NASTROJE
NASTROJE
www.nastroje.net zaburzenia afektywne w teorii i praktyce
ISSN 1896  0545
lipiec / sierpieł
2006 Nr 2
Walproinian czy karbamazepina: od redakcji
Drugi numer  Nastrojów zastaje
Pał
stwa, miejmy nadziej´,
Że w dobrych nastrojach, przed
Leki przeciwpadaczkowe
urlopem lub po wspania"ych
wakacjach.
Tym razem naszym tematem
wiodącym jest porównanie dwóch
o dzia"aniu normotymicznym
leków przeciwpadaczkowych
i normotymicznych: walproinianu
Dariusz Wasilewski, Maciej Moskwa
i karbamazepiny.
W poprzednim numerze
I Klinika Psychiatryczna Akademii Medycznej w Warszawie
w Paragrafach poruszaliĘmy
Centrum Psychoprofilaktyki i Terapii w Warszawie
kwesti´ obserwacji sÄ…dowo-
Zaburzenia afektywne dwubiegunowe sÄ… schorzeniem niezwykle zróŻnicowanym, w psychopatologii moÅ»na spodziewaç si´ stanów
-psychiatrycznej.
maniakalnych, depresyjnych, mieszanych, szybkiej zmiany faz, wspó"istnienia zaburzeł
l´kowych, uzaleÅ»nienia od alkoholu i paru W opublikowanym w  Psychiatrii
Polskiej (2/2006) stanowisku
jeszcze innych problemów medycznych. Z uwagi na t´ róŻnorodnoĘç cz´sto konieczne jest stosowanie wielu leków. NajwaÅ»niejszÄ…
PTP i Krajowego Konsultanta
grupą leków, które są przydatne niezaleŻnie od tego, jaki jest obraz choroby, są leki normotymiczne, czyli takie, które wykazują
podkreĘla si´, Å»e psychiatria nie
skutecznoĘç w leczeniu epizodów manii, depresji oraz majÄ…ce dzia"anie profilaktyczne. Pierwszym lekiem normotymicznym by" lit,
jest narz´dziem represji na uÅ»ytek
wprowadzony do lecznictwa w 1949 roku. Szybko okaza"o si´, Å»e wiele leków przeciwpadaczkowych wykazuje dzia"anie stabilizujÄ…ce
wymiaru sprawiedliwoĘci, zaĘ
nastrój. Tak nasta"a era karbamazepiny oraz soli kwasu walproinowego, a ostatnio takŻe lamotryginy. Do nich do"ączy"y leki
biegli psychiatrzy  nie
neuroleptyczne atypowe: olanzapina i risperidon.
sÄ… uzurpatorami w tworzeniu
zoafektywnym i schizofrenii leki prze- poprawa w czasie 1-3 tygodni (McEl- rzeniach skuteczne są niŻsze dawki
nieludzkiego« prawa, lecz
ciwpadaczkowe o dzia"aniu stabili- roy 1991; Bowden 1994; McElroy walproinianu (PuŻył
ski 2004; Cala-
sÄ… wykonawcami prawa w bardzo
zującym nastrój są tym skuteczniejsze, 2000). MoŻliwe jest takŻe stosowanie brese 1990; Jacobsen 1993; Bowden
ograniczonym zakresie . W tym
im bardziej zaznaczony jest sk"adnik metody szybkiego nasycania walpro- 2001). WczeĘniejsza nieskutecznoĘç in-
kontekĘcie naleÅ»y zauwaÅ»yç,
afektywny lub agresja. inianem (st´Å»enie terapeutyczne nych leków przeciwpadaczkowych (na
Że marcowa skarga konstytucyjna
osiÄ…gane jest w ciÄ…gu 1 dnia przy daw- przyk"ad karbamazepiny) nie wyklu-
Walproinian ce 20 mg/kg/d.) z redukcją objawów cza dobrej odpowiedzi na kwas wal- nie jest w swojej istocie skargą
Zanim odkryto dzia"anie przeciw- u 67% pacjentów w ciÄ…gu 3 dni (Keck proinowy i odwrotnie. Pacjenci z zabu- na psychiatrów lub psychiatri´,
drgawkowe kwasu walproinowego 1992; Keck 2000). Walproinian jest rzeniem schizoafektywnym (typ dwu-
lecz dotyczy niedoskona"oĘci
Najd"uŻej stosowany w zaburze- (2-propylowalerianowego), by" on wy- mniej skuteczny w epizodach depresyj- biegunowy) nieco rzadziej reagują
istniejących przepisów prawa.
niach afektywnych jest lit (zw"aszcza korzystywany jako rozpuszczalnik nych, ale ma zaznaczone dzia"anie pro- poprawÄ… na ten lek (w ok. 45%).
Dlatego zdecydowaliĘmy, Że warto
w manii z euforią, hipomanii lub depre- w badaniach nad substancjami o dzia- filaktyczne wobec nawrotów depresji Kwas walproinowy jest z powodze-
zapoznaç Czytelników
sji). W ostatnich latach coraz cz´Ä˜ciej "aniu przeciwdrgawkowym. Do lecze- w d"uÅ»szym okresie, zw"aszcza w pew- niem stosowany w terapii migreno-
z argumentami, które mają
na plan pierwszy wysuwajÄ… si´ pochod- nia padaczki wprowadzony zosta" nych podtypach zaburzenia afektyw- wych i pokrewnych bólów g"owy oraz
uzasadniaç niezgodnoĘç
ne kwasu walproinowego (zw"aszcza w 1967 roku we Francji i w 1978 roku nego dwubiegunowego: bipolar II (czy- jako lek uzupe"niajÄ…cy w przewlek"ych
mania z dysforiÄ… lub z objawami psy- w Stanach Zjednoczonych i jest stoso- li depresji naprzemiennej z hipomaniÄ…), zespo"ach bólowych. Wst´pne dane
z Konstytucją RP artyku"ów 202
chotycznymi, choroba dwubiegunowa wany w napadach toniczno-klonicz- cyklotymii, zaburzeniu dwubieguno- sugerujÄ… takÅ»e, Å»e moÅ»e byç skuteczny
i 203 kodeksu post´powania
z szybką zmianą faz, choroba dwubie- nych, mioklonicznych, napadach wym z szybką zmianą faz. MoŻe w terapii zespo"ów abstynencyjnych al-
karnego. Po wyjĘciu ze szpitala
gunowa z towarzyszÄ…cymi zaburzenia- nieĘwiadomoĘci oraz ogniskowych. stanowiç wówczas dodatek do leków koholowych, zaburzeniach l´kowych,
i z sÄ…du zapraszamy do muzeum
mi l´kowymi). Karbamazepina z kolei Mechanizm dzia"ania kwasu walpro- przeciwdepresyjnych (PuÅ»yÅ‚
ski 2001). zaburzeniach kontroli zachował
im-
albo do filharmonii...
jest g"ówną alternatywą dla litu i kwa- inowego nie jest do koł
ca wyjaĘniony, Stosowany jako profilaktyka walpro- pulsywnych i zachowaniach agre-
su walproinowego, takÅ»e jako lek do- ale prawdopodobnie polega na nasila- inian zmniejsza cz´stoĘç i g"´bokoĘç sywnych, zaburzeniach odÅ»ywiania,
dany do obu wymienionych. Stosunko- niu aktywnoĘci neuronów GABA- epizodów afektywnych, zw"aszcza ma- pobudzeniu i epizodach afektywnych cja, wypadanie w"osów, przyrost masy
wo od niedawna poznane jest dzia"anie -ergicznych poprzez hamowanie roz- niakalnych, hipomaniakalnych i mie- o pod"oÅ»u ot´piennym, zaburzeniu cia"a; do rzadszych zaĘ naleŻą zapale-
lamotryginy stabilizujące nastrój, ale jej k"adu i obrotu kwasu gamma-amino- szanych, szczególnie u pacjentów osobowoĘci typu borderline. nie wątroby, trzustki, agranulocytoza,
g"ówne zastosowanie zarezerwowane mas"owego (GABA), zwi´kszenie g´- z szybkÄ… zmianÄ… faz, bipolar II, Najcz´stsze dzia"ania niepoŻądane ma"op"ytkowoĘç.
jest do leczenia i zapobiegania epizo- stoĘci receptorów GABAB i ogólne cyklotymiÄ…  w dwóch ostatnich zabu- to nudnoĘci, drÅ»enia, nadmierna seda- Kwas walproinowy moÅ»e byç sku-
dom depresji w przebiegu zaburzenia uwraÅ»liwienie neuronów na ten prze- tecznie "Ä…czony z wi´kszoĘciÄ… leków
afektywnego dwubiegunowego (Sachs kaęnik. MoŻliwe jest równieŻ bezpo- psychotropowych: neuroleptykami
Schemat leczenia zaburzeł
dwubiegunowych
2000). RóŻnice w skutecznoĘci trzech Ęrednie dzia"anie b"onowe leku i redu- (w tym klozapiną), lekami przeciwde-
 konsensus ekspertów APA (Sachs i wsp. 2000)
pierwszych leków (litu, walproinianów kcja pobudzenia transmisji neuronal- presyjnymi, litem, karbamazepiną. Ist-
i karbamazepiny) nie są duŻe, a o ich nej przez asparaginian. nieje jednak ryzyko interakcji z tymi
Ostra faza (lek normotymiczny):
wyborze decyduje g"ównie profildzia"ał
Ranga kwasu walproinowego w le- lekami (g"ównie ze wzgl´du na hamo-
I wybór  walproinian lub lit; II wybór  karbamazepina
niepoŻądanych i ryzyko interakcji z in- czeniu i profilaktyce zaburzeł
afektyw- wanie cytochromu P-450) oraz wza-
Ostra mania w zaleŻnoĘci od typu:
nymi lekami. nych systematycznie roĘnie (tabela). jemnego nasilania dzia"ał
niepo-
mania radosna  lit lub walproinian
Drugim istotnym wskazaniem do W manii jest obecnie lekiem pierwsze- Żądanych. Kwas walproinowy podob-
stan mieszany  walproinian
stosowania leków normotymicznych go rzutu, zarówno ze wzgl´du na nie jak lit powoduje drÅ»enie i "Ä…czne
rapid cycling  walproinian
sÄ… organiczne zaburzenia nastroju: za- wysokÄ… skutecznoĘç, jak i dobrÄ… podawanie moÅ»e nasilaç ten efekt. Ko-
Depresja:
równo pod postaciÄ… depresji, manii, tolerancj´ (Frances 1996; Sachs 2000). jarzenie z neuroleptykami pot´guje
Pierwszy epizod ("agodny lub umiarkowany)  lit
jak i zachował
impulsywnych, nisz- W badaniach porównawczych wyka- sedacj´ i moÅ»e nasilaç objawy pozapi-
Pierwszy epizod (ci´Å»ki)  lit lub walproinian + lek przeciwdepresyjny
czycielskich, agresji i autoagresji (sa- zano wyÅ»szoĘç nad placebo i sku- ramidowe. Karbamazepina moÅ»e obni-
Nawrót depresji (bez rapid cycling)  podwyÅ»szyç dawk´ litu lub walproinianiu
mookaleczenia, próby samobójcze) tecznoĘç porównywalnÄ… z litem, tj. Å»aç st´Å»enie walproinianu w surowicy
rapid cycling  walproinian
(Tiihonen 1994). W zaburzeniu schi- u ok. 60% pacjentów obserwowana jest oraz nasilaç ataksj´ i nudnoĘci.
N A S T R O J E 1
Leki przeciwdepresyjne (ami- W wi´kszoĘci badaÅ‚
porównują- mazepiny, który prawdopodobnie od-
Dzia" Praktyka poĘwi´cony jest
tryptylina i fluoksetyna) mogÄ… pod- cych skutecznoĘç profilaktycznÄ… litu powiedzialny jest za 75% reakcji
kazuistyce zaburzeł
nastroju.
wyÅ»szaç poziom walproinianu, który i karbamazepiny (zw"aszcza w zapo- zwiÄ…zanych z nadwraÅ»liwoĘciÄ… na lek.
praktyka
Pomimo dobrze ustalonych kry-
z kolei moÅ»e podwyÅ»szaç st´Å»enia dia- bieganiu epizodom maniakalnym) wy- Karbamazepina silnie indukuje uk"ad
teriów rozpoznawania i zasad
zepamu i fenobarbitalu oraz obniÅ»aç niki dla obu leków by"y zbliÅ»one. cytochromu P-450, przyspieszajÄ…c
leczenia w klinice spotykamy
st´Å»enie fenytoiny. PodkreĘla si´ jednak, Å»e w profilakty- w ten sposób w"asny metabolizm (au- Do izby przyj´ç szpitala ogólnego
PodsumowujÄ…c, naleÅ»y stwierdziç, ce bardziej typowych postaci choroby toindukcja) oraz metabolizm wielu in- z powodu zatrucia pokarmowego
cz´sto przypadki, które nie mie-
Å»e kwas walproinowy jest lekiem, któ- lit jest skuteczniejszy, zaĘ karbamaze- nych leków. Z tego teÅ» wzgl´du czas
zg"osi" si´ 52-letni m´Å»czyzna: skarÅ»y"
szczÄ… si´ w schematach i algo-
ry ma bardzo szerokie zastosowanie pina jest bardziej skuteczna w posta- po"owicznej eliminacji (T1/2) oraz po- si´ na nudnoĘci, bóle brzucha, zawro-
rytmach. Zapraszamy do ich
terapeutyczne i nawet jeĘli  nie jest le- ciach atypowych  rapid cycling, gdy ziom leku w surowicy mogÄ… ulegaç wa- ty i bóle g"owy, zaburzenia widzenia,
wspólnego analizowania.
kiem na ca"e z"o , to znajduje swoje sÄ… towarzyszÄ…ce zmiany organiczne, haniom w ciÄ…gu pierwszych dni lecze- sennoĘç. W domu przewróci" si´
miejsce w róŻnych dziedzinach medy- objawy schizoafektywne, schorzenia nia. Karbamazepina nasila m.in. me- i dozna" urazu g"owy, bez utraty czeniu CHAD, w przypadku niesku-
cyny. W odróŻnieniu od karbamazepi- wspó"istniejÄ…ce (Greil 1998). tabolizm neuroleptyków (haloperido- przytomnoĘci. Objawy nasila"y si´ od tecznoĘci monoterapii. Po"Ä…czenie to
ny nie powoduje obniÅ»enia st´Å»eÅ‚
wie- W porównaniu z placebo karbama- lu), leków przeciwdepresyjnych (trój- kilku dni. Pacjent od lat jest leczony wiÄ…Å»e si´ jednak z ryzykiem wystÄ…pienia
lu leków psychotropowych. zepina jest skuteczna jako lek podtrzy- pierĘcieniowych, fluoksetyny i fluwok- z powodu choroby afektywnej dwubie- interakcji i objawów niepoŻądanych.
mujÄ…cy remisj´ w 60% (Okuma 1981). saminy) i pochodnych benzodiazepiny.
gunowej, zaŻywa kwas walproinowy Niestety, tak jak w opisanym przypad-
Karbamazepina Po wielu latach stosowania moŻe roz- Mimo Że jest rekomendowana do sto- o przed"uŻonym dzia"aniu 1500 mg/d. ku stwierdzenie prawid"owych pozio-
Mimo duÅ»ej popularnoĘci i wielu winÄ…ç si´ tolerancja na dzia"anie nor- sowania "Ä…cznie z litem, moÅ»e wystÄ…piç
oraz karbamazepin´, równieÅ» w posta- mów leków nie pozwala wykluczyç
zastosował
karbamazepiny mecha- motymiczne (podobnie jak w przypad- nasilenie objawów neurotoksycznych.
ci preparatu o przed"uŻonym dzia"aniu. obecnoĘci interakcji, za którą moŻe
nizm jej dzia"ania nie jest ostatecznie ku litu), niezwiÄ…zana z brakiem wspó"- Nie zaleca si´ stosowania z lekami
Przed dwoma tygodniami psychiatra byç odpowiedzialny metabolit (10,11-
o dzia"aniu mielotoksycznym (na
ambulatoryjnie zwi´kszy" dawk´ kar- -epoksyd) karbamazepiny. Walpro-
przyk"ad klozapinÄ…).
bamazepiny z 400 mg/d. do 800 mg/d. inian wp"ywa hamujÄ…co na metabo-
PopularnoĘç karbamazepiny w za- Na izbie przyj´ç pacjent by" konsulto- lizm karbamazepiny (mi´dzy innymi
Czynniki zwiÄ…zane z wi´kszÄ… skutecznoĘciÄ… walproinianu
pobieganiu nawrotom choroby afek- wany neurologicznie  nie stwierdzo- hamuje hydroksylaz´ epoksydu w wÄ…-
w zaburzeniach afektywnych (McElroy i wsp. 1991):
tywnej zmniejsza si´ zarówno z powo- no objawów ogniskowych i opono- trobie) i moÅ»e prowadziç do wzrostu
du cz´stych interakcji lekowych oraz
wych, wykonane CT g"owy by"o st´Å»enia epoksydu przy niezmienio-
" Zamkni´ty uraz g"owy poprzedzajÄ…cy wystÄ…pienie objawów afektywnych
dzia"ał
niepoŻądanych, jak i ze
prawid"owe, podobnie EKG oraz ba- nym poziomie karbamazepiny. Wal-
" Objawy organicznego uszkodzenia mózgu
wzgl´du na rosnÄ…cÄ… popularnoĘç po- dania laboratoryjne: morfologia, elek- proinian moÅ»e równieÅ» wypieraç
" Wczesny poczÄ…tek choroby
chodnych kwasu walproinowego.
trolity i transaminazy; poziom kwasu karbamazepin´ z wiÄ…zaÅ‚
z bia"kami.
" Nienapadowe zmiany w EEG, napady padaczkowe w wywiadzie
W leczeniu zaburzeł
psychicznych po- walproinowego wynosi" 70 mg/l, kar- BezpieczniejszÄ… pod wzgl´dem inter-
" D"ugi okres objawów choroby afektywnej
zostaje ona jednak podstawowym
bamazepiny 9 mg/l (w normie). Pa- akcji alternatywÄ… jest zastosowanie
" Wspó"istnienie innych zaburzeł
(uzaleŻnieł
, l´kowych etc.)
wyjĘciem w monoterapii lub terapii
cjent zosta" skierowany na konsultacj´ okskarbamazepiny. Po zastÄ…pieniu kar-
skojarzonej w przypadkach, gdy kwas
psychiatrycznÄ…. bamazepiny okskarbamazepinÄ… w po-
wyjaĘniony. Sugeruje si´ przede pracy, czynnikami psychospo"ecznymi walproinowy jest ma"o skuteczny lub
literapii z kwasem walproinowym
wszystkim wp"yw na kana"y jonowe lub zmianami w farmakokinetyce leku. przeciwwskazany.
Po"Ä…czenie kwasu walproinowego moÅ»na oczekiwaç niewielkiego wzro-
(g"ównie sodowe, ale takŻe potasowe Efekt ten znajduje swoje potwierdzenie PiĘmiennictwo u Autorów
i karbamazepiny jest stosowane w le- stu st´Å»enia walproinianu. (ATSZ)
i wapniowe). JednakŻe obserwowane w badaniach eksperymentalnych. Nie
zmiany są zbyt krótkotrwa"e, by jest do koł
ca jasne, czy przerwa w te-
wyjaĘniç d"ugoterminowÄ… skutecznoĘç rapii przyspiesza spadek efektywnoĘci,
karbamazepiny jako leku normoty- czy zapobiega powstaniu tolerancji
micznego. Prawdopodobnie wtórnie (Post 1990; 1992; Greist 1994).
do nich nast´pujÄ… zmiany na pozio- Karbamazepina wykazuje pewnÄ…
mie neurotransmiterów: zmniejszenie skutecznoĘç w zaburzeniu schizoafek-
uwalniania aminokwasów pobudza- tywnym, zw"aszcza u pacjentów z bar-
jÄ…cych (asparaginianu), negatywny dziej nasilonymi objawami afektywny-
wp"yw na obrót katecholamin (nora- mi lub zachowaniami agresywnymi
drenaliny i dopaminy) i kwasu gam- (Okuma 1989), takŻe jako lek dodany.
ma-aminomas"owego (GABA), jak PewnÄ… skutecznoĘç obserwowano w za-
równieŻ dzia"anie antagonistyczne na burzeniach kontroli zachował
impul-
obwodowy receptor GABA. D"uŻsze sywnych oraz w niektórych zaburze-
stosowanie karbamazepiny wiÄ…Å»e si´ niach osobowoĘci (zw"aszcza typu bor-
z zauwaŻalnym wp"ywem na uk"ad derline). Ponadto karbamazepina jest
cyklicznego AMP oraz fosfatydylo- bardziej skuteczna od placebo w "ago-
inozytolu, co w efekcie moÅ»e wp"ywaç dzeniu objawów abstynencyjnych, pow-
na ekspresj´ niektórych genów sta"ych w wyniku odstawienia alkoho-
i d"ugoterminowy efekt przeciwma- lu lub benzodiazepin (Keck 1992).
niakalny. W padaczce karbamazepi- Napady drgawkowe sÄ… powik"a-
na jest zalecana g"ównie w napadach niem ok. 20% przypadków przedaw-
cz´Ä˜ciowych o symptomatyce prostej kowania karbamazepiny. OczywiĘcie
i z"oŻonej. Opisywano równieŻ sku- nag"e odstawianie karbamazepiny
teczne stosowanie karbamazepiny moÅ»e wywo"aç napad drgawkowy. Od-
w zespo"ach bólowych, polineuropa- stawianie leku powinno byç przepro-
tii cukrzycowej, neuralgiach i bólach wadzane stopniowo, takÅ»e ze wzgl´du
fantomowych oraz profilaktyce mi- na wi´ksze ryzyko nawrotu epizodów
greny. afektywnych (Malow 1993).
Mania. Wi´kszoĘç dotychczaso- Najcz´Ä˜ciej wyst´pujÄ…ce objawy
wych badał
nad krótkoterminowym neurologiczne to: zawroty g"owy, atak-
stosowaniem karbamazepiny wykaza- sja, podwójne widzenie. Do innych ob-
"o w opanowywaniu ostrego epizodu jawów niepoŻądanych naleŻą: hipona-
maniakalnego skutecznoĘç podobnÄ… tremia, leukopenia oraz nadwraÅ»liwoĘç
do litu i neuroleptyków, zarówno na lek (agranulocytoza, rumieł
skór-
uŻywanych pojedynczo, jak i w kom- ny, toczeł
, zespó" Stevensa-Johnsona,
binacjach (Keck 1992). Jednak ze uszkodzenie wÄ…troby), zapalenie
wzgl´du na ryzyko pojawienia si´ ob- trzustki. Umiarkowana hiponatremia
jawów niepoŻądanych (g"ównie neuro- mająca charakter reakcji idiosynkra-
logicznych) w trakcie szybkiego pod- tycznej wyst´puje u ok. 20% pacjen-
noszenia dawki, podobnie jak w przy- tów, ci´Å»sza wyst´puje rzadziej i moÅ»e
padku litu, zaleca si´ stopniowe jej prowadziç do obrz´ków, zaburzeÅ‚

zwi´kszanie. ĘwiadomoĘci, pobudzenia i ĘpiÄ…czki.
Profilaktyka nawrotów zaburze- Karbamazepina jest metabolizo-
nia afektywnego dwubiegunowego. wana w wÄ…trobie do epoksydu karba-
Czynniki zwiÄ…zane z wi´kszÄ… skutecznoĘciÄ… profilaktyki
karbamazepinÄ… niÅ» litem (Post 1987; Greil 1998):
" Mania z dysforiÄ…
" Ci´Å»sze postaci manii oraz wyst´powanie objawów atypowych
" Szybka zmiana faz (rapid cycling)
" Wspó"istnienie innych zaburzeł
(l´kowych, uzaleÅ»nieÅ‚
)
" Negatywny wywiad rodzinny w kierunku choroby dwubiegunowej
" Wczesny poczÄ…tek choroby dwubiegunowej
N A S T R O J E 2
paragrafy forum
W Paragrafach chcemy poruszaç problemy prawne, z którymi spotykajÄ… si´ psychiatrzy. DziaÅ‚ Forum ma przybliÅ»aç aktualne doniesienia z piĘmiennictwa
związane z teorią i praktyką leczenia zaburzeł
afektywnych.
Czy przepisy dotyczÄ…ce obserwacji
Jedzenie zwiÄ…zane ze stresem
Mity o czekoladzie
(jedzenie emocjonalne) jest po-
wszechniejsze u osób z nadwagą
Jedzenie czekolady wielu oso-
lub oty"ych, niejasny jest nato-
sÄ…dowo-psychiatrycznej sÄ…
bom sprawia duŻą przyjemnoĘç.
miast kierunek zaobserwowanej
Jak si´ jednak okazuje, moÅ»e byç
zaleÅ»noĘci. Wydaje si´, Å»e popra-
ona traktowana równieŻ jako le-
wa nastroju pojawia si´ w trak-
karstwo, po którym wielu spo-
niezgodne z KonstytucjÄ… RP?
cie jedzenia, natomiast po zakoł
-
dziewa si´ dzia"ania przeciwde-
czeniu konsumpcji nastrój ulega
presyjnego. W  Journal of Affec-
nego . Ustawodawca powinien ny we wniosku jest konieczny. Art.
W skardze, która w marcu 2006
ponownie pogorszeniu. W przy-
tive Disorders (2006: 92: 149-
wprowadziç takie przepisy, które 202 i 203 kpk nie zawierajÄ… rów-
roku wp"yn´"a do Trybuna"u
padku  samoleczenia dysforii
-159) dokonano przeglądu badał

w sposób jednoznaczny b´dÄ… nieÅ» szczegó"owych wymagaÅ‚
, ja-
ulga jest równieŻ krótkotrwa"a
Konstytucyjnego, kwestionowa-
na temat wp"ywu czekolady na
okreĘla"y, kiedy sÄ…d moÅ»e si´gnÄ…ç kim majÄ… odpowiadaç opinie
i przejĘciowa. Jedzenie emocjo-
nastrój.
na jest zgodnoĘç art. 203 w zwiÄ…-
do Ęrodków polegających na umie- bieg"ych.
nalne (w tym takŻe czekolady)
zku z art. 202 kpk z art. 41 ust. 1
szczeniu osoby na obserwacji
nie przynosi realnych i d"ugo-
Czekolada moÅ»e wp"ywaç na
Konstytucji RP w zwiÄ…zku z art.
w zak"adzie psychiatrycznym. Zgodnie z art. 203 ż 3 kpk
trwa"ych korzyĘci w wymiarze
kilka uk"adów neuroprzekaęni-
o przed"uŻeniu obserwacji wnio-
31 ust 1, art. 30, art. 2 oraz art. psychologicznym, natomiast po-
ków (dopamina, serotonina, en-
Sąd orzeka o umieszczeniu na skuje  zak"ad , zaĘ o zakoł
czeniu wtarzane i nasilone moŻe sprzy-
31 ust. 3 Konstytucji RP. dorfiny)zwiÄ…zanychz"aknieniem,
obserwacji na wniosek bieg"ych obserwacji powiadamiajÄ… nie- jaç podtrzymywaniu draÅ»liwoĘci.
poczuciem nagrody lub regulacjÄ…
na podstawie opinii sporzÄ…dzo- zw"ocznie  biegli  zdaniem au-
Art. 41 ust. 1 Konstytucji RP nastroju.
Na podstawie przeglÄ…du ba-
nych w warunkach ambulatoryj- torów skargi nie jest jasne, dla-
stwierdza, Że kaŻdemu zapewnia
dał
autorzy stwierdzają, Że cze-
nych. JednakŻe opinie takie mogą czego do procedury decydowania
si´ wolnoĘç i nietykalnoĘç osobistÄ…, Zidentyfikowano zawarte wcze-
kolada nie ma pozytywnego,
a pozbawienie lub ograniczenie wol- budziç powaÅ»ne zastrzeÅ»enia: o przed"uÅ»eniu badania wprowa- koladzie substancje psychoak-
leczniczego wp"ywu na nastrój.
noĘci moÅ»e nastÄ…piç tylko na zasa- artyku"y 202 ani 203 kpk nie dzona jest instytucja zak"adu tywne (sÄ… to m.in. kofeina, teo-
Wszystko wskazuje na to, Å»e ch´ç
dach i w trybie okreĘlonych w usta- wprowadzają bowiem, poza ogól- leczniczego, dlaczego za te decy- bromina, tyramina, fenyletylami-
uzyskania przyjemnoĘci p"ynącej
na), jak si´ jednak okazuje, ich
wie. Art. 31 ust. 1 g"osi, Å»e  wol- nym stwierdzeniem, Å»e chodzi zje przez ca"y czas nie majÄ… byç
z jej smaku jest wystarczajÄ…cÄ…
noĘç cz"owieka podlega ochronie st´Å»enie jest zbyt niskie, Å»eby
o bieg"ych lekarzy psychiatrów, odpowiedzialni biegli? Ponownie
motywacjÄ… do jedzenia. MyĘl´, Å»e
prawnej , zaĘ ust. 3, Å»e  ogranicze- wywieraç wp"yw na OUN.
wymagał
dotyczących upraw- Ęwiadczy to o braku precyzji ze
jeĘli nie b´dziemy traktowaç cze-
nia w zakresie korzystania z kon-
nieł
, jakimi powinien wykazaç strony ustawodawcy.
kolady jako potencjalnie skutecz-
stytucyjnych wolnoĘci i praw mogÄ… UwaÅ»a si´, Å»e we wspó"-
si´ bieg"y wydajÄ…cy opini´. Stan-
nego leku przeciwdepresyjnego,
byç ustanawiane tylko w ustawie czesnych spo"eczeÅ‚
stwach jedze-
dardy wymagane do uzasadnienia Wprawdzie zgodnie z art. 203
b´dzie jako smako"yk wyglÄ…daç
i tylko wtedy, gdy sÄ… konieczne nie jest stymulowane bardziej
ingerencji w prawo wolnoĘci wska- ż 4 kpk na postanowienie o ob-
i pachnieç jeszcze lepiej.
w demokratycznym pał
stwie dla przez przewidywanÄ… przyjem-
zujÄ… na koniecznoĘç powo"ywania serwacji lub jej przed"uÅ»eniu przy-
jego bezpieczeł
stwa lub porzÄ…dku noĘç p"ynÄ…cÄ… z konsumpcji,
do takich spraw jedynie bieg"ych s"uguje zaŻalenie, ale z"oŻenie za-
publicznego bądę dla ochrony Ęro- a mniej przez niedobory energe-
z listy, lekarzy z drugim stopniem Żalenia nie wstrzymuje jego wy-
Omega-3 na stres
dowiska, zdrowia i moralnoĘci pu- tyczne. Jest to jednak mecha-
specjalizacji, a najlepiej z dodatko- konania. Ustawodawca powinien
blicznej albo wolnoĘci i praw in- nizm ogólny, nie dotyczy wy-
wÄ… specjalizacjÄ… z psychiatrii zatem przewidzieç ĘciĘle okreĘlone
W pracy, która ukaza"a si´
nych osób. Ograniczenia te nie mo- biórczo czekolady.
sądowej. Ponadto sąd, kierując terminy rozpoznania zaŻalenia.
w ostatnim numerze  Journal of
gÄ… naruszaç istoty wolnoĘci i praw .
na obserwacj´, powinien okreĘliç
Affective Disorders (2006, 93,
W powszechnym przekona-
imiennie osoby, którym zleca RównieŻ brak okreĘlenia mak-
117-123), dokonano przeglÄ…du
Decyzja sÄ…du o umieszczeniu niu jedzenie czekolady lub in-
przeprowadzenie obserwacji i wy- symalnego okresu badał
psychia- badał
dotyczÄ…cych potencjal-
w zamkni´tym zak"adzie psy- nych pokarmów w´glowoda-
danie opinii. W art. 203 kpk brak trycznych narusza istot´ wolnoĘci nych korzyĘci wynikajÄ…cych z su-
chiatrycznym celem przeprowa- nowych zapobiega niedoborom
plementacji dietetycznej wielo-
jest wymogu imiennego okre- osobistej  niejednoznacznoĘç ta
dzenia obserwacji oznacza fak- serotoniny i w ten sposób wp"y-
nienasyconych kwasów t"uszczo-
Ęlania bieg"ych. Imienne wskaza- moÅ»e bowiem potencjalnie równaç
tycznie pozbawienie wolnoĘci wa na popraw´ obniÅ»onego de-
wych w leczeniu depresji. Cz´Ä˜ç
nie bieg"ych stanowi dla badane- si´ trwa"emu pozbawieniu wolno- presyjnie nastroju. Badania nie
(Sąd NajwyŻszy w postanowieniu
pacjentów ch´tniej stosuje medy-
z 17 wrzeĘnia 2002 r. zaliczy" na go gwarancj´ ochrony jego praw, Ęci, pomimo niewydania prawo- potwierdzajÄ… tej hipotezy  zmia-
cyn´ alternatywnÄ… niÅ» konwen-
poczet kary pozbawienia wolno- mi´dzy innymi w takich sytu- mocnego wyroku sÄ…du. ny nastroju spowodowane jedze-
cjonalne strategie leczenia, war-
Ęci okres pobytu w szpitalu celem niem s"odyczy nie by"y związane
acjach, gdy wiedzÄ…c, kto b´dzie
to wi´c mieç ĘwiadomoĘç, czy ta-
wydania opinii). Skorzystanie ze zmianami w syntezie lub
osobÄ… przeprowadzajÄ…cÄ… obser- Wreszcie brak jakiegokolwiek
kie post´powanie moÅ»e byç dla
przez sąd z tego Ęrodka po- uwalnianiu serotoniny.
odniesienia do przeprowadze-
chorych korzystne.
winno byç ostatecznoĘciÄ… i za-
nia badał
psychiatrycznych
leÅ»eç od jasno okreĘlonych Wed"ug innej teorii jedzenie
po"Ä…czonych z obserwacjÄ… w za-
Autorzy (Williams, Katz
wymagał
. Zdaniem autorów czekolady mia"oby byç odpo-
k"adzie leczniczym co do ro-
i wsp.) podajÄ…, Å»e niskie st´Å»enie
skargi art. 202 i 203 kpk wiedziÄ… na pojawienie si´ niedo-
dzaju i wagi przest´pstwa.
wielonienasyconych kwasów
w sposób zbyt ogólny wska- borów dietetycznych  np. ma-
W konsekwencji obserwacja
t"uszczowych we krwi moÅ»e byç
zujÄ… podstaw´ dzia"ania w za- gnezu. RównieÅ» ta koncepcja nie
(i pozbawienie wolnoĘci)
zwiÄ…zane z cz´stszym wyst´po-
kresie podejmowanych decy- znalaz"a potwierdzenia w bada-
moÅ»e dotyczyç osób, które ze
waniem depresji, z drugiej strony
zji ingerujÄ…cych w wolnoĘç niach. Suplementacja magnezu
wzgl´du na wag´ zarzuca-
 w spo"eczeł
stwach, których
osobistą jednostki. nie zmniejsza"a spoŻycia czeko-
nych przest´pstw najprawdo-
dieta jest tradycyjnie obfita np.
lady, ponadto inne bogate w ten
wacj´ i badania, moÅ»e powo"aç podobniej nigdy nie zosta"yby
w ryby (dobre ęród"o omawia-
pierwiastek pokarmy nie by"y wy-
Po pierwsze  decyzja o prze-
si´ na zastrzeÅ»enia, o których skazane na kar´ surowszÄ… niÅ»
nych substancji)  depresja
bierane cz´Ä˜ciej niÅ» czekolada.
prowadzeniu obserwacji powin-
mowa w art. 196 ż 3 kpk. grzywna.
wyst´puje rzadziej.
na mieç charakter ostateczny,
Preferencje Żywieniowe są
w wielu bowiem sytuacjach wy-
Kolejny zarzut dotyczy braku
Argumenty uzasadniajÄ…ce za-
Badania potwierdzają, Że do-
zmienne, miedzy innymi w za-
starczyç moÅ»e badanie ambula-
precyzji w brzmieniu art. 202
rzut niezgodnoĘci z konstytucją
datek kwasów t"uszczowych 
leŻnoĘci od dominującego na-
toryjne. W uzasadnieniu skargi
i 203 kpk co do okresu przepro-
wydajÄ… si´ waÅ»kie. Wydaje si´,
szczególnie omega-3  jest uŻy-
stroju. PrzeŻywanie negatywnych
przytoczona jest mi´dzy innymi
wadzenia badał
. PoniewaÅ»
Że proponowane kierunki zmian
tecznÄ… strategiÄ…, pomocnÄ… w le-
emocji "Ä…czy si´ ze zwi´kszonym
opinia CMUJ:  doĘwiadczenia
w przepisie wskazana jest grani- w art. 202 i 203 kpk nie tylko le-
czeniu depresyjnych zaburzeł
na-
spoŻywaniem tzw. junk food,
Collegium Medicum Uniwersyte-
ca 6 tygodni, to w praktyce sÄ…dy piej chroni"yby prawa jednostki,
stroju. Rekomenduje si´ stosowa-
natomiast emocje pozytywne
tu Jagielloł
skiego dowodzą, Że na-
orzekajÄ… obserwacj´ na ten ale równieÅ» lepiej zabezpiecza"yby
nie 1 g EPA (kwasu eikozapen-
skutkujÄ… upodobaniem do zdro-
wet w najtrudniejszych, najbar-
psychiatrów przed zarzutami
w"aĘnie okres. Zdaniem autorów taenowego) dziennie.
wej ŻywnoĘci.
dziej skomplikowanych sprawach
o "amanie praw cz"owieka. Teraz
skargi konieczna jest dok"adna
wystarczajÄ…ce jest pos"uÅ»enie si´ pozostaje czekaç na rozstrzyg-
Mechanizmy, które mogą
regulacja tej kwestii, bowiem nie
Jedzenie moÅ»e byç sposobem
badaniem ambulatoryjnym, choç ni´cie Trybuna"u Konstytucyjne-
t"umaczyç dzia"anie kwasów
jest tak, Że kaŻde badanie musi
na radzenie sobie ze stresem,
go. ChociaÅ» od wyroku Try-
odpowiednio d"ugo trwającym. t"uszczowych w oĘrodkowym
trwaç 6 tygodni. depresjÄ…, samotnoĘciÄ…, napi´ciem
buna"u do zmiany przepisów po-
Obserwacja psychiatryczna w wa- uk"adzie nerwowym, to m.in.
lub irytacjÄ…. Okaza"o si´, Å»e cze-
zostaje jeszcze daleka droga, to
Konieczne jest wprowadzenie modulacja wychwytu zwrotnego
runkach szpitalnych musi jednak
kolada nie by"a preferowana
rozstrzygni´cie moÅ»e poĘrednio
serotoniny, wp"yw na przekaęni-
pozostaç, gdyÅ» nikt nie kwestionu- Ęcis"ych rygorów w zakresie usta-
spoĘród innych s"odyczy wĘród
mieç istotny wp"yw na dalszy roz-
ctwo zwiÄ…zane z fosfoinozytolem,
je, Że są wypadki, w których oka- lenia czasu badania  biegli okre-
osób, które szuka"y w jedzeniu
wój psychiatrii sądowej w Polsce.
regulacja kana"ów wapniowych.
Ęlają czas trwania obserwacji i uza-
zuje si´ ona niezastÄ…pionÄ… metodÄ… ulgi od przeÅ»ywanych negatyw-
badania stanu zdrowia psychicz- sadniają, dlaczego okres wskaza- (TSZ) nych stanów emocjonalnych. (KKP)
N A S T R O J E 3
Życia dzie"o nie zosta"o opublikowa- pianistą i tuzinkowym kompozyto-
ne ani nigdy wi´cej nie by"o wykony- rem . W koÅ‚
cu wyjecha" na kuracj´
wane.  Powróci"em do Moskwy jako na Kaukaz i tam pozna" 22-letnią
biografie
inny cz"owiek, znik"a moja pewnoĘç Ępiewaczk´ Nin´ Koszyc, co sta"o si´
siebie, sp´dza"em godziny na rozmy- zagroÅ»eniem dla jego ma"Å»eÅ‚
stwa, ale
Ęlaniach, które doprowadzi"y do kon- na nowo rozbudzi"o twórczoĘç...
kluzji, Å»e powinienem porzuciç na za- Przewlek"e bóle g"owy i stawów,
Sergiusz Rachmaninow
wsze komponowanie. Ogarn´"a mnie powracajÄ…ce k"opoty ze wzrokiem
paraliÅ»ujÄ…ca apatia. Nic nie robi"em, mogÄ… mieç inne wyt"umaczenie, któ-
nic nie sprawia"o mi przyjemnoĘci, re przedstawi" Young (BMJ 1986).
1 kwietnia 1873 r.  28 marca 1943 r.
po"ow´ czasu sp´dza"em, leŻąc i uÅ»a- UwaÅ»a on, Å»e Rachmaninow cierpia"
lajÄ…c si´ nad moim zrujnowanym Å»y- na zespó" Marfana (MFS). Jest to
Rachmaninow urodzi" si´ w One-
ciem. Aby przeÅ»yç, udziela"em kilku choroba wielkouk"adowa dotyczÄ…ca
dze 1 IV 1873 r., ten pianista, dyry-
lekcji  taki stan trwa" ponad rok. uk"adu sercowo-naczyniowego, ocz-
gent i kompozytor to obok Skriabi-
Nie Å»y"em  wegetowa"em . Poza kl´- nego oraz mi´Ä˜niowo-szkieletowego.
na najwybitniejsza postaç rosyjskiej
ską symfonii czynnikiem wp"ywają- W oko"o 40% przypadków nie stwier-
muzyki prze"omu XIX i XX wieku.
cym na stan kom- dza si´ powaÅ»-
ChociaŻ Skriabin okreĘla" jego kom-
Skandynawi´, wyemigrowa" do Sta- pozytora móg" nych zaburzeÅ‚

pozycje mianem  gotowanej szynki
Zach´camy PaÅ‚
stwa
nów Zjednoczonych. Zmar" 28 mar- byç fakt zawar- w uk"adzie serco-
 to sÄ… one nieprzerwanie obecne
do przesy"ania do redakcji
ca 1943 roku, w Beverly Hills, z po- cia ma"Żeł
stwa wo-naczynio-
w repertuarze koncertowym, bo-
wodu czerniaka z"oĘliwego z prze- przez jego pierw- wym, które są
wiem  ten, kto lubi muzyk´, musi
sugestii co do zawartoĘci
rzutami do wÄ…troby, p"uc i mózgu. szÄ… mi"oĘç  Wier´ wiodÄ…cÄ… przyczy-
lubiç Rachmaninowa ... Ojciec kom-
Od stycznia do kwietnia 1900 r.,
strony www.nastroje.net
Pierwsze próby kompozycji pod- Skalon. Sytuacj´ nÄ… ĘmiertelnoĘci.
pozytora, oficer, czarujÄ…cy utracjusz,
codziennie, leŻąc w pó"Ęnie na fote-
jÄ…" Rachmaninow w 1887 r. Pierwsza poprawi"o nieco MFS jest spowo-
hazardzista i hulaka, roztrwoni" majÄ…-
lu, s"ysza"em t´ samÄ… formu"´:  za-
Symfonia op. 13 powsta"a w latach podj´cie pracy jako dyrygent w pry- dowany mutacjÄ… genu FBN1 na
tek, a gdy kompozytor mia" 9 lat,
czniesz komponowaç swój Koncert,
1895-96. W swoich wspomnieniach watnej operze Mamontowa w Mo- chromosomie 15q kodujÄ…cym bia"ko
opuĘci" rodzin´. Rachmaninow
b´dziesz pracowa" z wielkÄ… "atwoĘciÄ…,
kompozytor opisuje, Że by" absolut- skwie oraz koncerty z londył
skimi tkanki "Ä…cznej  fibrylin´-1. Zespó"
studiowa" w Moskwie fortepian,
Koncert b´dzie wspania"y . Tak
nie przekonany o jej wielkoĘci, filharmonikami w 1899 r., ale Rach- jest przekazywany jako cecha auto-
a jednoczeĘnie uczy" si´ kompozycji.
wed"ug relacji Rachmaninowa wyglÄ…-
uwaÅ»a", Å»e odkrywa i otwiera nowe maninow nadal nie komponowa" somalna, dominujÄ…ca; cz´stoĘç wy-
Jako 19-latek zadebiutowa" jako pia-
da"a kuracja, dzi´ki której do jesie-
drogi w muzyce. JednakŻe juŻ przed i unika" wszelkich kontaktów. W koł
- st´powania szacuje si´ na od 1:5000
nista i wyst´powa" do ostatnich ty-
ni kompozytor napisa" Andante
premierÄ… utraci" pewnoĘç siebie. Pe- cu kuzynki, ciotka i przyjaciele do 1:10000. Fenotyp to wysoki
godni Å»ycia. Mamy moÅ»liwoĘç
i Finale II Koncertu fortepianowe-
tersburscy muzycy obecni na pró- nak"onili go do kontaktu z doktorem wzrost, arachnodaktylia, rozluęnie-
przekonaç si´, jak gra", bowiem po-
go c-moll oraz naszkicowa" Suit´ na
bach wydali ch"odne opinie. ZaĘ wy- Miko"ajem Dahlem, któremu powie- nie wi´zade". Rachmaninow mierzy"
mi´dzy 1919 a 1942 r. zarejestrowa-
dwa fortepiany op. 17. Dzi´ki tej ku-
s"uchanie pierwszego wykonania dzieli, Å»e pacjent za wszelkÄ… cen´ po- 193 cm wzrostu i mia" olbrzymiÄ…
no ponad 100 nagrał
p"ytowych dla
racji do historii muzyki przeszed"
15 marca 1897 r. na rosyjskim kon- winien zaczÄ…ç komponowaç. rozpi´toĘç r´ki (z "atwoĘciÄ… obej-
Edisona, RCA  Victor , zaĘ obecnie
równieŻ lekarz:  Odzyska"em
cercie symfonicznym w Petersburgu Dr Dahl by" internistÄ…, który po mowa" duodecym´ na klawiaturze).
dost´pnych m.in. w serii BMG Clas-
pewnoĘç siebie, kuracja dr. Dahla
pod dyrekcjÄ…, pijanego, Aleksandra studiach zainteresowa" si´ hipnozÄ…, Choç w piĘmiennictwie opublikowa-
sics. Rachmaninow w 1902 r. poĘlubi"
wzmocni"a mój system nerwowy
G"azunowa sta"o si´ dla samego sukcesy osiÄ…gane na tym polu spra- no opisy przypadków dotyczÄ…ce
kuzynk´ Natali´ Satin, mieli dwoje
 w dowód wdzi´cznoĘci zadedyko-
Rachmaninowa m´czarniÄ…. Za jego wi"y, Å»e ca"kowicie poĘwi´ci" swojÄ… wspó"wyst´powania MFS i schizo-
dzieci. Po wybuchu rewolucji, przez
wa"em mu II Koncert... .
praktyk´ hipnozie. Rachmaninow frenii, ADHD, depresji czy zaburzeÅ‚

nie mia" wówczas pieni´dzy, ale nie l´kowych, nie wyjaĘnia to raczej ge-
stanowi"o to problemu, gdyÅ» Dahl
leczy" wielu pacjentów za darmo.
psychiatra w muzeum
Sesje koncentrowa"y si´ na tym,
aby pacjent dobrze przesypia" noc,
na rozjaĘnieniu nastroju w dzieł
,
Czy kiedyĘ przestaj´ byç psychiatrÄ…? Wi´kszoĘç z nas odpowie na to pytanie twierdzÄ…co, tym
poprawie apetytu oraz rozbudzeniu
skwapliwiej, im mniej jest tego pewna. Czy przestaj´ nim byç, kiedy wchodz´ do muzeum? Czy
pragnienia komponowania. Hipno-
inaczej niÅ» inni oglÄ…dam i przeÅ»ywam dzie"o sztuki? Nie potrafi´ odpowiedzieç, nie wiem, jaki wp"yw
za by"a uzupe"niana o ogólną kon-
na mojÄ… percepcj´ sztuki ma ten rodzaj z"oÅ»onego doĘwiadczenia nazywany byciem psychiatrÄ….
wersacj´, a poniewaÅ» Dahl mia"
Zupe"nie bez powodu zapraszam Pał
stwa do wizyty w muzeum, którego eksponaty uruchomi"y we równieŻ wykszta"cenie muzyczne, to
te rozmowy musia"y wzmacniaç
mnie takie myĘli i obrazy, jakie zapewne nie pojawi"yby si´, gdybym by" ogrodnikiem.
lecznicze efekty kuracji...
W 1912 roku Rachmaninow
Antoine Watteau  RadoĘci Życia
rozpoczÄ…" korespondencj´ z 23-let-
nią poetką Mariettą Szaginian, któ-
Wallace Collection, Londyn
ra poczÄ…tkowo przysy"a"a do niego
Wallace Collection to bodaj naj- Ä™lic´, chorobliwie nieĘmia"y, uwaÅ»any Å»ycie, poprosiç, by opisa" (moÅ»liwie
listy podpisane  Re . Koresponden-
sympatyczniejsze londył
skie muzeum, za brzydkiego i niesympatycznego ar- dok"adnie) wymarzone spotkanie to-
cja ta jest uwaŻana za wyjątkową
i to nie tylko dlatego, Å»e wst´p do nie- tysta. Malowa" byç moÅ»e Ęwiat takim, warzyskie. Na przyk"ad tak: jest ciep"o,
takŻe dlatego, Że z nikim innym nezy zaburzeł
afektywnych, pozwa-
go jest bezp"atny. Elegancki pa"acyk jakim chcia"by, aby by". ale nie upalnie, kilkoro doros"ych osób
Rachmaninow nie dzieli" si´ tak la natomiast zrozumieç olbrzymie
na Ęrodku cichego i zielonego Man- RozmawiajÄ…c z pacjentem z l´kiem rozmawia ze sobÄ…, ktoĘ gra na gitarze,
szczerze swoimi wątpliwoĘciami trudnoĘci wykonawców kompozycji
chester Square mieĘci znakomitÄ… spo"ecznym, l´kiem uogólnionym, ktoĘ na innym instrumencie, dzieci
i obawami:  ...A prawda wywodzi Rachmaninowa.
kolekcj´ malarstwa francuskiego depresjÄ…, który skarÅ»y si´ na samotnoĘç bawiÄ… si´ z psem, wino ch"odzi si´
si´ stÄ…d, Å»e nie wierz´ w siebie... A jaki jest zwiÄ…zek jego twór-
XVIII wieku, ale takÅ»e wiele dobrych i brak przyjació", moÅ»na zawsze w wodzie. Jest czas na muzyk´ i roz-
JeŻeli kiedykolwiek wierzy"em w sie- czoĘci z przeŻywanymi stanami de-
p"ócien holenderskich i hiszpał
skich. zapytaç, jak mia"oby wyglÄ…daç jego mow´, na radoĘci Å»ycia. (TW)
bie, to chyba tylko we wczesnej presji? O tym, czy w pisanych w to-
PremiÄ… dla dociekliwych, obcho-
m"odoĘci! Nie na darmo przez te nacji molowej koncertach fortepia-
dzÄ…cych wokó" skwer, b´dzie odnale-
dwadzieĘcia lat jedynym moim leka- nowych i Rapsodii na tematy Paga-
zienie tablicy na jednej z kamienic,
rzem by" hipnotyzer Dahl i dwie niniego obecna jest  owa nuta bez-
informującej, Że tu w"aĘnie pracowa"
moje kuzynki... Wszystkie te osoby, brzeŻnej melancholii , zaintereso-
twórca epileptologii, John Hughlings-
a ĘciĘle mówiÄ…c lekarze, uczyli mnie wani mogÄ… si´ przekonaç 15 i 16
-Jackson.
tylko jednego: nie upadaç na duchu grudnia na koncertach Olgi Kern
Malarstwo rokokowe traktujemy
i wierzyç. Czasami nawet to mi si´ w ramach  Rachmaninow Gala
zwykle jako obrazy-bibeloty, eleganc-
udawa"o. Ale choroba siedzi nadal w Filharmonii Narodowej w War-
kie cacka bez znaczenia. MoÅ»liwoĘç
we mnie, rozwijajÄ…c si´ z biegiem szawie.  Nie sÄ…dz´, aby s"uchanie
obejrzenia w jednym miejscu ca"ej ko-
czasu coraz powaŻniej... . utworów w zaciszu domowym wy-
lekcji obrazów Watteau moÅ»e troch´
Biografowie (po polsku PIW chodzi"o na dobre samemu odbio-
zachwiaç tymi przekonaniami.  Rado-
wyda" w 1972 roku ksiÄ…Å»k´ Miko"aja rowi muzyki (...), aby przyjÄ…ç do sie-
Ęci Życia naleŻy do cyklu obrazów na-
BaÅ»anowa) opisujÄ… co najmniej jesz- bie muzyk´, naleÅ»y byç nastawio-
zywanych  zabawami towarzyskimi ,
cze jeden epizod zaburzeł
nastroju nym intelektualnie i emocjonalnie
przedstawiajÄ…cych pogodne, idylliczne
u Rachmaninowa: po Ęmierci Skria- (...). Takiego stanu nie moŻna osią-
sceny spotkał
i zabaw towarzyskich,
bina w 1916 r. pojawi"y si´ bóle rÄ…k, gnÄ…ç, kiedy siedzi si´ w domu z no-
zawsze troch´ nierealne, jak marzenie,
skroni, znowu nie móg" komponowaç, gami opartymi o fotel. S"uchanie
do którego si´ dÄ…Å»y. Te obrazy malowa"
mia"  obsesj´ Ęmierci . Zwierza" si´ muzyki jest rzeczÄ… bardzo trudnÄ… .
trzydziestokilkuletni, chory na gru-
 Re , Å»e czuje si´ tylko  znanym (TSZ)
Wydawca: Sanofi-Aventis Sp. z o.o.
Redakcja: redaguje zespół, redaktor naczelny: Tomasz Szafrał
ski
Adres redakcji:  Nastroje , Sanofi-Aventis Sp. z o.o. ul. Domaniewska 41, 02-672 Warszawa,
tel. [phone], fax [phone], www.nastroje.net
N A S T R O J E 4