~LWF0055 (2)

100

DWORY WŁADCÓW I CHŁOPÓW

Według starej legendy islandzkiej mityczny twórca świata Eig miał spłodzić podczas swych odwiedzin u Pradziada i Prababki śniadego niewolnika Thralla, u Dziada i Babki — rumianego rolnika Karla, a u Matki i Ojca — jasnego wojownika Jarla; najmłodszym synem Jarla był Konr, protoplasta królów. Jarl wyróżniał się bitnością wojenną, miał liczne posiadłości, lubił łowy i gry rycerskie, mieszkał ze swą żoną w zbytku i zadowoleniu, szczodrze rozdając dary. Karl ujarzmiał bydło, naprawiał radła i orał pługiem, budował domy i stodoły, jeździł wozem, Thrall natomiast stawiał płoty, rozrzucał gnój, doglądał św^riń i kóz, kopał torf, znosił chrust.

Pieśń o Rigu została spisana późno, dopiero w połowie XIV w., lecz przekazuje dawną legendę, sięgającą początkami może nawet X w.¹ Odzwierciedla ona dobrze głęboki przełom, który nastąpił w ustroju społecznym Normanów we wczesnym średniowieczu. Odkrycia archeologiczne oraz rozmaite wzmianki rozsiane w źródłach pokazują, jak bardzo realistycznie przedstawia również następstwa przełomu w różnych dziedzinach życia i kultury.

Kształtowanie się stosunków wczesnofeudalnych niosło ze sobą powstanie środowisk, różniących się coraz bardziej nie tylko zasobem posiadanych dóbr, lecz również sposobem życia, znajomością świata, potrzebami estetycznymi. Początki tego procesu śledziliśmy już w zaraniu średniowiecza. Niemniej jednak w IX-XI w. uległ on znacznemu przyśpieszeniu. Różnice w^r sposobie życia stawały się nie tylko wyrazem pozycji zajmowanej w nowych układach społecznych, lecz miały również manifestować potęgę i dalekie powiązania ugrupowań, które przejmowały w swoje ręce władzę.

Bogactwem, graniczącym nieraz z przepychem, tak bliskim barbarzyńskiej mentalności, wyróżniały się przede wszystkim dwory monarchów. Życie, które tam się toczyło, poznajemy jednak tylko drogą pośrednią, brak jest szczegółowego rozpoznania pozostałości dawnych królewskich siedzib. Mimo to odkryte w niektórych miejscach pochówki dynastów skandynawskich rekompensują te braki w sposób niespodziewanie wielostronny. Utwory poetyckie, układane przez skaldów ku czci swych królewskich chlebodawców, jak też obrosłe legendą wspomnienia, zachowane w późniejszych sagach i relacjach historiograficznych, zbliżają nam świat dworów monarszych z IX-XI w., podkreślając w sposób wyrazisty jego odrębność.

Wgląd w życie na dworach władców norweskich, panujących w IX w.

w Yestfoldzie, dały świetne odkrycia na zachodnim brzegu Osłofjordu w Borre, Gokstad i przede wszystkim w Oseberg (ryc. 41). W pobliżu Borre miał znajdować się dwór królewski ; Snorre Sturluson wiedział, że tamtejsze mogiły kryją zwłoki władców z rodu Ynglingów z IX-X w.²²

Kyc. 41. Główne stanowiska archeologiczne z IX-X w. nad Oslo-

fjordem

a — osiedle targowo-rzemieślniczc; b — kurhan

Przypadkowe odkrycia zdają się potwierdzać tę tradycję, a zachowane w dobrym stanie kurhany pozwalają spodziewać się tutaj jeszcze wielu ^{2 3}

1

O strukturze społecznej wczesnośredniowiecznej Skandynawii łącznie Johnson 1948; Musset 1951, s. 87 n.; Piekarczyk. 1962; Gure.yió 1967; Foote, Wilson 1973, s. 65 n. Na temat archaicznych cech modelu społeczności w „Pieśni o Kigu” zob. ostatnio interesujące uwagi Glureyic 1973.    .. .O »

2

²² Por. Xicolaysen 1882; Brogger 1916; tenże 1937, oraz szczegółowe studia

3

Griega, F. Johanncssena, A. E. Christensena jr. i in. poświęcone odkryciom w Gokstad, publikowane na łamach „Viking”, t. 1, 1938 i n. O późniejszych norweskich siedzibach królewskich zob. Gauert 1968.