DSCN1802

150 Proces społeczny

już problemem społecznym, gdy wzrasta stopień natężenia negatywnych cech zjawiska, rozszerza się jego skala bądź zwiększa się poczucie zagrożenia zbiorowości. Uznanie jakiegoś zjawiska za problem jest o tyle istotne, Ze podejmuje się wówczas środki zmierzające do rozwiązania danego problemu lub jego ograniczenia. Z tego względu, niejednokrotnie w desperacki sposób zmierza się do zwrócenia uwagi opinii publicznej na istnienie jakiegoś problemu (w skrajnych przypadkach taką funkcję pełniły niektóre zamachy terrorystyczne).

Rozwiązywanie problemów społecznych polega zazwyczaj na powoływaniu specjalnych instytucji, zajmujących się eliminowaniem przyczyn i łagodzeniem społecznych skutków istnienia danego zespołu zjawisk. Instytucjonalne rozwiązywanie problemów społecznych zapewnia ciągłość i profesjonalizm przeciwdziałań. Niekiedy jednak prowadzi do biurokratyzacji i niskiej skuteczności. Podejmowane działania mają wtedy charakter działań pozornych. Dlatego spontanicznie powstające grupy nacisku, sieć wolontariuszy i społeczników stanowią istotne dopełnienie działań zinstytucjonalizowanych. Niekiedy podkreśla się, że tylko osobiste zaangażowanie znaczącej części zbiorowości w rozwiązywanie danych problemów zapewnia skuteczność działań i ich rzeczywiste rozwiązanie bądź ograniczenie. Wydaje się jednak. Ze tego typu podejście jest możliwe jedynie w działaniach krótkookresowych. W podejściu długofalowym instytucjonalizacja wydaje się nieodzowna.

Pewną ułomnością socjologii problemów społecznych jest to, że - jak dotychczas - swoją uwagę koncentruje wyłącznie na procesie kreacji problemów i reakcjach społecznych na ich pojawienie się, natomiast mniej uwagi przywiązuje się do poszukiwania nowych sposobów rozwiązywania zjawisk, które tradycyjnie uznawane są za problemy — chodzi tu zwłaszcza o zjawiska patologii społecznej. (A.S.)

Zob. anotnia, intcrakcjonizm symboliczny, problem skali, ruchy społeczne, sytuacjonizm.

Literatura;

Horton P.B., Leslie O.R., 1970, The Soclology of Social Problems, Appleton-Centuty-CroSs, Meredith Co., New York.

Socjologia problemów społecznych. Teorie i rzeczywistość, 1987, praca zbiorowa. Ossolineum. Wrocław.

Proces społeczny, zob. procesualizm, zmiana społeczna.

Procesualizm. stanowisko ontoloiaczne uznające procesy za podstawowy składni (element) rzeczywistości. Procesualizm sytuuje się w opozycji do reizmu, który uznaje rzeczy za podstawowy (lub wyłączny) element świata, oraz w opozycji do ewenty-zmu, uznającego, że świat składa się ze zdarzeń. Na gruncie filozoficznym stanowisko procesualistyczne reprezentuje Alfred N. Whitehead, reizm - Tadeusz Kotarbiński ewentyzm — Bertrand Russell.

W obrębie socjologii terminu „procesualizm” nie wiąże się z przyjęciem motu-stycznego stanowiska w kwestiach dotyczących ontologii bytu. Termin ten odnoszony jest raczej do sposobu wyjaśniania uwzględniającego aspekt dynamiczny zjawisk. Ujęcia procesualne to takie, w których dominuję badanie różnorodnych procesów społecznych, transformacji, rozwoju, przekształceń różnych elementów rzeczywistości społecznej i kulturowej. W takim znaczeniu pojęcie to zbliża się do terminu „diachroniczność", chociaż nie jest z nim tożsame (mówiąc w uproszczeniu — ujęcie diachroniczne nie musi odnosić się do realnych procesów, lecz np. do konstruktów myślowych, analiz porównawczych różnych przekrojów czasowych; ponadto pojęcie procesu zakłada pewną płynność zmian, diachroniczność dotyczyć może dwóch nawet dosyć arbitralnie wybranych układów porównawczych). (A.S.)

Zob. diachroniczność, dynamika społeczna. Mitologia społeczeństwa, rozwój społeczny, zmiana społeczna.

Procesy żywiołowe, zob. efekt śnieżnej kuli.