wołoszyn5

r

Polska X - XIV wiek

slAim ducho\voego urzcccy w tylko macanym nakładem, na który nic wszyscy się zdobyć mogli Prócz kosztów utrzymania chłopca v\ dalekim mieście. trzeba było płacić za nauk?, które te opłaty znosi powoli dopiera ustawa soboru l&terancńskiego. N\ rrax'd.\e istniał dawny zwyczaj, .*e plebani utrzymywali do swojej pomocy jednego lub kilku chłopców, ale choćby nawet kardy piołun, o czym stanowczo wątpić trzeba, naree' i chłopca swego c erosem t> le. ab> ten.-e mógł pójść na teologię do szkoły knted-raiiK'; lub koleglackięi. to i tak pomoc ta okazywała się niedostateczną. bo nie korsystołi - _;p.-; wsr^sc' ubodzy A zresztą trzeba i .we sądne po lud.A u Plebani c pewnością nie ,_v.ó"i.u si? zbyt pochopnie ani ministrantów, ani śpiewaków, których sobie z trudem uycwiczy li Tacy plebani należeli chyba do łudzi wyjątkowych.

Aby ubogie; młodzieży nauk? śpiewu ułatwić, a proc,’ to pomnożyć licet'? duchownych najniższych stopni, domaga si? sobór latcianeński Ul i IV najprzód beepłatnej nau-y_; doAchceasowycit szkołach. a po w tóre porwała i poleca .układać nowe szkoły i u-₀-%c w nich gramatyki łacińskiej Szkoły te miały spełnić to udanie, które prredtem wkładano na plebanów. y ; jedne; strony kształcie dla kościoła parafialnego śpiewaków i ministrantów, a r drugiej przysposabiać do studiów w szkołach katedralnych i ko-Icciacktch Szkoły parafialne powoła! calem do życia kościół i on tor z. nich miał największy pożytek Ustawa synodalna r 125? r. wzywa plebanów do zorganizowania och szkół pod hasłem' pro homre ecclesktrum e; ocr lauJem J:\iruim.^:t

Z tym zamiarem kościoła spotykały się dążenia mieszczan, którzy w XIII wieku przyszli do dobrobytu i znaczenia. Chodziło im o okazale nabożeństwa w swych parafialnych kościołach, a obok tego o łatwość nabywania pewnego wykształcenia, ktorego potrzebowali do swych zawodow i do zarządu gminy Biskupi chętnie pozwalają na zakładanie szkol, gdy; te nowe szkol \ odejmują ciężaru szkole katedralnej i przyczyniają si? do pomnożenia chwały bożej w kościele Nic pozwalają zaś biskupi akładać szkoły parafialnej wtedy tylko, gdy zachodzi obawa, że przez to poniesie dotkliwy uszczerbek w uczniach szkoła katedralna .Ani zatem dążenia mieszczan do zakładania szkol parafialnych, ant odmów biskupów, które się niekiedy zdarzały, mc woźna uważać, jak to niektórzy niemieccy protestanccy pisarze utrzymują, za objaw jawnej czy ukrytej walki w Luizy kościelnej z ni leszcz.uist w em, wietrzyć w tym jakieś religijne nieporozumienie Nic było takich waśni i sporów nawet tam, gdzie porozumienia o nową szkół? parafialną me można było osiągnąć nawet przez bardzo długi czas. EMy to zatargi czysto prawoo-prywatne,

Prócz względów tuiui\ wewnętrznej jłodnosili mieszczanie w owych prośbach po-wody czysto zewnętrzne, dia których się domagali pozwolenia na otwarcie szkoły parafialnej We Wrocławiu i Poznaniu³ motywowano prośbę niebezpieczeństwami, na jakie chłopcy byli narażeni w di\xłzę do szkoły katedralnej Szkoły leżały daleko od środka miasta, za jego murami, drogi do ateh prowadziły przez mosty lub przez miejsca caęsto zalewane i przez ulice, na których panował wielki ruch kołowy.

Parafia otrzymawszy prawo założenia i otwarcia szkoły musiała dostarczy ć gruntu i

3*. Ut pro kanton «ccfciw’-j- od    wk - di* czci koścwjta i na chw»lę boską (prryp.

i%*y

i9 &kołę *dh nwtych chtap»w* jakutotw we WiocUwui w 1267 r prrv kasetek św, Marii Magdaleny. wPoasHMH « 1302 r. przy kasetek Ukze pod v»ezw«iuero Sv*. Mant kU^ielcny- prcyp. wL

r

Dzieje wychowania i szkol

AKaibowtak 15".

budynku szkolnego i utrzymywać tenże budynek Niekiedy dostarczali gnił pod szkolę książęta lub panowie Król Kazimierz W , fundując w 1364 1 kościół parafialny w Skawinie, darował zarazem grunt pod szkolę. Rodzice, posyłający synów do sdcoty, musieli dostarczyć drzewa na ogrzanie izby szkolnej. W Krakowie istniał w połowie XIV w. zwyczaj, że uczeń przynosił codziennie do szkoły wiązkę drzew*. Rodzice, którzy syna od tego trudu uwolnić chcieli, mogli dostarczyć szkole Ml |bk||§ parokonny wóz drzewa lub zapłacić dwa grosze.

Na parafię spadał prócz tego ciężar utrzymania nauczycieli. Stałych pensji ze skarbu gminy nauczyciele nic pobierali Opłacano ich w rozmaitych gminach w rozmaity sposób. Zazwyczaj brał nauczyciel zapłatę wprost od rodziców częścią w gotówce, częścią w rozmaitych naturaliach. Ściąganie tych opłat czy datków, nie ooiaamycll ściśle a pozostawionych tylko uznaniu i dobrej woli płacących, było powodom wK przykrości tak nauczyciela, jako i rodziców. Wynikające z tego spory dały powód don* regulowania i ścisłego oznaczenia poborów nauczycielskich W Krakowie nastąpiło to w 2. p. XIV wieku. W miejsce dawnych opłat, ściąganych pod rozmaitymi nazwami i przy rozmaitych sposobnościach, zaprowadzono stale określone pobory. Po ta} regulacji płacili rodzice rocznie od syna, gdy był uczniem niższego oddziału i 14 groszy, a gdy chodził do wyższego - o 10 groszy więcej.

Chociaż utrzymywała szkołę i nauczycieli, me miała przecież parafia i początku tego okresu prawie żadnego wpływu na sprawy szkolne. Mieszczanie bez zezwolenia władzy duchownej szkoły zakładać nie mogli Biskup udzielał pozwolenia, a nadto wykonywał nad nią dozór przez swego scholastyka, a ten przez proboszcza lub prepozyta odnośnej parafii. Nawet na wybór nauczyciela wywierał proboszcz stanoway wpływ. Z reguły wybierał lub usuwał nauczyciela sam proboszcz. Nawet pozmej, gdy mieszczanie wywalczyli sobie już pewne wpływy na sprawy szkolne i sami SfifaiB na-uczyciełi wybierali, nominacja ta musiała się odbywać w zupełnym poroiumimm z proboszczem. W akcie fundacyjnym szkoły parafialnej św Mam Magdaleny w Poznaniu z r. 1302 zastrzega sobie biskup i kapituła prawo instytuowanu rektora szkoły*.

O prawo wyboru nauczycieli szkoły wywiązały 5$ - z chwilą, gdy musu przyszły do dobrobytu i znaczenia - między magistratami miejskimi | władzą duchowną spory, które w niektórych miejscach długo trwały. Nie chodziło znów mieszczaństwu w tych sporach o naruszenie lub uszczuplenie istotnych interesów kościoła, jak rącze o zyskanie wpływu i decyzji w sprawach, dla których ponosili ciężary Zatargi H kończyły się zwykłe zwycięstwem zarządów gminnych w jednych nuejscowoścmefi dość prędko, w innych po dłuższym czasie. W Krakowie prawo nominacji szkoły parafialnej Najśw. Panny Marii było w drugiej połowie XIV wieku w arajjH I przeczonym posiadaniu rady miejskie!

W miejscach, które by ły własnością klasztorów, wykonywali prawo I j nacji nauczycieli przełożeni klasztorów Tak było w Gryfu B Pomorzu I 1211 r| w Miechowie i widu innych miejscach

Małe szkoły miały jednego tylko nauczyciela, który sam uczył W większych szkołach prócz nauczwieła głównego b'li pomocny Eruditor (informator, magister, Jaaor), yormk*wm.