~LWF0114 (2)

230

iyeidi as) i boga związanego w jakiś sposób z tarczą (skjaldar as). Kenningi tarczy Ullar kjoll, „kil statku Ulla”, Ullaraskr, „mały statek Ulla” i Ullarskip, „statek Ulla” dowodzą, że tarczę uważano za łódź tego boga¹. Nawiązują one wyraźnie do jakiegoś zatraconego mitu, dla nas jednak pozostają kompletnie niejasne.

Zdaniem Saksona Gramatyka (III, 4, 10-12) podczas drugiego wygnania Odyna Ollerus (czyli Ullr) objął po nim władzę nad Asami. Rzecz dzieje się w świecie ludzi, a miejscem akcji jest Bizancjum. Potem wszakże Ollerus został wypędzony i uciekł do Szwecji, gdzie zabili go w końcu Duńczycy. Ponieważ w innej wersji mitu o wygnaniu Odyna władzę nad Asami przywłaszczyć miał sobie niejaki Mithotyn, próbowano utożsamić Ulla z tą jeszcze bardziej niż on enigmatyczną postacią. Mit stawiający Ulla na miejscu Odyna miał jednak jakieś dawne podstawy. Grimnismal (42) w ciekawy sposób łączy Ulla z ogniem. Torturowany pomiędzy dwoma ogniskami Odyn stwierdza tam, że pierwszy, kto opanuje płomienie zyska łaskę Ulla i wszystkich bogów, a ich domy staną przed nim otworem. Czy chodzi tu ogólnie o władzę nad ogniem, czy też raczej Odyn błogosławi temu, kto zdecyduje się przerwać jego katusze, nie jest do końca jasne. W strofie tej widać za to wyraźnie, że w chwili, gdy Odyn jest uwięziony, na czele bogów pojawia się Ullr.

Ullr jest bogiem o dawnej metryce. Świadczy o tym wspomniana już inskrypcja na mieczu z Thorsbjerg. Brak wprawdzie świadectw jego kultu poza Skandynawią, ale za to na jej terenie występują one bardzo obficie, a pochodzące od jego imienia toponimy pojawiają się często w związku z nazwami urobionymi od imion innych bóstw: Freji i będącej jej hipostazą Horn, Dis, Njorda i Odyna (J. de Vries 1957, 157). W eddaicznej Atlahdda in groenlenzca (30) wspomniane jest też składanie przysiąg na pierścień Ulla (at hringi Ullar).

9.4. Br agi

Bragi już w pieśniach Eddy poetyckiej (Grm. 45) uznawany był za najlepszego ze skaldowi. U Snorriego {Skaldskap 10) jest synem Odyna² i mężem bogini

Idunn. Określony też został jako najlepszy z twórców poezji. Podobnie jak Homer nosił długą brodę, dlatego nazywany miał być „brodatym Asem, stąd od jego imienia kogoś, kto nosi długą brodę nazywa się bragobrodatym (.skeggbragi)”. Według SigdńfumaL (16) na jego języku znajdowały się magiczne runy, które najwyraźniej ułatwiały mu głoszenie poezji. W Gylfaginning (26) Snorri stwierdza, że znany był z mądrości i daru wymowy, ale przede wszystkim „był najlepszy w poezji i od niego sztuka poetycka zwana jest bragr, a od jego imienia ktoś, kobieta czy mężczyzna, kto posiada zdolność jej tworzenia lepszą niż inni, zwany jest bragakarl lub bragakvina'\ Także w Gylfaginning Snorri potwierdza, iż Idunn była żoną Bragiego. Wraz z nią Bragi pojawił się na uczcie u Aegira (Ls. 11-18), gdzie Loki zarzucił mu ubóstwo i tchórzliwość. Zarzuty te nie odpowiadały jednak prawdzie, bowiem to on właśnie śmiało odpowiadał na jego zaczepki i gotów był uciąć Lokiemu głowę. Idunn jednak powstrzymała podchmielonego już nieco męża od natychmiastowej zemsty za obelgi. Bragi pojawia się więc w panteonie Asów jako bóg poezji. Jego miano spotykamy też wśród heiti Odyna (H. Falk 1924, 5), również znakomitego poety, i boga mówiącego jedynie wierszem.

W poezji skaldów Bragi jako bóg i mąż Idunn pojawia się jedynie w jednej ze strof w Grettis sadze (R. Simek 1995, 56). W dziesiątowiecznych poematach skaldów (Eyvind skaldaspillir, Hakonarmal 14; anonimowy Eiriksmal 3) jest postacią witającą w Walhalli poległych królów i występuje w tej roli razem z Hermodem i ludźmi, poległymi wcześniej herosami Sigmundem i Sinljotlim. Nic przy tym nie wskazuje na jego boski charakter. Co więcej, zachowanie Lo-kiego w Lokasennie (11), który jego jednego nie chce uczcić toastem, może wskazywać, że uważał go za niegodnego towarzystwa bogów (B.-M. Nasstróm 2001, 107). Ponieważ pierwszy skald Bragi Stary Bodason (IX wiek) nosił to samo imię, wysunięto hipotezę, że postać Bragiego jako boga poezji powstała przez ubóstwienie osoby wpółmitycznego skalda³. Snorri Sturluson (Gylfaginning 26) tłumaczy imię Bragiego jako pochodzące od słowa bragr „poezja’, co przemawia za tożsamością obu tych postaci. Nazwa bragafull (Hakonar saga goda 14), toastu wypijanego podczas uczty na cześć możnych (R. Simek 1995, 55) jedynie pośrednio wiąże się z postacią Bragiego. Słowo bragr oznacza nie tylko „poezję, kunszt poetycki”, ale także człowieka „najlepszego” - a w ten sposób również „władcę”⁴. Ponieważ zestawia się je z rzymskim flamen i indyjskim bramin, słowami oznaczającymi kapłana (R. Boyer 1981, 146-147)

1

   M. Kristcnscn 1930-1931, 83; J. de Vries 1957, 153.

2

   Nie wiemy jednak, kim była jego matka, przypuszczenie Apolonii Załuskicj-Strómberg (1986, 379), żc była nią Gunnloda, którą Odyn uwiódł kradnąc jej miód poezji jest efektowne, ale nic potwierdzone źródłowo. Również Hódr mógł być owocem tego związku, patrz wyżej, s. 198.

3

   J. dc Vries 1957, 272-273: E.O.G. Turville-Petre 1964, 185-186; R. Simek 1995. 55-57.

4

   J. de Vries 1962, 52-53; dalsze możliwe etymologie wywodzą jego imię od szwedzkiego bra (dobrze) i bragd (czyn bohaterski), tak B.M. Nasstróm 2001, 107.