~LWF0070 (2)

130

zarówno na stanowiskach duńskich, jak szwedzkich (tabela I). W przypadku miejscowości, gdzie przeważają inne niż jęczmień gatunki, chodzi o średnie statystyczne, dotyczące kilku zespołów o zupełnie różnym składzie; w Aarhus jedna z dwóch zbadanych próbek, a w Hedeby dwie spośród czterech składały się w prawie 100% z tego zboża. Ta przewaga upraw jęczmienia różniła też nadal rolnictwo Normanów od kontynentalnego„

Tabela I. Szczątki zbóż z niektórych stanowisk skandynawskich z IX-XI w.

Miejsce znalezienia	Wiek	N	Jęcz mień	Owies	Żyto	Psze nica
				w procentach
Szwecja — pojedyncze odciski ziaren	IX-XI	22S	63,2	11,4	10,5	14,9
Dania — pojedyncze odciski ziaren	IX-XI	35	37,0	20,0	43,0
Aggersborg (Jutlandia)	IX-X	514	60,0	9,0	31,0	—
Fyrkat (Jutlandia)	X/XI	ok.70000	0,2	—	99,8	—
Aarhus (Jutlandia)	X	2341	27,9	—	72,1	—
Hedeby (Szlezwik) 1.	IX-XI	73,7 g	83,5	5,0	10,8	0,6
2.	IX-XI	2703	43,1	0,4	56,2	0,3

Drugorzędny, choć większy niż dawniej zakres miała miejscami, jak się zdaje, uprawa owsa i różnych odmian pszenicy. Owies wystąpił np. dość licznie w najstarszej warstwie w Lund, pszenica jest reprezentowana stosunkowo często w odciskach ziaren w Szwecji. Gdzie indziej ziarna tych zbóż są jednak przypadkowym wtrętem lub brak ich zupełnie. Nie ma też śladów tak powszechnej nieco dalej na południe uprawy prosa.

Interesującą kwestią jest natomiast skokowy wręcz wzrost ilości żyta w wielu osiedlach duńskich z IX-X w. Już w Aggersborg tworzyło ono 31% zbioru zwęglonych ziaren. W jednej z chat w Aarhus natrafiono na zapas, składający się aż w 83,6% z tego zboża, w dwóch próbkach w Hedeby i jednej z Lund wystąpiło ono w prawie 100%. Bewelacyjne okazało się odkrycie spichrza w Fyrkat, zawierającego 67-70 tysięcy ziaren niemal wyłącznie żyta, przy czym niektóre chwasty wskazywałyby na jego pochodzenie ze środkowej lub wschodniej Europy, bądź też północno-wschodniej Azji! Byłby to bezsporny przykład uzupełniania niedoborów żywności drogą importu.

Niewielkie rozmiary miała uprawa bobu, grochu i innych roślin ogrodowych. Krótki był sezon owocowy, kiedy jadano jabłka, gruszki, śliwki. Źródłem włókna i tłuszczu były len, lnicznik i konopie.

Tak więc raczej hodowla dostarczała głównej masy pożywienia. Serie przebadanych szczątków kostnych świadczą, że mięso udomowionych zwierząt przeważało w południowej Skandynawii zdecydowanie nad dziczyzną (tabela II)⁵¹. Jedynie w strefie przybrzeżnej wzrastało nieco znaczenie mięsa ssaków morskich. Najpowszechniej jadano, jak dawniej_y wołowinę, po niej — zależnie od okolicy — wieprzowinę lub baraninę. W wyjątkowych tylko przypadkach niewielka przewaga kości nierogacizny nad bydłem przypominała stosunki typowe dla ówczesnej Europy Środkowej.

Tabela II. Szczątki kości ssaków z niektórych stanowisk skandynawskich z IX-XI w.

			% udomowionych	% wśród udomowionych				%
Miejscowość	Wiek i	N		bydło	Świnia	owca / koza	koń	dzi kich
Yiborg
(Jutlandia) Aarhus	IX-XI	324	99,4	54,3	11,2	21,1	11,8	0,6
(Jutlandia)	X-XII	10398*	89,1	37,9	38,6	18,3	2,8	10,9
Hedeby (Szlezwik)	IX-XI	29588 (1169)	99,9	47,7 (28,4)	37,4 (48,7)	14,4 (21,2)	0,3 (0,6)	0,1
V alleberga
(Skania)	VII-X	457	96,9	38,8	21,0	17,4	22,1	3,1
Karstorp
(Skania) Lóddekópinge	VIII-X	485	99,8	25,2	31,6	32,0	10,8	0,2
(Skania)	IX	229	100,0	34,5	26,2	21,4	16,2
Treli ógsparken
(Skania)	X/XI	177 (39)	100,0	22,0 (20,5)	36,7 (28,2)	35,0 (38,5)	5,1 (10,3)	“
Rinkaby
(Skania)	XI	626	98,2	46,2	22,6	27,2	3,6	1,8
Lund (Skania)	XI-XIV**	3939 (222)	98,7	45,8 (25,2)	26,3 (30,6)	22,6 (32,0)	0,6 (1,4)	1,3
Koping
(Olandia)	X-XIII	5147	99,5	52,4	21,8	21,8	2,4	0,5

Uwaga: w nawiasach podano wyniki obliczeń dotyczących najmniejszej liczby osobników.

* Łącznie z kośćmi ptaków i ryb.

** Przeważająca część materiałów pochodzi z warstwy datowanej na lata 1020-1050.

Eelacje ilościowe pomiędzy kośćmi różnych gatunków zwierząt orientują w przybliżeniu, jaka była struktura konsumpcji mięsnej, nie odzwierciedlają jednak składu łiodowanych stad. Opowieść Ottara świadczy,

⁵¹ Berąuist, Lepiksaar 1957; Herre, Nobis, Reąuate, Siewing 1960; Lepiksaar, [w:] Stromberg 1961, t. 1, s. 220 n.; Mohl, [w:] Andersen, Crabb, Madsen 1971, s. 321 n.; Hagberg 1972/1973, s. 235; Ekman 1973; Reichstein, Tiessen, [w:] Berichte, t. 7, 1974; Ohlsson 1975/1976 i in.