CCF20090514017

138

I. Indukcja i wyjaśnianie

sobów analizowania lego typu przyczynowości opiera się na intuicji, że przyczyny podnoszą prawdopodobieństwo zajścia zdarzeń będących ich skutkami¹. Jakkolwiek intuicja ta jest dosyć silna, to jednak występują poważne trudności w jej doprecyzowaniu. Przypuśćmy bowiem, że okazało się, iż prawdopodobieństwo zapadnięcia na chorobę serca wśród nowojorskich palaczy jest mniejsze niż dla ogółu Amerykanów. Czy należy wnioskować stąd, że palenie zapobiega chorobie wieńcowej? Być może nowojorscy palacze świadomi zagrożenia, w jakim się znajdują, zdrowo się odżywiają i podejmują szereg aktywności fizycznych wpływających korzystnie na ich zdrowie. Należałoby ich więc porównywać nie z ogółem Amerykanów, lecz z tymi, którzy odpowiednio się odżywiają i ćwiczą, lecz nie palą papierosów. Posunięcie takie polega na identyfikacji czynników, które mogą wpłynąć na skutek, i porównywaniu prawdopodobieństw w grupach, które poza paleniem papierosów są jednorodne ze względu na pozostałe przyczynowo istotne czynniki. Jak widać, takie rozwiązanie zakłada pojęcia przyczynowe, przez co nie uda się nam zredukować relacji przyczynowych wyłącznie do prawdopodobieństw. Nie czyni to oczywiście omawianego podejścia bezużytecznym - wciąż może służyć ono do zbadania, czy postulowany zestaw relacji przyczynowych jest zgodny z określonym zestawem danych statystycznych - jednak wyraźnie zmienia jego cel.

Jacek Cachro

\

Kozdział II

STRUKTURA NAUKI

1. Pojęcie teorii naukowej

W poprzednim rozdziale dość swobodnie posługiwałem się pojęciami teorii naukowej, prawa nauki czy hipotezy. Najwyższa pora, by te pojęcia nieco objaśnić. Pojęcie teorii pochodzi od greckiego llieorein („przyglądać się, kontemplować, rozważać”). Teoria jest zatem rezultatem rozważań na temat oglądanego przedmiotu. Rygo-rystyczne - można powiedzieć: teoretyczne - pojęcie teorii pochodzi od Davida Hilberta, z rozwijanej przez niego w latach 1917-1931 metamatematyki. Jak Kartezjusz uważał matematykę za wzorzec wszelkiego poznania naukowego, tak empiryzm logiczny przyjął metamatematykę (teorię poznania matematycznego) za wzorzec metanauki (teorii poznania naukowego).

W metamatematyce t e o r i ą T nazywa się domknięty dedukcyjnie zbiór zdań, to znaczy taki, że każda konsekwencja logiczna zbioru T należy do T. Pojęcie konsekwencji logicznej na ogół definiuje się za pomocą pojęcia reguł wnioskowania (inferencji). Prostym przykładem takiej reguły jest reguła odrywania: jeżeli p i p -* q, to q, czyli że z przesłanek p, p -* q można wyprowadzić wniosek q. Zdanie z nazywa się konsekwencją logiczną zbioru zdań X wtedy i tylko wtedy, gdy z przesłanek ze zbioru X za pomocą reguł wnioskowania można wyprowadzić z². Teorią aksjomatycz-

1

E. Eclls, Probabilistic Causalily. Cambridge 199I.

2

Reguły wnioskowania muszą być niezawodne, to znaczy wnioski wyprowadzone za pomocą reguł z prawdziwych przesłanek muszą być prawdziwe. Badaniem niezawodności reguł zajmuje się semantyka, czyli teoria interpretacji wyrażeń języka formalnego.