skanuj0073 (17)

150 Proces społeczny

już problemem społecznym, gdy wzrasta stopień natężenia negatywnych cech zjawiska, rozszerza się jego .-.kala bądź zwiększa się poczucie zagrożenia zbiorowości. Uznanie jakiegoś zjawiska za problem jest o tyle istotne, że podejmuje się wówczas środki zmierzające do rozwiązania danego problemu lub jego ograniczenia. Z tego względu, niejednokrotnie w desperacki sposób zmierza się do zwrócenia uwagi opinii publicznej na istnienie jakiegoś problemu (w skrajnych przypadkach taką funkcję pełniły niektóre zamachy terrorystyczne).

Rozwiązywanie problemów społecznych polega zazwyczaj na powoływaniu specjalnych instytucji, zajmujących się eliminowaniem przyczyn i łagodzeniem społecznych skutków istnienia danego zespołu zjawisk. Instytucjonalne rozwiązywanie problemów społecznych zapewnia ciągłość i profesjonalizm przeciwdziałać. Niekiedy jednak prowadzi do biurokratyzacji i niskiej skuteczności. Podejmowane działania mają wtedy charakter działań pozornych. Dlatego spontanicznie powstające grupy nacisku, sieć wolontariuszy i społeczników stanowią istotne dopełnienie działań zinstytucjonalizowanych. Niekiedy podkreśla się, że tylko osobiste zaangażowanie znaczącej części zbiorowości w rozwiązywanie danych problemów zapewnia skuteczność działań i ich rzeczywiste rozwiązanie bądź ograniczenie. Wydaje się jednak, że tego typu podejście jest możliwe jedynie w działaniach krótkookresowych. W podejściu długofalowym instytucjonalizacja wydaje się nieodzowna.

Pewną ułomnością socjologii problemów społecznych jest to, że - jak dotychczas - swoją uwagę koncentruje wyłącznie na procesie kreacji problemów i reakcjach społecznych na ich pojawienie się, natomiast mniej uwagi przywiązuje się do poszukiwania nowych sposobów rozwiązywania zjawisk, które tradycyjnie uznawane są za problemy - chodzi tu zwłaszcza o zjawiska patologii społecznej. (A.S.)

Zob. anomia, intcrakcjonizm symboliczny, problem skali, ruchy społeczne, sytuacjonizm.

Literatura:

Horton P.B., Lcslic G.R., 1970, The Sociology of Social Problems, AppIcton-CcnUiry-Crolls, Meredilh Co., New York.

Socjologia problemów społecznych. Teorie i rzeczywistość, 1987, praca zbiorowa, Ossolineum, Wrocław.

Proces społeczny, zob. proccsuałizm, zmiana społeczna.

Proccsuałizm, stanowisko ontołogicznc uznające procesy za podstawowy składnik (element) rzeczywistości. Proccsuali/.m sytuuje się w opozycji do rcizmu, który uznaje rzeczy za podstawowy (lub wyłączny) element świata, oraz w opozycji do cwcnty-zmu, uznającego, że świat składa się ze zdarzeń. Na gruncie filozoficznym stanowisko procesualistycznc reprezentuje Alfred N. Whitehead, rcizm - Tadeusz Kotarbiński, ewentyzm-Bertrand Russell.

W obrębie socjologii terminu „proce-sualizm” nie wiąże się z przyjęciem moni-styczncgo stanowiska w kwestiach dotyczących ontologii bytu. Termin ten odnoszony jest raczej do sposobu wyjaśniania uwzględniającego aspekt dynamiczny zjawisk. Ujęcia procesualne to takie, w których dominuje badanie różnorodnych procesów rpolccz-nych, transformacji, rozwoju, przekształceń różnych elementów rzeczywistości społecznej i kulturowej. W takim znaczeniu pojęcie to zbliża się do terminu „diachroniczność”, chociaż nic jest z nim tożsame (mówiąc w uproszczeniu - ujęcie diachronicznc nic musi odnosić się do realnych procesów, lecz np. do konstruktów myślowych, analiz porównawczych różnych przekrojów czasowych; ponadto pojęcie procesu zakłada pewną płynność zmian, diachroniczność dotyczyć może dwóch nawet dosyć arbitralnie wybranych układów porównawczych). (A.S.)

Zob. diachroniczność, dynamika spoleezna, on-tologia społeczeństwa, rozwój spolcczry, zmiana społeczna.

Procesy żywiołowe, zob. efekt śnieżnej kuli.

Przedsiębiorca jako przywódca 151

Prognozowanie, zob. estymacja, samo-spclniającc się przepowiednie.

Prognozy ostrzegawcze, zob. samo-spclniającc się przepowiednie.

Programowanie mentalne, zob. mentalność. ■

Projekcja, zob. plotka.

Propaganda, zob. efekt bumerangowy, ideologia.

Protest zbiorowy, zob. rudiy społeczne.

Prolonauka, zob. paradygmat.

Próżnia społeczna, zjawisko braku poczucia identyfikacji ze średniej wielkości grupami, zrzeszeniami lub instytucjami, które usytuowane są na poziomic mczospolccz-nym. W wielu badaniach socjologicznych przeprowadzonych w naszym kraju zaobserwowano, że Polacy utożsamiają się wyłącznie z małymi grupami (rodzina, grupy towarzyskie, pracownicze itp.) oraz z grupami wielkimi (naród). Natomiast niewiele osób czuje się członkiem zbiorowości typu pośredniego (np. społeczność lokalna, stowarzyszenia, organizacje zawodowe, partie polityczne). Związki te stanowią ważny element struktury społecznej z uwagi na pełnione funkcje. Istnienie próżni społecznej prowadzi do szeregu negatywnych konsekwencji: m.in. do mniejszego poczucia odpowiedzialności za sprawy wykraczające poza sferę prywatności, braku aktywności społecznej, niewielkiego poczucia wpływu na istotne sprawy życiowe rozstrzygające się w otoczeniu społecznym. Widać, że pewne części systemu społecznego traktowane są przez znaczną liczbę osób jako obce (łub przynajmniej obojętne). Inną stroną tego zjawiska jest także i to, że tego typu postawy prowadzą zwrotnie do słabej krystalizacji tych struktur pośrednich. (A.S.)

Zob. autentyczność w życiu społecznym, struktura społeczna, więź społeczna.

Prywatność, zob. instytucja totalna, kontrola społeczna.

Przedsiębiorca jako przywódca, przywódcą jest osoba dysponująca władzą w grupie lub szerszej zbiorowości, osoba, która wyraża interesy społeczno-ekonomiczne lej grupy i która cieszy się jej zaufaniem. Nic wystarczy zatem, że ktoś wyróżnia się określonymi cechami osobowości; musi on mieć oparcie w grupie, możliwość sprawowania władzy i jej egzekwowanie przy aprobacie danej zbiorowości. Władza przywódcy.może mieć różne źródła [R.A. Webber 1984]: legalne powołanie, pozycja eksperta, odniesienie (spontaniczne wyniesienie przez członków grupy), przedstawicielstwo, nagradzanie. Przedsiębiorca, jeśli ma stać się przywódcą, musi spełniać te wszystkie wymagania, które stawia się innym przywódcom, uwzględniając ponadto swoiste warunki pracy danego przedsiębiorstwa.

Problematyce przywództwa poświęca się wiele uwagi we współczesnej socjologii i naukach pokrewnych (np. [G. Endruwcit. G. Trommsdorf 1989; Zachowanie... I9S3]). Zmieniające się okoliczności funkcjonowania przedsiębiorstw stwarzają potrzebę zatrudniania na najwyższych stanowiskach nic tyle zwierz.chników, ile właśnie przywódców. Na przykład według Roberta L. Kalina [1958] taki przywódca powinien: 1) umożliwiać osobom podległym bezpośrednie zaspokajanie różnorodnych potrzeb psychicznych i społecznych, 2) strukturalizownć ścieżki celu (tzn. tak organizować pracę, aby potrzeby mogły być zaspokajane dzięki realizacji celów organizacyjnych), 3) umożliwiać osiąganie celów przedsiębiorstwa przez nastawienie na usuwanie przeszkód oraz 4) modyfikować dążenia pracowników w kierunku korzystnym dla przedsiębiorstwa. (M.P.)

Literatura:

Endruwcit G., Trommsdorf G., I9S9, II'ocr-lerbuclt der Soziologie, t. 1, Stuttgart.

Kahn R.L., 1958, Humań Relations on Shop Floor [w:] Humań Relations, Amsterdam. Webber R.A., 1984, Zasady zarządzania organizacjami, cz. 2, PWE, Warszawa.