CCF20090514013

130 l. Indukcja i wyjaśnianie

sprawdzenia hipotezy ciśnienia atmosferycznego Perier mierzył wysokość słupka rtęci w barometrze Torricellego na szczycie góry i u jej podnóża. Barometr składał się z rurki zatopionej z jednej strony, do której nalano rtęci, a następnie odwrócono i zanurzono w misie z rtęcią. Część rtęci spłynęła do misy, zostawiając próżnię między lustrem rtęci a zatopionym końcem rurki. Słupek rtęci na szczycie góry był o 7 cm krótszy. Potwierdzało to hipotezę Torricellego, która zakładała, że na szczycie góry masa powietrza naciskającego na powierzchnię rtęci w otwartej misie powinna być mniejsza niż u podnóża. Żeby wyeliminować ewentualne inne przyczyny spadku słupka rtęci, Perier powtarzał pomiar w różnych miejscach wierzchołka góry, pod dachem i na odkrytej przestrzeni, pod osłoną i na wietrze, przy słonecznej pogodzie i w deszczu lub mgle i tym podobnych. Czynników, które mogą wchodzić w grę, jest jednak niezliczona ilość i zawsze jest możliwe, że któryś pominięto.

isadnienie

pluralizmu

etycznego

Kryteria mocy wyjaśniającej dostarczają poparcia sformułowanej przez Lakatosa zasadzie pluralizmu teoretycznego (por. rozdz. I, p. 3.4). Jak stwierdziłem wyżej, kryteria te określają relacje częściowego pseudoporządku w zbiorze rozpatrywanych hipotez i systemów wiedzy zastanej. W zbiorze częściowo pseudouporządko-wanym może występować więcej niż jeden element maksymalny, to jest taki, że żaden inny go nie wyprzedza, to znaczy może występować więcej niż jedna hipoteza, od której nie ma lepszej na gruncie danej wiedzy zastanej, lub może występować więcej niż jedna możliwość postępowej rewizji wiedzy zastanej, z których żadna nie jest bardziej postępowa od innych. W takiej sytuacji wydaje się rozsądne rozwijanie wszystkich możliwości w nadziei, że dalszy rozwój każdego z postępowych odgałęzień doprowadzi do rozstrzygnięcia¹⁵⁰.

Oddalenie

marcliizmu

epistemo-

logicznego

Potwierdzając zasadę pluralizmu teoretycznego, kryteria mocy wyjaśniającej kłócą się zarazem z anarchizmem epistcmologicznym Feyerabenda (por. rozdz. I, p. 3.4). Na kłopotliwe pytanie, jak długo należy zwlekać z decyzją co do wyboru między alternatywnymi, powiedzmy, programami badawczymi, odpowiedź jest jednoznaczna:

¹⁵⁰ Skądinąd również tymczasowego, bo jeszcze dalszy rozwój może doprowadzić do kolejnych odgałęzień postępowych. Pojęcie odgałęzienia postępowego pochodzi od Stegmullcra.

iliipóki wybór założeń i hipotez tego programu nie okaże się postępowy, w sensie kryterium 2, w stosunku do założeń i hipotez wszystkich programów alternatywnych.

tto/wlii/tmli prol)lvmu w Kulwu

imre Lakatos (1922-1974), filozof, z pochodzenia Węgier, od 1956 roku związany z Uniwersytetem w Cambridge i London School of Econo-mics Zajmował się filozofią nauki i matematyki. Znany z teorii rozwoju nauki opartej na pojęciu programów badawczych.

______!_I____

W praktyce naukowej decyzje często bywają podejmowane, zanim to się okaże. Historycznym przykładem takiej sytuacji było porzucenie lizyki Kartezjusza na korzyść fizyki Newtona. Ta ostatnia dostarczała imponujących, jednolitych wyjaśnień między innymi ruchu planet, spadania ciał, przypływów i odpływów morskich. Tłumaczyła mnóstwo zjawisk, których wyjaśnienie na gruncie kartezjanizmu było niedostępne, między innymi właśnie pływów morskich. Natomiast nie wyjaśniała komplanarności (współpłaszczyznowości) orbit planet Układu Słonecznego. Z punktu widzenia kartezjani-zmu, komplanarność orbit jest następstwem wirów kosmicznych. /. punktu widzenia fizyki Newtona, jest czystym zbiegiem okoliczności. Komplanarność orbit została wyjaśniona dopiero później, przez hipotezę Lapłace’a (1796), wedle której Układ Słoneczny powstał z pierwotnej mgławicy. Przejście od kartezjanizmu do fizyki Newtona jest jednym z koronnych przykładów Kuhna ilustrujących jego tezę

0    niewspółmierności. Jednym z aspektów niewspółmierności jest występowanie strat cksplanacyjnych, jak na przykład utrata wyjaśnienia komplanarności planet. Obecność strat, zdaniem Kuhna, wyklucza jednoznaczne stwierdzenie, że rewolucja naukowa przynosi postęp poznawczy. Sugeruje zaś coś przeciwnego: że rewolucje naukowe są następstwem zbiorowego kapiysu uczonych, a nie rzetelnej oceny metodologicznej.

Ten sam przykład, i temu podobne, można jednak zinterpre-lować zupełnie inaczej. Sukcesy fizyki Newtona były imponujące

1    nieosiągalne środkami pojęciowymi fizyki Kartezjusza. Natomiast nic nie wykluczało znalezienia w późniejszym etapie rozwoju fizyki Newtona utraconego w wyniku rewolucji wyjaśnienia komplanarności orbit planet. Zastanówmy się nad znaczeniem kwantyfikatorów w sformułowaniu warunku retencji potencjału eksplanacyjnego kryterium postępowości rewizji wiedzy zastanej:

(ii) (VQ){(3f/)[Q e MW(//,W)] - (3//')[Q e MW(//’,IV’)]}.