Grobler6

138

I. Indukcja i wyjaśnianie

sobów analizowania tego typu przyćzynowości opiera się na intuicji, : ! że przyczyny podnoszą prawdopodobieństwo zajścia zdarzeń będących i -i - ieh-skutkamib-JakkoIwiek intuicja ta jest dosyć silna, to jednak wystę- _: pują poważne trudności w jej doprecyzowaniu. Przypuśćmy bowiem, i i że okazało się, iż prawdopodobieństwo zapadnięcia na chorobę serca ^: | wśród nowojorskich palaczy jest mniejsze niż dla ogółu Amerykanów.

■    Czy należy wnioskować stąd, że palenie zapobiega chorobie wieńcowej? i i Być może nowojorscy palacze świadomi zagrożenia, w jakim się znaj- |

| dują, zdrowo się odżywiają i podejmują szereg aktywności fizycznych :

■    wpływających korzystnie na ich zdrowie. Należałoby ich więc porów- j j nywać nie z ogółem Amerykanów, lecz z tymi, którzy odpowiednio się ¹ j odżywiają i ćwiczą, lecz nie palą papierosów. Posunięcie takie polega j ; na identyfikacji czynników, które mogą wpłynąć na skutek, i porówny- j | waniu prawdopodobieństw w grupach, które poza paleniem papierosów !

J są jednorodne ze względu na pozostałe przyczynowo istotne czyn- ■

: niki. Jak widać, takie rozwiązanie zakłada pojęcia przyczynowe, przez J i co nie uda się nam zredukować relacji przyczynowych wyłącznie do !

| prawdopodobieństw. Nie czyni to oczywiście omawianego podejścia \

' bezużytecznym - wciąż może służyć ono do zbadania, czy postulowany j j zestaw relacji przyczynowych jest zgodny z określonym zestawem da- :

: nych statystycznych - jednak wyraźnie zmienia jego cel.

Jacek Cachro

⁴ E. Eells, Probabilistic Causality. Cambridge 1991.

+ +

Rozdział If

STRUKTURA NAUKI

1. Pojęcie teorii naukowej

W poprzednim rozdziale dość swobodnie posługiwałem się pojęciami teorii naukowej, prawa nauki czy hipotezy. Najwyższa pora, by te pojęcia nieco objaśnić. Pojęcie teorii pochodzi od greckiego łheorein („przyglądać się, kontemplować, rozważać”). Teoria jest zatem rezultatem rozważań na temat oglądanego przedmiotu. Rygorystyczne - można powiedzieć: teoretyczne - pojęcie teorii pochodzi od Davida Hilberta, z rozwijanej przez niego wiatach 1917-1931 metamatematyki. Jak Kartezjusz uważał matematykę za wzorzec wszelkiego poznania naukowego, tak empiryzm logiczny przyjął metamatematykę (teorię poznania matematycznego) za wzorzec metanauki (teorii poznania naukowego).

Meta-

matematyczne pojęcia teorii i dowodu

W metamatematyce teorią T nazywa się domknięty dedukcyjnie zbiór zdań, to znaczy taki, że każda konsekwencja logiczna zbioru T należy do T. Pojęcie konsekwencji logicznej na ogól definiuje się za pomocą pojęcia reguł wnioskowania (inferencji). Prostym przykładem takiej reguły jest reguła odrywania: jeżeli p i p -» q, to q, czyli że z przesłanek p, p -> q można wyprowadzić wniosek q. Zdanie z nazywa się konsekwencją logiczną zbioru zdań X wtedy i tylko wtedy, gdy z przesłanek ze zbioru X za pomocą reguł wnioskowania można wyprowadzić z¹. Teorią aksjomatycz-

1

Reguły wnioskowania muszą być niezawodne, to znaczy wnioski wyprowadzone za pomocą reguł z prawdziwych przesłanek muszą być prawdziwe. Badaniem niezawodności reguł zajmuje się semantyka, czyli teoria interpretacji wyrażeńjęzyka formalnego.