~LWF0049 (3)

100

powieszonych. Miał dwa kruki, które nauczył rozumieć ludzką mowę. Latały one daleko nad lądami i przynosiły mu nowiny. Dlatego był bardzo mądry. Wszystkich tych rzeczy nauczał poprzez runy i takie pieśni, które nazywa się zaklęciami (galdrar). Dlatego Asowie nazywani byli kowalami zaklęć (galdrasmidr). Odyn znał też taką sztukę, która dawała największą moc, i sam ją uprawiał. Nazywano ją seidr. Pozwalała ona przewidywać losy ludzi i niedokonane jeszcze zdarzenia, jak również zgotować ludziom śmierć albo nieszczęście, albo chorobę. Mógł wreszcie każdemu człowiekowi odebrać rozum lub moc i dać innemu. Ale z ową sztuką czarodziejską związana była tak wielka hańba zniewieściałości, że mężczyźni wstydzili się ją uprawiać, i sztuka ta pozostała znana tylko kapłankom. Odyn wiedział o wszystkich skarbach gdzie są schowane w ziemi i znał taką pieśń, którą mógł otworzyć ziemię, góry, kamienie i skały, i związać swoimi słowami wszystkich, którzy tam mieszkali, wejść i wziąć, co tylko zechciał.

Jak zobaczymy, przedstawiony tu przez Snorriego portret Odyna dobrze odpowiada jego naturze.

Odyn, staroislandzki Odinn, jest imiennikiem i odpowiednikiem staroger-mańskiego Wotana i staroanglosaskiego Wodena. Był wnukiem Buriego, synem Bura i olbrzymki Bestii, córki olbrzyma Bolthoma, bratem Wiliego i We. Imię Odyna w swej pierwotnej, starogermańskiej postaci łączy z imionami jego braci aliteracja: słowa Wotan, Wili i We w typowy dla germańskich reguł tworzenia imion powiązanych ze sobą rodzinnie osób powtarzają tę samą spółgłoskę (S. Piekarczyk 1979, 81). W ten sam sposób podkreślono pokrewieństwo przodków Odyna, w których imionach dla odmiany al i teruje się spółgłoska b (R. Boyer 1981, 137-138).

Odyn był mężem bogini Frigg. I ten motyw sięga germańskich, kontynentalnych korzeni skandynawskiej mitologii, gdyż już w wierzeniach Longobardów Wotan, którego imię zapisane jest tu jako Godan, jest mężem Friji, odpowiadającej nordyckiej Frigg. Z Frigg Odyn spłodził Baldra {Gylf. 22; Skaldsk. 5). Czy Frigg była też matkę Hóda, brata Baldra, nie wiemy¹. W swej krótszej postaci imię Odyna pojawia się jako miano Oda (Odyn-Odr, podobnie Ullin-Ullr), męża Freji, postaci bez własnego oblicza, będącej jedynie maską Odyna. Oznacza to, że Odyn był również i jej małżonkiem². Sorlci thattr (1) przedstawia zresztą Freję jako konkubinę (fridla) Odyna. Inne matki boskich dzieci Odyna to już wyłącznie Olbrzymki. Jord urodziła mu Thora³. Z Gridą (Skaldskap. 18) spłodził Widara, który podczas ragnarok pomści śmierć ojca, zabijając Wilka. Z Rindą miał syna Waliego, mściciela śmierci Baldra (Skaldskap. 12), ale zdobył ją dopiero dzięki magii (L.R Słupecki 1998, 77). Inni jego synowie to według Snorriego {Skaldskap. 8-10): Heimdall, Tyr i Bragi, co jednak wygląda na późne spekulacje mitograficzne, i przynajmniej w przypadku Tyra stoi w jawnej sprzeczności z lepszymi źródłami. Według Snorriego bogiem i synem Odyna był również Hermod, określony jako brat Baldra. Wcześniejsze źródła przedstawiają go jako herosa⁴.

Ludzcy potomkowie Odyna mieli być przodkami najważniejszych dynastii królewskich. Uważany był za protoplastę duńskich Skjoldungów, wywodzących się od syna Odyna Skjolda, który miał wziąć za żonę Gefjon⁵, oraz niemieckich Volsungów, ich przodkiem miał być inny syn Odyna, Sigi⁶. Modelową parę praprzodków tworzą jednak w dynastycznych tradycjach bóg (najczęściej właśnie Odyn) i Olbrzymka⁷. Według skalda Eyvinda skaldaspillir {Haleygjatal 3-4) Odyn jako ojciec Saeminga był wraz z Olbrzymką Skadi (skądinąd żoną Njor-da) praprzodkiem oddanego pogaństwu rodu jarlów z Hladir⁸. Odyna umieszczono nawet wśród przodków związanych z Frejem Ynglingów. W Prologu (11) do swej Eddy Snorri uznał go za ojca Yngviego, czyli Freja (skądinąd syna Njorda)⁹. Nie są to motywy nowe. Już we wczesnym średniowieczu Wotan uznawany był za przodka dynastii królów gockich i longobardzkich, a Woden nieomal wszystkich anglosaskich domów królewskich, o czym wspomina Beda {Historia ecclesiastica gentis Anglorum I, 15), uznając go za przodka Hengista i Horsy¹⁰.

W Harbardsljod (16-18, 30-33) Odyn chwali się swymi licznymi miłostkami, przyznaje, że uwodził nawet czarownice, które dla niego zostawiały swych

1

Wspólne panowanie Baldra i Hoda nad odrodzonym po ragnarók światem pozwala jednak stawiać taką tezę. Można nawet doszukiwać się w Baldrze i Hódzie pary bliźniąt (por. mit o Romu-lusie i Remusie i jemu pokrewne). Znikąd jednak nie dowiadujemy się, kto był matką Hóda; nasze luźne przypuszczenia na ten temat patrz niżej, s. 198.

2

Nie musi to dziwić, zważywszy na postulowaną tożsamość postaci Frigg i Freji (patrz niżej, s. 278), pięknych kobiet nigdy zresztą najważniejszym bogom nie brakowało.

3

Por. niżej, s. 134, 259. Doszukiwać by się tu można wątku hierogamii „ziemskiej” bogini Jórd (uznawanej skądinąd za Olbrzymkę) z bogiem niebios, ale Odyn takim bóstwem nigdy zaiste nic był!

4

   Imienia jego matki nie znamy, por. R. Simek 1995, 180.

5

   Ynglinga saga 5. Dalsze poświadczenia i krytyczne wyjaśnienie pochodzenia postaci Skjolda i Skjoldungów (ich nazwa znaczy po prostu „ludzie z tarczami, wojownicy”) patrz w: A.M. Bruce 2002; R. Simek 1995, 374.

6

   Volsunga saga 1. W bardzo już powikłanym kontekście Sigi pojawia się jeszxze w Edda Snorra Sturlusonar, Prologus 10.

7

   Gro Steinsland 1991; O. Sundquist 2002.

8

   Edda Snorra Sturlusonar, Prologus 11; por. G. Steinsland 1991, 214-219; R. Simek 1995,

347.

9

   R. Simek 1995, 485-487. K.A. Eckhardt ( 1940, 9-10) przyczyn powstania różnic pomiędzy tymi wersjami doszukiwał się we wpływie tradycji jarlów z Hladir, istniejącej lub właśnie w dobie schyłkowego pogaństwa tworzonej.

10

   Por. K. Heim 1953, 255; J.S. Ryan 1963, 460-480.