~LWF0026 (3)

54

W źródle Mimira znalazła się też zapewne jego własna głowa¹. Powiedzieć tu trzeba tylko, że słowa o rzekach płynących ze schowanego w źródle Mimira „zastawu Valfódra” czyli z (płaczącego?) oka Odyna, należy porównać do rzek wypływających ze źródła Hvergelmir. Różnica pomiędzy oboma źródłami jest wszakże taka, że wody wypływające z piekielnego Hvergelmiru wody miały być pełne jadu, podczas gdy w napełnionym mądrością i zawierającym oko Odyna i ucho Heimdalla źródle Mimira znajdować ma się pitny miód. Może więc przynajmniej w Urdarbrunn, najważniejszym ze źródeł, znajdowała się czysta woda. Taka symbolika źródeł odpowiadałaby symbolice światów, gdzie są położone: piekielny Hvergelmir zawiera jad, ludzki i boski Urdarbrunn wodę, a w Mimisbrunn należącym do Olbrzymów znajduje się miód - a trzeba tu pamiętać, że Olbrzymi są istotami najmocniej związanymi ze złotym wiekiem niewinności, bogactwem, światem przyrody i naturalną mądrością.

Obraz świata, jaki przedstawia mitologia skandynawska, choć różne jej warianty nie są ze sobą zgodne, ma tę cechę wspólną, że jest dynamiczny, pełno w nim życia i ruchu, co wyraźnie różni go od statycznego obrazu kosmosu w wierzeniach chrześcijan². Grimnismal (32-35) pokazuje, jak wiele jest życia w pozornie nieruchomym drzewie świata:

Ratatoskr zwie się wiewiórka, co biega Po jesionie Yggdrasill;

Słowa orła zanosi z góry I mówi na dole do Niddhoga.

Cztery są jelenie, pędy ogryzają Szyje wyciągając:

Dainn i Dwalinn³,

Duneyr i Durathror.

Ale z życiem nierozerwalnie związana jest śmierć:

Więcej węży leży pod jesionem Yggdrasill,

Niż pomyśleć niemądrzy mogą:

Goinn i Moinn - ci są Grafvitnira synami,

Grabacr i Grafvoludr,

Ofnir i Svafnir wciąż będą, sądzę,

Drzewa gałęzie obgryzać.

Jesion Yggdrasill więcej wycierpi.

Niż ludzie wiedzieć mogą,

Jeleń od góry kąsa, pień próchnieje,

Nidhogg podgryza od dołu.

Obraz orła na górze i węża na dole, zwierząt symbolizujących wrogie sobie elementy powietrza i wody, znajduje znakomite paralele w wielu mitologiach (G. Steinsland 1979). Nie wiemy jednak nawet, jakie w mitologii nordyckiej miał imię orzeł siedzący na wierzchołku drzewa. Oprócz niego na drzewie świata pojawiają się koguty. W dniu ragnarók Olbrzymom zapieje Fjalar, a Asom Gullinkambi („o złotym grzebieniu”), inny jeszcze, nie wymieniony w Voluspa (42-43) z imienia, ma zapiać wtedy w podziemiach Helu. Być może, ten ostatni nazywał się Salgofnir. Poległy Helgi (HHund. II 48) ruszając w zaświaty „powietrzną ścieżką” pragnie tam bowiem czekać, aż „Salgofnir rzeszę zwycięzców zbudzi”. Jest to jednak raczej inne imię Gullinkambiego, który oprócz Asów zbudzić ma „mężów u Heriarfodra” czyli u „ojca wojsk” - Odyna (Vsp. 43). Gullinkambi pieje więc i dla Asów, i dla czekających w Walhalli wojowników, do których powinien dołączyć Helgi.

W Fjosvinnsmal (18 i 24) siedzący na drzewie Mimameidr kogut nazywa się Vidofnir, wypatruje on nadejścia wrogów Asów, jest bowiem „troską Surta i Sinmary”. Loki stworzył jednak broń, miecz Laevateinn, którym można go zabić, przechowuje go w najniższym, dziewiątym świecie w swej skrzyni Sinmara {Fm. 26) i można się obawiać, że na początku ragnarók Vidofnir zginie.

Wymienione w Grimnismal (4-17; por. Gylf. 17) siedziby bogów wbrew pozorom wcale nie tak łatwo umieścić w przestrzeni mitycznej. Przy okazji ich wyliczenia po raz pierwszy natrafiamy na problem istnienia boskich plemion innych niż Asowie. Już we wstępie do wyliczenia siedzib bogów (Grm. 4) napotykamy na frazę mówiącą, że „święta jest ziemia, która należy do Asów i Elfów”. Dalej dowiadujemy się, że Thor mieszka w Thrudheimie, Ullr zbudował swe sale w Ydalir, a Frej otrzymał od bogów (tivar) Alfheim, gdy wyrósł mu pierwszy ząbek. Potem autor pieśni ma kłopoty z Valaskjalfem, którego zbudowanie umieszcza w początkach świata, ale nie zna imienia jego właściciela. A był nim po prostu Wali⁴. Kolejną wymienioną w Grimnismal siedzibą bogów jest Sókkvabekk, gdzie ma mieszkać Odyn z boginią Sagą. Idylliczny opis tej siedziby może wskazywać, że najwyższy z bogów miał tam cichą przystań u boku kochanki. Fensalir, znana skądinąd siedziba żony Odyna Frigg, nie została natomiast w Grimnismal w ogóle wspomniana. Saga może być jednak tylko przydomkiem Frigg, a Sókkvabekk inną nazwą Fensalir⁵. Główną siedzibą Odyna

1

   Patrz niżej, s. 299.

2

   A. Holtsmark 1956, 62-65; K. Elstad 1987, 15-17.

3

   Jelenie noszą tu imiona typowe dla karłów.

4

   R. Simek 1995, 444. Snorri zbudowanie Valaskjalfu przypisuje Odynowi i przyznaje mu specjalne miejsce wśród siedzib bogów, patrz wyżej, s. 36.

5

   Patrz niżej, s. 226.