Zastosowania placebo
M E C H A N I Z M Y D Z I A A
A N I A P L A C E B O
W Y K A
A D 1 4
Zastosowania placebo
Ocena skuteczności leków i terapii
Randomizowane badania kliniczne
Podwójnie ślepa próba
Zmiany wprowadzone w Deklaracji Helsińskiej w 2000 r.
dopuszczają wykorzystywanie placebo w celu oceny
dopuszczają wykorzystywanie placebo w celu oceny
skuteczności nowych metod leczniczych pod warunkiem, że nie
istnieje żadna metoda o dowiedzionej skuteczności, z którą
można porównać działanie nowej metody (por. Vrhovac, 2004)
Eksperymenty psychologiczne
Np. Schachter i Singer (1962)
Zastosowania placebo
Jako metoda leczenia
Historia medycyny (por. Shapiro, 1960; Shapiro, Shapiro, 1997)
Medycyna niekonwencjonalna
Psychoterapia
Współczesna medycyna konwencjonalna
Współczesna medycyna konwencjonalna
Niezamierzone stosowanie placebo
Wiele metod leczenia uznawanych jeszcze niedawno za aktywne -
lecz w świetle współczesnej wiedzy medycznej stanowiących
przykłady placebo - było skutecznych nawet w prawie 70%
przypadków (Roberts, Kewman, Mercier, Hovell, 1993)
Zamierzone stosowanie placebo
Wspomaganie wyników sportowych
Zamierzone stosowanie placebo
J A K C Z 
S T O L E K A R Z E S T O S U J 
P L A C E B O ?
Badania nad stosowaniem placebo
Od 1973 ukazały się 23 raporty z badań, których
celem było określenie zakresu, częstotliwości,
okoliczności oraz postaw wobec stosowania placebo
przez lekarzy i pielęgniarki, a rzadziej stażystów,
studentów medycyny i pacjentów (przegląd w F�ssler,
Meissner, Schneider i Linde, 2010)
Meissner, Schneider i Linde, 2010)
W badaniach kwestionariuszowych (a także wykorzystujących
metodę wywiadu) do stosowania placebo przyznaje się od 17%
do 99% lekarzy oraz od 51% do 100% pielęgniarek
Kiedy jednak badani mają za zadanie notować wszystkie
przypadki zastosowania placebo w określonym czasie, to
okazuje się, że wskaz
nik wykorzystywania placebo wynosi
zaledwie od 0,3% do 5,1%
Badania nad stosowaniem placebo
Dania (Hrobjartsson i Norup, 2003)  503 lekarzy
86% lekarzy pierwszego kontaktu, 54% lekarzy szpitalnych i
41% praktykujących prywatnie specjalistów przynajmniej raz
zastosowało placebo w ciągu ostatniego roku
Lekarze pierwszego kontaktu istotnie częściej stosowali
Lekarze pierwszego kontaktu istotnie częściej stosowali
placebo niż szpitalni i przyjmujący prywatnie specjaliści
Najczęściej stosowanym placebo okazały się antybiotyki (70,
33, 18%), fizjoterapia (59, 24, 13%), środki uspokajające (45,
24, 10%), witaminy B (48, 10, 9%)
Najrzadziej stosowano zastrzyki z soli fizjologicznej (5, 1, 0%)
Badania nad stosowaniem placebo
Izrael (Nitzan i Lichtenberg, 2004)  89 lekarzy i
pielęgniarek szpitalnych oraz lekarzy rodzinnych
60% badanych (53% lekarzy i 71% pielęgniarek) stosuje
placebo, najczęściej w stosunku do pacjentów cierpiących z
powodu lęków i bólu
USA (Sherman i Hickner, 2007)  231 lekarzy
USA (Sherman i Hickner, 2007)  231 lekarzy
pracujących w klinice uniwersyteckiej
45% stosuje placebo
Najczęściej stosowane placebo: antybiotyki (33%), witaminy
(20%) oraz ibuprofen (12%)
Rzadziej wykorzystują: niewielkie dawki leku (7%), suplementy
ziołowe (5%), zastrzyki z soli fizjologicznej (3%), specjalnie
przygotowane tabletki (2%) oraz pigułki z cukru (1%)
Badania nad stosowaniem placebo
USA (Tilburt, Emanuel, Kaptchuk, Curlin, Miller,
2008)  679 internistów i neurologów
Wskaz
nik wykorzystywania placebo od 58% do 80% w
zależności od sformułowania pytania (tabletka z cukru czy
wzbudzanie oczekiwań)
wzbudzanie oczekiwań)
Najczęściej stosowane były aktywne placebo, tj. analgetyki
sprzedawane bez recepty (41%), witaminy (38%), antybiotyki
(13%) i środki uspokajające (13%)
Tabletkę z cukru przepisywało tylko 2% lekarzy, a sól
fizjologiczną  3%
Badania nad stosowaniem placebo
Szwajcaria (F�ssler, Gn�dinger, Rosemann i Biller-
Andorno, 2009)  233 lekarzy pierwszego kontaktu i
pediatrów
72% badanych stosuje placebo
Częściej stosowane jest aktywne placebo (57%) niż czyste
placebo (17%)
placebo (17%)
Najczęściej stosowane placebo: fizyczne badanie diagnostyczne
(89%), pozytywne sugestie (81%), maści i bandaże na urazy bez
widocznych śladów na skórze (76%), badanie diagnostyczne z
wykorzystaniem aparatury (69% lub 31% w przypadku procedur
ryzykownych), terapie bez specyficznego działania na dane
schorzenie, m.in. witaminy, antybiotyki (61%)
Rzadko stosowane placebo: zastrzyki z soli fizjologicznej (10%),
tabletki z cukru (7%)
Bąbel (w druku)
190 lekarzy podstawowej opieki lekarskiej: 104
internistów, 41 lekarzy rodzinnych i 58 pediatrów, w
tym 13 badanych wskazało dwie specjalizacje
2 grupy badanych po 95 osób:
Ankieta  placebo
Ankieta  placebo
Ankieta  niespecyficzne metody lecznicze
Bąbel (w druku)
Ankieta metody
Ankieta placebo
Częstotliwość
niespecyficzne
(N=89)
stosowania
(N=93)
placebo
No (%) No (%)
Codziennie
7 (8) 19 (20)
Raz w tygodniu
16 (18) 38 (41)
Raz na miesiąc
30 (34) 22 (24)
Raz na rok
22 (25) 9 (10)
Nigdy
14 (16) 5 (5)
Bąbel (w druku)
Stosowane placebo Najczęstsze placebo
Metody Metody
Placebo Placebo
Rodzaje placebo
niespecyficzne niespecyficzne
(N=81) (N=81)
(N=89) (N=85)
No (%) No (%) No (%) No (%)
Środki nieaktywne farmakologicznie
30 (37) 31 (35) 18 (22) 13 (15)
Witaminy
46 (57) 48 (54) 27 (33) 21 (25)
Suplementy diety
34 (42) 43 (48) 7 (9) 9 (11)
Homeopatia
36 (44) 42 (47) 17 (21) 24 (28)
Medycyna alternatywna
10 (12) 11 (12) 3 (4) 1 (1)
Zbyt mała dawka aktywnej substancji
5 (6) 9 (10) 2 (2) 2 (2)
Substancja aktywna, ale bez specyficznego
9 (11) 17 (19) 3 (4) 6 (7)
działania w danym przypadku
Zabiegi lub procedury bez specyficznego
11 (14) 13 (15) 3 (4) 7 (8)
działania w danym przypadku
Wyłączone urządzenia medyczne
2 (2) 3 (3) 1 (1) 
Bąbel (w druku)
Metody
Czynniki
Placebo (N=85) niespecyficzne
wpływające na
(N=90)
skuteczność
placebo No (%) No (%)
Cechy pacjenta 43 (51) 43 (48)
Cechy pacjenta 43 (51) 43 (48)
Cechy lekarza 14 (16) 13 (14)
Oczekiwania pacjenta 29 (34) 44 (49)
Oczekiwania lekarza - 1 (1)
Rodzaj choroby 10 (12) 15 (17)
Inne - 1 (1)
Wnioski
Wysoki wskaz
nik stosowania placebo w większości
krajów
Częściej placebo stosują pielęgniarki niż lekarze
Najczęściej stosowane są aktywne placebo, w tym
szczególnie witaminy, antybiotyki, środki
szczególnie witaminy, antybiotyki, środki
uspokajające i analgetyki
Klasyczne placebo, tj. tabletka z cukru i sól
fizjologiczna są stosowane najrzadziej
Placebo w sporcie
C Z Y P L A C E B O M O Ż E W S P O M Ó C W Y N I K I
S P O R T O W E ?
Sportowcy a placebo
73% sportowców doświadczyło efektu placebo, a 97%
jest przekonanych, że placebo może wpływać na
uzyskiwane wyniki sportowe (Beedie, 2007)
Nawet jeśli sportowcy są poddawani działaniu
aktywnej metody, to odczuwane przez nich skutki
aktywnej metody, to odczuwane przez nich skutki
zależą nie tylko od jej aktywnych składników, ale i
składnika placebo
Od 1972 r. ukazało się zaledwie 15 badań, w których
określano skuteczność placebo we wspomaganiu
wyników sportowych, w tym 12 od 2000 r.
(przeglądy w Bąbel, 2008 oraz Beedie i Foad, 2010)
Skuteczność placebo w sporcie
Ariel i Saville (1972) podawali uczestnikom
programu treningowego placebo pod pozorem
sterydów anabolicznych
Większy przyrost siły w warunku z placebo niż bez placebo
W badaniach Botwiny (2003; Botwina i Starosta,
W badaniach Botwiny (2003; Botwina i Starosta,
2002) siatkarze przyjmowali placebo wraz z
informacją, że jest to odżywka z Tybetu,
poprawiająca sprawność fizyczną
Po zastosowaniu placebo 8 z 9 zawodników uzyskało lepsze
wyniki w próbie skocznościowej, a 6 na 7 siatkarzy osiągnęło
lepsze rezultaty w próbie szybkościowej  rekordy życiowe!
Skuteczność placebo w sporcie
Foster et al. (2004) nie stwierdzili istotnej różnicy
między rezultatami uzyskanymi przez biegaczy w
dwóch 5-kilometrowych biegach, chociaż przed
jednym podano im wodę wraz z informacją, że
zawiera ona nowy środek wspomagający (placebo), a
przed drugim poinformowano ich zgodnie z prawdą,
przed drugim poinformowano ich zgodnie z prawdą,
iż piją wodę (próba kontrolna)
Porcari et al. (2006) badali biegaczy, biorących
udział w 5-kilometrowych biegach
Kiedy poinformowano badanych, że piją wodę tlenową,
uzyskiwali istotnie wyższe wyniki niż zarówno po wypiciu wody
przy braku uprzedniej informacji, iż jest to woda tlenowa, jak i
w biegu, przed którym nie pili wody
Skuteczność placebo w sporcie
Kalasountas, Reed i Fitzpatrick (2007) badali
studentów college u podczas prób podnoszenia
ciężarów
U badanych, którzy otrzymali placebo wraz z informacją, iż jest
to mocna mieszanka aminokwasów, zwiększająca siłę,
to mocna mieszanka aminokwasów, zwiększająca siłę,
stwierdzono znaczące polepszenie wyników w porównaniu do
grupy kontrolnej
Rola informacji we wzbudzaniu działania placebo
MrH
a i SkY
iv�nek (1985) podawali placebo uczniom
szkoły średniej z klasy sportowej
Po zażyciu placebo pod pozorem środka dopingującego badani
wykazywali pobudzenie, wzrosło im ciśnienie krwi i puls, a po
przyjęciu placebo pod pozorem środka uspokajającego 
obniżenie aktywności, zmniejszyło się ciśnienie krwi i puls
obniżenie aktywności, zmniejszyło się ciśnienie krwi i puls
Desharnais, Jobin, C�t�, L�vesque i Godin (1993)
porównywali efektywność 10-tygodniowego programu
treningowego
Zarówno u osób poinformowanych, że program podnosi
wydolność oddechową i poprawia samopoczucie oraz
poinformowanych tylko o korzyściach fizycznych stwierdzono
poprawę kondycji fizycznej, ale tylko w grupie pierwszej
stwierdzono poprawę samopoczucia
Rola informacji we wzbudzaniu działania placebo
Clark et al. (2000) badali kolarzy, biorących udział w
40-kilometrowych jazdach na czas
W grupie poinformowanej, że otrzymała suplement
węglowodanowy stwierdzono wyższe wyniki niż w grupie
badanych poinformowanych, że przyjmują placebo
W grupie poinformowanej, że otrzymała aktywny środek, lepsze
rezultaty uzyskali ci, którym podano placebo niż ci, którzy zażyli
rezultaty uzyskali ci, którym podano placebo niż ci, którzy zażyli
suplement węglowodanowy
Maganaris, Collins i Sharp (2000) podawali trójboistom
siłowym placebo z informacją, iż są to sterydy
anaboliczne
Po przyjęciu placebo  w porównaniu do prób kontrolnych 
podnieśli wyniki z poziomu krajowego do międzynarodowego!
Kiedy w kolejnej próbie poinformowano część z nich, że otrzymali
wcześniej placebo, nie stwierdzono już poprawy w stosunku do
prób kontrolnych
Rola informacji we wzbudzaniu działania placebo
Beedie et al. (2006) podawali placebo kolarzom,
biorącym udział w pięciu 10-kilometrowych próbach
wysiłkowych
W próbach, w których badani byli poinformowani, że otrzymują
kofeinę, uzyskali wyższe wyniki niż w próbach kontrolnych
Najwyższe rezultaty stwierdzono w próbach, w których kolarze
Najwyższe rezultaty stwierdzono w próbach, w których kolarze
zostali poinformowani, że otrzymują dużą dawkę kofeiny
Beedie, Coleman i Foad (2007) badali sportowców,
biorących udział 30-metrowych biegach, po zażyciu
placebo
W próbach z placebo w grupie, poinformowanej, że preparat
poprawia wyniki i wytrzymałość stwierdzono wzrost tempa biegu,
natomiast w grupie poinformowanej, że środek poprawia
wytrzymałość, ale pogarsza wyniki  spadek
Rola informacji we wzbudzaniu działania placebo
McClung i Collins (2007) badali biegaczy w serii
1000-metrowych biegów
Gdy biegacze byli przekonani, że przyjęli aktywną substancję,
chociaż jej nie otrzymali, uzyskali prawie takie same czasy jak
wtedy, gdy rzeczywiście otrzymali dwuwęglan sodu i zdawali
wtedy, gdy rzeczywiście otrzymali dwuwęglan sodu i zdawali
sobie z tego sprawę
Gdy otrzymali aktywny środek, ale nie zdawali sobie z tego
sprawy, nie stwierdzono poprawy wyników
Placebo jako składnik aktywnych metod
Foad, Beedie i Coleman (2008) badali kolarzy,
biorących udział w 40-kilometrowych jazdach na czas
Badacze stwierdzili bardzo prawdopodobny efekt wspomagający
kofeiny i prawdopodobny informacji
Kofeina miała większy wpływ na wyniki, gdy badani byli
Kofeina miała większy wpływ na wyniki, gdy badani byli
poinformowani, że otrzymują placebo (nieco słabszy efekt
kofeiny, gdy badani poinformowani, że otrzymują kofeinę)
Kiedy badani byli poinformowani, że otrzymują placebo i
rzeczywiście je otrzymali, stwierdzono pogorszenie wyników
Placebo wraz z informacją, że to kofeina, nie wzbudziło efektu
placebo
Rola wcześniejszego doświadczenia
Benedetti, Pollo i Colloca (2007)
Czy stosowanie poza zawodami środka
niedozwolonego jedynie w trakcie zawodów
(morfina), można podczas zawodów zastąpić
podawaniem placebo?
podawaniem placebo?
Symulacja zawodów sportowych, w których cztery
drużyny zdrowych ochotników, konkurowały ze sobą
w wytrzymałości na ból wzbudzany
eksperymentalnie
Rola wcześniejszego doświadczenia
Procedura
Drużyna A nie była poddawana żadnemu oddziaływaniu
(kontrolna)
Drużyna B otrzymała placebo tylko w dniu zawodów wraz z
informacją, że jest to morfina (oczekiwania)
Badanym z drużyn C i D podano morfinę w drugim i trzecim
Badanym z drużyn C i D podano morfinę w drugim i trzecim
tygodniu, a w dniu zawodów obie drużyny otrzymały placebo
wraz z informacją, iż jest to morfina, przy czym drużynie D
podano jako placebo nalokson (antagonistę opiatów)
(warunkowanie i oczekiwania)
Wyniki
Zawody wygrała drużyna C, na drugim miejscu B, następnie A i
D (brak różnic między A i D oraz B i D)
Rola wcześniejszego doświadczenia
Wnioski
Warunkowanie na morfinę (w połączeniu ze wzbudzeniem
oczekiwań, że placebo to morfina) wywołało najsilniejszy efekt
placebo, kiedy przed zawodami zastosowano placebo (drużyna
C), chociaż słabszy niż podanie samej morfiny
Placebo bez wcześniejszego warunkowania, ale ze
Placebo bez wcześniejszego warunkowania, ale ze
wzbudzeniem oczekiwań, że jest to morfina, wywołało
niewielki, choć istotny statystycznie efekt placebo (drużyna B)
Nalokson zahamował działanie placebo wywołane
wzbudzeniem oczekiwań i warunkowaniem, ale nie całkowicie
(drużyna D) => w wywołanie efektu placebo w drużynie B
zaangażowane były nie tylko mechanizmy opiatowe
Rola wcześniejszego doświadczenia
Pollo, Carlino i Benedetti (2008)
Eksperyment 1 (oczekiwania)
U osób, które otrzymały placebo wraz z informacją, że podano
im wysoką dawkę kofeiny, stwierdzono polepszenie pracy
mięśnia czworogłowego (kJ/liczba wyprostów nóg) (w
mięśnia czworogłowego (kJ/liczba wyprostów nóg) (w
porównaniu z grupą bez placebo i próbami bez placebo)
Brak spadku spostrzeganego zmęczenia po otrzymaniu placebo
(w porównaniu z próbami bez placebo)
Rola wcześniejszego doświadczenia
Pollo, Carlino i Benedetti (2008)
Eksperyment 2 (oczekiwania i warunkowanie)
U osób, u których wcześniejszemu podaniu placebo pod
pozorem kofeiny towarzyszyło ukryte zmniejszenie wagi ciężaru,
po otrzymaniu placebo stwierdzono polepszenie pracy mięśnia
po otrzymaniu placebo stwierdzono polepszenie pracy mięśnia
czworogłowego (kJ/liczba wyprostów nóg) oraz zmniejszenie
zmęczenia (w porównaniu z grupą, która nie otrzymała placebo,
choć uprzednio także zmniejszano w niej wagę ciężaru po
przyjęciu placebo oraz z próbami bez placebo)
Wyniki badanych z grupy z oczekiwaniami i warunkowaniem
lepsze niż badanych z grupy placebo (same oczekiwania) w 1
eksperymencie
Podsumowanie
Wpływ placebo na wyniki sportowe stwierdzono w
badaniach:
Z udziałem sportowców, ochotników, studentów i uczniów
Obejmujących kolarstwo, podnoszenie ciężarów, biegi,
siatkówkę, trójbój siłowy
siatkówkę, trójbój siłowy
Placebo podawanego pod pozorem kofeiny, sterydów
anabolicznych, morfiny, aminokwasów, suplementów
węglowodanowych, dwuwęglanu sodu
Placebo rozumianego jako informacja przekazywana
sportowcom
Podsumowanie
Najczęściej stwierdzano efekt placebo, choć
występowały także negatywne skutki działania placebo
W większości badań wykorzystywano mechanizm
oczekiwań do wzbudzenia działania placebo
Wykazano istotną rolę informacji nie tylko w działaniu
Wykazano istotną rolę informacji nie tylko w działaniu
placebo, ale i aktywnych metod
Stwierdzono istotny wpływ uprzedniego doświadczenia
(warunkowanie) na skuteczność placebo (silniejszy
efekt placebo przy połączonym działaniu oczekiwań i
warunkowania)
Brak danych dotyczących roli lęku
Wnioski
Zastosowanie placebo jest metodą wspomagania
wyników sportowych dającą wymierne rezultaty, a
niekiedy przynoszącą nawet bardzo spektakularne
efekty jak rekordy życiowe czy podnoszenie wyników z
poziomu krajowego do międzynarodowego
poziomu krajowego do międzynarodowego