Grobler0

166

II. Struktura nauki

Lewisa semantyka możliwych światów i jej trudności

warunkowych³⁵. W szczególności nie wiadomo, w jakich warunkach można je uznać za prawdziwe. Potrzebne jest zatem objaśnienie: semantyki (znaczenia, warunków prawdziwości) gdybania. Musi być ono przy tym niezależne od pojęcia prawa, inaczej bowiem powstaje' błędne koło. Standardowe ujęcie tej kwestii pochodzi od Davidą Lewisa³⁶. W największym skrócie, A □-»£ jest prawdziwe wtedy' i tylko wtedy, gdy w każdym możliwym świecie wystarczająco⁵ podobnym do świata rzeczywistego, w którym A jest prawdziw B jest również prawdziwe. Na przykład „Gdyby babka miała wąsy, toby była dziadkiem" jest zdaniem prawdziwym, gdy w każdy możliwym świecie, dostatecznie podobnym do świata rzeczywistego) jeżeli babka ma wąsy,_to jest ona zarazem dziadkiem³⁷.

TocL adresem tego rodzaju koncepcji można wysunąć wiel zastrzeżeń. Niektórzy uważają samo pojęcie możliwych światóii pochodzące od Leibniza, za obciążone podejrzaną metafizyką. Oso? biście uważam je za bardzo pożyteczne w analizie filozoficznej. Moje wątpliwości budzi natomiast pojęcie podobieństw'a. Wydaje‘ się, że jest ono zbyt względne, by można było nadać jednoznaczni sens wyrażeniu _irx jest bardziej podobne do y niż do z". Czy świat, w którym jeżdżę teraz na nartach wodnych, jest mniej czy bardzie podobny do świata rzeczywistego (w którym siedzę przed komputerem, pisząc te słowa) niż świat, w którym siedzę teraz przy biurku³ pisząc gęsim piórem i inkaustem?

Kolejna trudność analizy możliwoświatowej powstaje, gdy wziąć pod uwagę fakt, że w poprzedniku praw, W(x), często mowa jest o wą? runkach, które nigdy w przyrodzie nie są realizowane. Na przykład zasada bezwładności mówi: „(Każde) ciało, na które (jeżeli) nie działa żadna siła, porusza się ruchem jednostajnym prostoliniowym''. Wydaje się, że nie ma w przyrodzie ciał, na które nie działa żadna siła. Bj może w żadnym możliwym świecie nie ma takiego ciała. W takim razie; nierzeczywisty okres warunków}' „Gdyby na to-a-to ciało nie działała żadna siła, to poruszałoby się ono ruchem jednostajnym prostolinior ^{1 2}

pojęcie prawa

167

i" jest, na mocy analizy Lewisa, trywialnie prawdziwy: „na to-a-to frało nie działa żadna siła” nie jest prawdziwe w żadnym możliwym gecie, a więc w każdym możliwym świecie, w którym to ostatnie jie jest prawdziwe, prawdziwe jest zdanie „porusza się ono ruchem ióstajnym prostoliniowym”. Na tej samej zasadzie (na zasadzie jśłego spełnienia poprzednika implikacji) w każdym możliwym świe-tżw którym prawdziwe jest zdanie „na to-a-to ciało nie działa żadna |a”, prawdziwe jest dowolne inne zdanie, na przykład „ponoszą się jow rytmie walca”. W takim razie nierzeczywisty okres warunkowy fdyby na to-a-to ciało nie działała żadna siła, to poruszałoby się ono ie walca” należałoby uznać za prawdziwy. Jego uzasadnieniem ffzebyć na rzykład zdanie: „(Każde) ciało, na które (jeżeli) nie działa siła, porusza się w rytmie walca". Na mocy analizy Lewisa Iba by było je uznać za prawo.

Prawa a nazwy własne

!;ii

V6bec tego paradoksu trzeba przyznać, że nie posunęliśmy się ani rok dalej poza wstępne sformułowanie, iż każde prawo wyraża lą prawidłowość. Jednakże nie każde zdanie wyrażające pra-Igłowość jest prawem. Na przykład zdanie: „Gdy cię nie widzę, nie łycham, nie płaczę", może wyrażać absolutnie bezwyjątkową pwidłowość i ma formę zdania uniwersalnego (Vjc)[WCv) -*■ Z(x)], liex przebiega zbiór chwil, W = „ja cię nie widzę”, Z = „nie wzdy-5ąm, nie płaczę", lecz mimo to nie jest dobrą kandydaturą na jrawo przyrody. Dlatego często w literaturze spotyka się wymóg Ipwzględnej uniwersalności zdania kandydującego na to stanowisz Powiada on, że takie zdanie musi obowiązywać w każdym ||śie i miejscu oraz nie zawierać nazw własnych ani zaimków bazujących. To ograniczenie eliminuje z zasobu praw Mickiewi-żpwskie wynurzenia w rodzaju wyżej przytoczonego. Niestety, ’'Smuje również na przykład prawa Keplera, które wymieniają Słońce po imieniu, albo prawo popytu i podaży, które działa tylko ^gospodarce wolnorynkowej. Problem rozwiązuje Wójcickiego koncepcja wieloodniesienia teorii³. Powiada ona, w swobodnym Sformułowaniu, że teorie naukowe nie stosują się do „całego świata”, Jęcz do wielu układów w świecie, układów, które muszą być wyróżnione środkami spoza aktualnie rozpatrywanej teorii. Będzie o tym Składniej mowa w rozdziale II, p. 9.

II

1

³⁵ Jest to więc zarzut ignotum per igrtotum. Dodatkowo wielu krytyków twierdzi/’-że samo pojęcie prawa będzie i tak bardziej zrozumiale od pojęcia nierzeczywistego okresu warunkowego, nawet gdy to drugie zostanie objaśnione.    ■ ■

2

Zob. D. Lewis, Counterfactuals, Cambridge, MA 1973. Późniejsze ujęcie:’ R. Stalnakera, Inąuiry, Cambridge, MA 1984, jest nieco bardziej restryktywne.

” Por. Aneks 1.

3

ZoE. R. Wójcicki, Teorie w nauce, cz. I, Warszawa 1991.