychowawczego.

1

Reedukacja jest tu rozumiana jako postępowanie ukierunkowane na usunięcie niepowodzeń w nauce czytania i pisania przez nauczenie tych czynności specjalnymi metodami oraz ćwiczenie sprawności elementarnych, na których się opierają (por. B. Zakrzewska 1976, B. Sawa, T. Gą-sowska, Z. Pietrzak-Stępkowska 1978). Taki sposób rozumienia terminu reedukacja nie jest zgodny z tym, co podają słowniki. Zdaniem W. Szewczuka (1979) tym terminem określa się „działalność zmierzającą do całościowego lub częściowego przekształcenia postępowania człowieka, jego osobowości, podejmowaną w przypadkach zakłóceń w jego społecznym funkcjonowaniu”. Podobnego zdania jest W. Okoń (1975 a, s. 243 i 244). „Potrzeba reedukacji pojawia się wówczas, gdy czy to wychowanie rodzinne, czy wpływ środowiska okazały się dostatecznie silne, a przy tym rozbieżne z celami wychowania realizowanymi przez szkołę. Wówczas, gdy zachowanie osobnika pozostaje w niezgodzie z normami prawnymi, reedukację przeprowadza się za pomocą środków penitencjarnych”.

2

   Termin ten zastosowała M. Tyszkowa (1976). „Praca reedukacyjno-wyrównawcza to nie tylko usunięcie bezpośrednich przyczyn trudności i wyrównywanie braków w wiadomościach, ale świadome dążenie do odbudowania właściwych dla danego wieku motywów uczenia się i przywrócenie prawidłowego stosunku dziecka do nauki”.

3

   Takie określenie jest stosowane w zarządzeniach „Dziennik Urzędowy Ministra Oświaty i Wychowania” 1978 nr 6.

4

   Określenie to zastosowała H. Spionek (1970) w związku z wyznaczeniem zakresu terapii mającej na celu wyrównanie opóźnień i korygowanie zaburzeń rozwojowych.