~LWF0024 (2)

50

50

Ryc. 13. Naczynie szklane z grobu w Vendel (Uppland).

Wg H. Arbmana

brakteaty, zaopatrzone nieraz w magiczny napis ryty runami (tabl. IY, 1). Wraz z załamaniem się dopływu cennego surowca z Południa działalność ta uległa znacznemu ograniczeniu. Na plan pierwszy wysunęła się produkcja brązownicza, posługująca się w niewielkim zakresie również złotem i srebrem. Podniety czerpano m.in. z bogatej twórczości środowisk merowińskich i iryjskich, niekiedy bizantyńskich, niektóre motywy wiodą nawet do wschodnioeuropejskich nomadów.

Podniety te staną się zrozumiałe, jeśli zwrócimy uwagę, że w owym czasie rozwinęły się też na znaczną skalę kontakty handlowe z innymi krajami¹. Do Skandynawii napływały wyroby obcego rzemieślnika, nieraz wysokiej wartości (ryc. 12). Popyt na luksusowe towary rósł w miarę postępu gospodarczego i rozwarstwienia społecznego. Egzotyczne wyroby manifestowały nie tylko dobrobyt, lecz i wysoką pozycję społeczną użytkowników. Na dwory wielmożów południowej Norwegii, środkowej Szwecji i Gotlandii po załamaniu się kontaktów z naddunajskim Południem w VI w. zaczęły napływać nadreńskie naczynia szklane — puchary (ryc. 13), czarki, niekiedy paciorki. Te ostatnie wyrabiano też ze słowiańskiego bursztynu i półszlachetnych kamieni. W osadzie na Helgo wśród różnorodnych ceimych przedmiotów obcego pochodzenia znalazły się m.in. złote solidy bizantyńskie z V--VI w., indyjski posążek Buddy z VI-VII w. (tabl. II), brązowy czerpak typu koptyjskiego, pochodzący najpewniej z Europy Zachodniej z VI w., iryjski pastorał z VIII w. (tabl. III, 1). Do innych osiedli tego czasu trafiały' ozdobne części odzieży z dalekich Włoch.

Kto by^rł inicjatorem i kto pośredniczył w tej wymianie? Spośród obcych na uwagę zasługiwali przede wszystkim Eryzowio, zamieszkujący południowe wybrzeże Morza Północnego. W wieku VII-VIII przejęli oni pośrednictwo w swe ręce, czyniąc z Dorestadu i innych ośrodków przy ujściu Benu punkty wyjściowe handlu Europy merowińskiej i później karolińskiej z Północą. W toku swej działalności zajęli też wówczas wyspy położone u południowo-zachodnich wybrzeży Jutlandii. Morze Północne

stało się miejscem ożywionej wymiany, łączącej wschodnie prowincje państwa frankijskiego z Wyspami Brytyjskimi, południową Norwegią i Danią w jedną strefę ekonomiczną. Świadczy o tym m.in. wspólna tym ziemiom technika wymiany za pomocą kruszcu odważanego na niewielkich wagach szalkowych².

Handlem trudnili się jednak również nieraz sami Normanowie. Wagi, niekiedy odważniki wkładano im do grobu wespół z bronią jako część wyposażenia, które miało służyć w zaświatach. Znaleziska tego rodzaju znane są zarówno z południowej i zachodniej Norwegii (Snartemo, Evebó — ryc. 14), jak z Bornholmu (Melsted). Kupieckie zajęcia nie były też chyba jednak obce bogatym wielmożom pochowanym w Yendel, Yalsgarde i na innych nekropolach środkowoszwedzkich.

Kyc. 14. Waga i sakiewka z odważnikami z grobu w Evebó nad Nordfjord (Sogn og Fjordane). Wg. H. Sheteliga

Te żywe związki z innymi krajami świadczą, że w przeciwieństwie do słowiańskich mieszkańców Niżu Środkowo- i Wschodnioeuropejskiego gospodarka Normanów już w początku wczesnego średniowiecza przekraczała znacznie wymogi struktur autarkicznych. Było to ułatwione w pewnej mierze dawną tradycją kontaktów ze śródziemnomorskim Południem i pokrewieństwem etnicznym z germańskimi mieszkańcami Europy Zachodniej. Mimo swej postępującej barbaryzacji nadal atrakcyjną siłę miała dla ludzi Północy sukcesja antyczna.

Do nawiązania kontaktów zmuszały jednak przede wszystkim ogra-

1

Arwidsson 1942; Jankuhn 1933; Bakka, [w:] EMS, t. 3, 1970, s. 37 n.; Holmqvist 1976.

2

** Por. Werner 1954.