3582319249

Istota i struktura stosunku zobowiązaniowego.

Stosunek zobowiązaniowy, czyli zobowiązanie lub też stosunek obligacyjny, jest rodzajem stosunku prawnego, czyli więzi prawnej łączącej przynajmniej dwa podmioty. W jej ramach podmioty te mają względem siebie określone uprawnienia i obowiązki.

Ustawową definicję zobowiązania zawiera art. 353 § 1 k.c. Zgodnie z tym przepisem „zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić". Definicja ta nie wyjaśnia jednak do końca istoty stosunku obligacyjnego. Wywnioskować z niej można jedynie, że w ramach interesującego nas stosunku występują dwa podmioty podmiot, który może żądać świadczenia (zwany wierzycielem) oraz podmiot, który winien świadczenie spełnić -zwany dłużnikiem.

Formułę art. 353 § 1 k.c. trzeba teraz rozwinąć.

Na uwagę zasługuje przede wszystkim fakt, że powołana wyżej definicja dotyczy jedynie jednej postaci stosunku zobowiązaniowego, a mianowicie tzw. prostego modelu zobowiązania, tj. takiego, w którym jedna strona (wierzyciel) jest wyłącznie uprawniona, zaś druga (dłużnik) wyłącznie zobowiązana. Nie uwzględnia ona zatem złożonego modelu zobowiązania, który charakteryzuje się tym, że w ramach jednego i tego samego zobowiązania obie strony są wzajemnie i uprawnione i zobowiązane (każda z nich jest i wierzycielem i dłużnikiem zarazem). Tymczasem w obrocie cywilnoprawnym, zwłaszcza gospodarczym, właśnie model złożony ma znacznie większe znaczenie, gdyż umożliwia w granicach jednego stosunku obligacyjnego na wymianę dwóch świadczeń. Model ten wynika z umów dwustronnie zobowiązujących, w tym zwłaszcza z umów wzajemnych

Dobry, a zarazem bliski każdemu z nas, przykład zobowiązania złożonego stanowi stosunek obligacyjny wynikający z umowy sprzedaży. Występujące tu strony transakcji (sprzedawca i kupujący) są względem siebie zarówno wierzycielami, jak i dłużnikami. I tak, sprzedawca może domagać się odkupującego zapłacenia ceny i odebrania zakupionej rzeczy, zaś kupujący od sprzedawcy - przeniesienia na niego własności rzeczy i jej wydania

Dominująca rola zobowiązań o złożonej strukturze nie oznacza jeszcze, aby model prosty tył pozbawiony znaczenia praktycznego. Będziemy z nim mieli do czynienia zwłaszcza na gruncie odpowiedzialności odszkodowawczej oraz w ramach bezpodstawnego wzbogacenia.