CCF20090514010

124 l. Indukcja i wyjaśnianie

zwala między innymi odróżnić hipotezy wyjaśniające od zdań wyrażających (niewyjaśnione) prawidłowości empiryczne. Dzięki temu można będzie sformułować brakujące koncepcji Poppera kiytcrium racjonalności rewizji wiedzy zastanej.

xwdana tiqzanle obłemu luhema

Kryterium to jest blisko spokrewnione ze sformułowanym przez Lany ego Laudana¹ rozwiązaniem problemu Duhema. Mówi ono, że z dostępnych sposobów rewizji układu hipotez//,, ..., H_n należy wybrać len, który prowadzi do takiego układu //,’ .... // ’, że ko-niunkcja //,' a ... a H_n’ pozwala rozwiązać więcej problemów niż jej odpowiedniki powstałe w wyniku alternatywnych sposobów rewizji. Mankamentem ujęcia Laudana, którego szczegóły, ze względu na brak miejsca, musimy pominąć, jest niezbyt ścisłe zdefiniowanie pojęcia problemu. Skutkiem tego powstają wątpliwości w kwestii, jak liczyć problemy, to znaczy, co jest jednym problemem, a co zespołem wielu problemów. Niżej sformułowane kryterium jest wolne od tych trudności.

wanost

nacyjna

niflkacji

precyzji

Ponadto poniższe kryterium pozwala, w odróżnieniu od koncepcji Kitchcra (por. rozdz. I, p. 5.2) czy wspomnianego przed chwilą Liptona, zdać sprawę z tego, na czym polega wartość eksplanacyjna unifikacji: hipotezy teorii bardziej zunifikowanej pozwalają udzielić odpowiedzi na więcej pytań niż hipotezy teorii mniej zunifikowanych. Z kolei wartość dokładności czy precyzji wyjaśniania jest uwzględniona w kontrastowej definicji pytania: im wyjaśnienie jest precyzyjniejsze, tym więcej empirycznie od-różnialnych rozróżnień można przeprowadzić między explanan-dum złożonym ze zdarzenia b, o którym zakłada się, że zaszło, i zdarzeniami b_t, .... b_k, które mogłyby zajść zamiast niego. Wobec tego na tym więcej bardziej szczegółowych pytań można znaleźć odpowiedź.

Teraz pora na zapowiadane kryterium, a raczej kryteria. Pierwsze będzie zrelatywizowane do wiedzy zastanej, drugie będzie dotyczyło problemu rewizji wiedzy zastanej. Najpierw cztery definicje.

efinicja \ wności miedzi

DF 1. Zdanie A: „Zdarzenie (prawidłowość) b w układzie a zaszło (zachodzi) na skutek wystąpienia przyczyny (zespołu przyczyn probabilistycznych) c", nazywa się poprawną, ze względu na

wiedzę zastaną IV, odpowiedzią bezpośrednią na pytanie Q: „Dlaczego (z jakiej przyczyny) w układzie a zaszło b, a nic któreś spośród b_v .... hj?", wtedy i tylko wtedy, gdy postulaty znaczeniowe PZ (i)-(iv) zdania A nadają się do przyjęcia (są wiarygodnymi hipotezami) w świetle IV.

Komentarz: Odpowiedź jest poprawna wtedy i tylko wtedy, gdy w świetle wiedzy zastanej jest wiarygodną hipotezą. Odpowiedź poprawna ze względu na wiedzę W może nie być poprawna ze względu na wiedzę IV'. Poprawność, w odróżnieniu od prawdziwości, jest zatem pojęciem epistemicznym, a nie semantycznym.

DF 2. O pytaniu o wyjaśnienie Q mówimy, że jest rozstrzygnięte przez hipotezę H ze względu na wiedzę zastaną W, wtedy i tylko wtedy, gdy istnieje na nie poprawna ze względu na IV odpowiedź bezpośrednia A taka, że postulat znaczeniowy PZ(iii) zdania A wynika logicznie z//iW oraz H jest niesprzeczna z W²,³'".

DF 3. O pytaniu o wyjaśnienie Q mówimy, że jest odrzucone na gruncie wiedzy zastanej IV, wtedy i tylko wtedy, gdy z W wynika logicznie, że na Q nie ma prawdziwej odpowiedzi bezpośredniej.

Komentarz: Jeżeli pytanie Q jest odrzucone na gruncie IV, nie może być rozstrzygnięte przez żadną hipotezę ze względu na IV.

DF 4. Mocą wyjaśniającą hipotezy H ze względu na wiedzę zastaną W nazywa się sumę zbioru pytań o wyjaśnienie rozstrzygniętych przez hipotezę H ze względu na wiedzę zastaną W i zbioru pytań odrzuconych na gruncie W⁴.

Deflnlęja rozstrzygali pytania pi/ hipotezę

Definicja odrzucenia pytania na gruncie wic zastanej

Dc/lnlcja iii wyjaśniają hipotezy zt względu ih wiedzę zm

^1,9 Zob. L. Laudan, Progress cwel lis Problems, dz. cvt.

W swojej książce Prawda a względność nazywałem tego rodzaju pytania zastosowaniami wyjaśniającymi hipotez, co mogło być terminologią nieco mylącą.

Może się kłócić z intuicją, że w myśl tej definicji, gdy /'/(iii) wynika z W, to Q jest rozstrzygnięte przez dowolną, nieistotną treściowo dla Q, hipotezę H niesprzcczną z IV. Kogo to razi, może dodać do definicji warunek, by PZ(iii) nie wynikało z samej IV. Nie wpływa to na oceny porównawcze hipotez dokonywane za pomocą sformułowanych poniżej kryteriów.

^I4-’ W książce Prawda a względność pierwszy składnik tego zbioru nazywałem zbiorem zastosowań wyjaśniających H ze względu na IV. Zarówno terminologię, jak i definicję zmodyfikowałem dla uproszczenia niżej podanych kryteriów.