~LWF0012

i XX w. i wznawiana odtąd wielokrotnie, gdy tylko do głosu dochodziło nowe pokolenie badaczy, jedynie częściowo ujawniła trudności, o których wyżej była mowa. Z natury rzeczy koncentrowała się ona bowiem wokół zagadnień związanych z wartością źródeł późniejszych, powstałych już w kilka wieków po politycznej akceptacji chrześcijaństwa w krajach skandynawskich, a więc sag, w głównym zrębie datowanych na XII w., spisywanych natomiast o wiek później, oraz tzw. Młodszej Eddy, pióra największego sagarnadra Islandii, Snorre Sturlasona. Prawdomówność sag w sprawach dotyczących historii politycznej, społecznej i gospodarczej została poważnie zakwestionowana. Czyżby inaczej przedstawiała się sprawa w odniesieniu do re-ligii, a więc kwestii tak wyeksponowanych w wiekach średnich! Dziś już na ogół nie przyznaje się sagom waloru samodzielnego źródła¹. Używa się ich raczej na potwierdzenie danych zaczerpniętych z innych źródeł. Zbyt wiele bowiem stwierdzono w nich późniejszych zapożyczeń i jawnie chrześcijańskiej interpretacji — być może — autentycznych wiadomości o religii przedchrześcijańskiej; zbyt wiele w nich oczywistych spekulacji, opartych niekiedy na materiałach biblijnych lub średniowiecznych refleksach mitologii antycznej. Sagi, a także i Edda Snorre Sturlasona, świadcząc oczywiście

0    żywotności mitologii germańskiej, która przecież dochowana w różnych postaciach stanowiła ich podstawowe źródło, mogą tylko z dużymi zastrzeżeniami

1    przy indywidualnym potraktowaniu każdego wypadku być wykorzystywane jako materiał pomocniczy badan religioznawczych.

Natomiast nie podlegają na ogół kwestionowaniu przez religioznawców jako źródła rzucające światło na wierzenia i kulty przedchrześcijańskie pieśni tzw. Starszej Eddy, poematy skaldów, inskrypcje runiczne, materiały archeologiczne i toponomastyczne.

Przyjmuje się dziś stanowisko, że większość pieśni Eddy powstała na ogół w czasach przedchrześcijańskich, przypuszczalnie w X—XI w.² Datacja niektórych z nich jest jednak bardzo sporna, a poglądy dotyczące np. czasu powstania Klgsjmli, poematu genealogicznego, dającego rzekomo wykład przedchrześcijańskiej socjogonii, oscylują pomiędzy IX a XIII w.³

Edda, ów zbiór mitologicznych poematów, pisanych często w formie dialogów, roi się od imion bogów i olbrzymów. Występują oni najczęściej w różnych dramatycznych sytuacjach: zawierają przymierza, obradują na thingach, spędzają wolny czas na ucztach, pałają miłością do córek olbrzymów i bogiń, zdradzają się wzajemnie. Analiza tych pieśni może więc dostarczyć szeregu wiadomości na interesujący nas temat, choć — jak się przekonamy —• bynajmniej nie jest ona wolna od różnych trudności.

Stosunkowo pewna jest datacja pieśni skaldów, znanych na podstawie cytatów z opartych na ich treści

27

1

W. Baetke, Chrisłliches Lehngut in der Sagareligion, Be-richte iiber (lie Yerkandlungen der Saksischen Akademie der Wissensckaften, Philol.-łiist. Klasse, Berlin 1951; solidaryzując się z niektórymi poglądami lego autora w przytoczonej pracy pragniemy podkreślić, że opieramy się na innych niż on przesłankach; patrz rozdz. III.

2

   *1. de Yries, Alinordische Literatmgeschichte, I Ii., Berlin 1942_v s. XXX.

3

   Dyskusję zreferował A. Ohlmarks, Htudien zur nordischen und uergleichenden Religiomgeschichte, Erstes Buch (I—II), łleimdalls Horn und Odins Auge, Heimdallr und das Horn, Lund 1937, s. 96 i nast. oraz K. von See, Das A ller der Rigspula, „Acta philologica. Scandinaviea“, 24. B. Copenhagen 1957, s. 7 i nast.; zob. także A. Ja Gurevic, Xorcehkoe obsÓestoo v VIII IX w. (Xekolorye certy dofeodalnogo periodu), „Ucenye Zapiski Kalininskogo Pedagogiceskogo Instituta" nr 26,1962, s. 168—178.