IMAG0507 (2)

r>yu drugiego. w Ltoryw system instytucji spotocecnsissa ob\w*te §^**v^Jł * prawny wysuw* się na cioto jako czynnik spajający.

Polszczyzna w kontekście przemian społeczno-kulturowych

Polszczyzna nie pozostała niewrażliwa na zasadnicze przemiany — ms równo o skali polskiej jak i globalnej - w społeczno-kulturowej rzeczywistości ludzkiej XX w. Do takich przemian wpływających na system, ale przede wszystkim na funkcjonowanie języka należy zaliczyć w pierwszej kolejności następujące procesy;

1. Eksplozja demograficzna świata (wzrost liczby ludności z 1 miliarda w początkach wieku do 6 w jego końcu) oraz wzrastająca ludzka mobilność socjalna i przestrzenna dały o sobie znać w polskich warunkach powojennych dużym przyrostem naturalnym (por. wyże demograficzne, zwłaszcza W latach 50., 70. i 80.), awansem społecznym i migracjami terytorialnymi (głównie wieś -> miasto oraz wschód —> zachód). Konsekwencje językowe tych procesów widać m.in. w radykalnym wzroście liczby użytkowników języka ogólnego, odchodzących od gwary i słabo w nim zakorzenionych, w mieszaniu się różnych, odmian.

2.    Światowy proces kształtowania się społeczności narodowych i państwowych, a także politycznych, militarnych i gospodarczych organizacji ponadpaństwowych wywierał wpływ na stosunek do własnego języka (por. tu polskie tradycje) oraz na jego pozycję wobec innych języków.

3.    Globalna modernizacja przejawiająca się dążeniem do poprawy warunków życia społeczeństw i jednostek oraz znajdująca wyraz m.in. w procesach demokratyzacji, ochrony praw człowieka, rozwoju oświaty, inda-stralizaęji, urbanizacji i wprowadzaniu nowych technologii przyczyniła się do większej językowej aktywności i swobody użytkowników, a także do wzbogacenia zasobu leksykalnego.

4.    Spośród nowych technologii szczególne znaczenie miały narodziny elektronicznej informatyzacji. Stała się ona technologią definiującą, ty determinującą w spółczesne sposoby działania i pracy człowieka oraz zasady komunikowania się ludzi. Komputerowy hipertekst narzuca nowy rodzaj pisania i lektury, który cechuje ulotność i nielineamość.

5.    Poważne konsekwencje językowe pociąga za sobą powstanie masowego społeczeństwa i masowej kultury jako rezultatu wszystkich wskazanych wyżej procesów. Nowe technologie komunikacyjne zmieniły kulturowe role tradycyjnych postaci języka: żywej mowy, pisma i druku (koniec galaktyki Gutenberga i pojawienie się człowieka Turinga). Naruszyły rów-

nawagę między słowem 1 obrazem na rzecz tego ostatniego. Decydują o fonme i treści całej kultury tkułtura mediów). Kultura audiowmiatna narzuca dominację wartości konsumpcyjnych nad duchowymi. Znuema proporcje między kulturą wysoką a popularną. Sztuka elitarna ustępuje infolu-dycznej tclesferze oraz propagandowo-reklamowcj perswazji i manipulacji 6, Efektem tych wszystkich procesów jest gospodarcza, polityczna, społeczna¹ i kulturowa globalizacja. Jej wpływ na języki narodowe staje się coraz wyraźniejszy. Zarazem jednak nie brak przejawów działania tendencji antyunifikacyjnych w kulturze i języku.

Literaturąftot

Albert A. [Roszkowski W.], 1994, Najnowszą historia Polski 1914-1993, t. 1-2, London.

Buchowski M. (red.), 1996, Oblicza zmiany, Międzychód.

Czubiński A., 1992-1994, Dzieje najnowsze Polski, 1.1-2, Poznań.

Jawłowska A., Kempny M„ Tarkowska E. (red.), 1993, Kulturowy wymiar przemian społecznych. Warszawa.

Kloskowska A. (red.), 1990, Oblicza polskości. Warszawa.

Kurkowska H. (red.), 1981, Współczesna polszczyzna. Warszawa.

Morawski W„ 1998, Zmiana instytucjonalna. Warszawa.

Podgórecki A., 1995, Społeczeństwo polskie, Rzeszów.

Sztompka P., 1993, The Sociology ofSocial Change, Oxford_

Zamiara K. (redL), 1994, Społeczna transformacja w refleksji humanistycznej, Poznań.

1.4. Svtuacj'a Językowa mniejszości narodowych i etnicznych

Polska społeczność państwowa od wieków obejmowała nie tylko obywateli narodowości polskiej. Mniejszości narodowe i etniczne stanowiły ponad 40% mieszkańców Polski przedrozbiorowej. W Polsce międzywojennej ta liczba była tylko nieco mniejsza (jedna trzecia ogółu obywateli). Obecnie natomiast wynosi tylko około 3%. Wśród mniejszości z tradycjami zasiedzenia w Polsce (współcześnie pojawiają się mniejszości nowe złożone z emigrantów politycznych i ekonomicznych z różnych krajów głównie azjatyckich - część z nich osiedla się w Polsce na stale) wyróżni' się mniejszości: autochtoniczne - Białorusini, Ukraińcy, Łemkowie , Litw i