skanuj0001

sowę, także internetowe, co — jak ufamy — może ułatwić pozyskiwanie dal szych wiadomości.

Przedkładany tom łączy w sobie cechy klasycznego słownika (duża liczba szcze golowych zagadnień) z zaletami encyklopedii tematycznej, w której część hase ma postać obszernych omówień. Redaktorzy, odwołując się do własnych do świadczeń naukowych i dydaktycznych, wyróżnili podstawowe pojęcia i kierunki pedagogiczne oraz główne zjawiska praktyki oświatowej, poświęcając im znacznie więcej miejsca. Stąd też „Leksykon — pedagogika” może spełniać nie tylko funkcje informacyjne, lecz również stanowić swoiste repetytorium dla studentów i nauczycieli.

Przygotowując materiał do publikacji, redaktorzy korzystali z bogatej bazy danych Wydawnictwa Naukowego PWN, na którą składają się opracowania wielu wybitnych autorów zamieszczone w różnych słownikach i encyklopediach PWN--owskich. Niektóre z nich zostały przejęte w całości, inne natomiast — ze względu na specyficzną formułę niniejszego tomu — na nowo zredagowano, zmieniono bądź uaktualniono. Zasadne wydaje się stwierdzenie, iż możliwość korzystania z bazy danych Wydawnictwa, współtworzonej przez znakomitych przedstawicieli nauki polskiej (w zakresie problematyki oświatowej głównie przez pedagogów, ale także psychologów, socjologów, historyków czy filozofów), staje się gwarancją jakości i poprawności merytorycznej leksykonu.

Prezentowany tom ukazuje się w czasie szczególnym. Ostatnie lata to okres projektowania reformy oświaty i rozpoczęcia jej wdrażania — z jednej strony, z drugiej natomiast włączenia do dyskursu pedagogicznego nowych bądź dotychczas pomijanych tradycji, podejść i koncepcji, powstawania nowatorskich programów dydaktycznych i wychowawczych, zakładania alternatywnych szkól i instytucji edukacyjnych, a także częściowej wymiany pokoleniowej wśród pedagogów akademickich. Chcąc oddać powyższy stan rzeczy, redaktorzy dodali wiele nowych haseł biograficznych i tematycznych swojego autorstwa. Kryte-J rium doboru było ich znaczenie merytoryczne, a także - czego nie da się uniknąć w tego typu publikacjach —■ kompetencje naukowe i fascynacje pedagogiczne samych redaktorów. Z tego też względu w zakresie koncepcji leksykonu, opracowania zestawu zagadnień oraz napisania znaczącej liczby haseł poczuwają się oni do podwójnej odpowiedzialności — redakcyjnej i merytorycznej.

Warszawa, październik 1999

Bogusław Milerski, Bogusław Śliwerski

abiturient [łac. abituriens 'mający odejść’], MMlmzysta, uczeń zdający -> maturę i koń-i . ,|cy szkołę średnią.

absencja [łac. absentia 'nieobecność’], niewierność w szkole bądź miejscu pracy; statut n/.koly publ. domaga się od rodziców bądź n|ilrkunów prawnych (po osiągnięciu pełno-Iriniości mogą czynić to sami uczniowie) każdorazowego usprawiedliwienia nieobecności m /.nia na zajęciach.

Absolutorium [łac. absolutio 'rozwiązanie’, uwolnienie’]: 1) ukończenie studiów wy-•'i/.ych (zaliczenie wszystkich przedmiotów i u zwidzianych tokiem studiów) bez uzyska-ui.i dyplomu licencjackiego bądź magister-ulf.tego; 2) zatwierdzenie sprawozdania z il/.iałalności zarządu.

Adamski Franciszek (ur. 18 VIII 1930, Ba-lilia), socjolog rodziny i wychowania; 1980 |iiot. KUL; 1981 prof. UJ; 1990 prof. zw., 1993 dyr. Inst. Pedagogiki UJ; zajmuje iię spoi., kulturowymi i rei. uwarunkowaniami życia rodzinnego i wychowania; gł. dzielą: Modele małżeństwa i rodziny a kultu-in masowa (1970), Socjologia małżeństwa i u niziny (1980), Rodzim między sacrum i pro-lunam (1986), Ateizm w kulturze polskiej (1993), Wychowanie na rozdrożu. Personalis-tyczna filozofia wychowania (red. 1999).

adaptacja (lac. adaptatio 'przystosowanie’], proces przystosowania do warunków otoczenia; a. biol. polega na dostosowaniu na drodze ► filo- i -> ontogenezy narządów i tkanek organizmu do wymagań środowiska naturalnego; a. spoi. jest rozumiana jako proces pozyskiwania równowagi pomiędzy potrzebami lerlnostki a uwarunkowaniami spoi.; a. poznawcza dotyczy zjawiska przystosowywania struktur (schematów i operacji) poznawczych danej jednostki do czynników wobec niej zewn.; a. poznawcza dokonuje się poprzez procesy -* asymilacji i -> akomodacji.

adiunkt [lac. adiunctus 'dołączony’], stanowisko nauk.-dydakt. w uczelniach wyższych w Polsce, na które powołuje się osoby mające -+ stopień naukowy doktora, rzadziej doktora habilitowanego.

Adler Alfred (ur. 7II1870, Wiedeń, zm. 28 V 1937, Aberdeen), austr. psychiatra i psycholog, twórca kierunku zw. psychologią indywidualną; 1902-11 uczeń S. Freuda i jego współpracownik; 1920-25 kier. kliniki psychiatrycznej w Wiedniu; 1926-37 lekarz psychiatra i wykładowca na uniwersytetach w USA i W. Brytanii; jako jeden z pierwszych współpracowników Freuda odrzucił jego koncepcję libido; uważał, że gł. motorem działania ludzi jest „dążenie do mocy” jako formy kompensacji kompleksu niższości (poczucia niższej wartości), który powstaje we wczesnym dzieciństwie na podłożu słabości dziecka w stosunku do dorosłych i otoczenia fiz., z przyczyn realnych bądź urojonych; świadomość braków i potrzeba kompensacji są źródłem indywidualnego „planu życiowego”, wyznaczającego kierunek działalności, zamierzenia i ideały jednostki oraz kształtującego jej osobowość; „plan życiowy” zaczyna się kształtować w ogólnych zarysach już w wieku przedszkolnym — pod wpływem wychowania rodzinnego, pozycji w rodzinie, a następnie w grupie społ., do której jednostka przynależy; zadaniem wychowania jest rozwijanie w dziecku uczuć spot. oraz uświadamianie, że właściwym środkiem kompensacji kompleksu niższości jest poczucie wspólnoty i własnej wartości; teoria A. wywarła wpływ na psychoterapię i pedagogikę (poradnie adlerowskie); gł. dzieła: Studie iiber Minderwertigkeit von Organen und seelische Kompensation (1907), Praxis und Theorie der Indimdualpsychologie (1918), Znajomość człowieka. Charakter (1927, wyd. poi. 1934, 1948), Psychologa indywidualna w wychowaniu (1929, wyd. poi. 1934, 1946), Religion und Individualpsycholo-gie (1933), Sens życia (1938,1986).