3582324507

MIĘŚNIE, fizjoL narząły kurczliwe zwierząt i człowieka, utworzone z tkacki mięśniowej; rozróżnia się mięśnie szkieletowe wdiottząre w skład narządu rudni, mianie twaząre ściany naządów wewn. i naczyri krwionośnych oraz mięsień sercowy (serce). W obrębie mięśnia szkieletowego wyotkębnia się część aktywną (kaczłiwą), czyli Inzusiec oraz częśćnieaktywną, czyli ścięgna; farzusiec jest zbud. z komćrdc mięśniowych (zw. włóknami) wykazujących w obrazie mikroskopowym pmprzeczrie prążkowanie. Do komórek mięśniowych dochodzą włdma nerwów ruchowych i doprowadzają impulsy nerwowe pobudzające je do skurczu; skurcz mięśnia szkieletowego zależy od woli człowieka Wbrzuścu znajdują się także wrzeciona mięśniowe zawieraj^e receptory wrażliwe na rozciąganie mięśni; ich pobudzenie jest niezbędne do napięcia mięśniowego-Większość mięśni szkieletowych za pośrednictwem ścięgien jest przyczepiona do kości, przez co skurcz mięśni powoduje przemieszczenie się części szkieletu względem siebie, atym samym ruch. Ścięgna niektórych mięśni (np. mimicznych twarzy) są przyczepione do skóry; nieliczne mięśnie, gŁ zwiaacze, np. okrężny oka, okrężny ust nie mają ścięgien. Mięśnie tworzą grupy agmistów wykonujących tę samą czymość, np. grupa zgkiaczy; mięśnie wykonujące przeciwstawną czynność, np. zginanie i prostowanie kończyny, nazywamy antagonistami do sprawnego wykonania każdego rudni konieczne jest współdziałanie mięśni agonistów i antagonistów. Rodzaj pracy wykonywanej przez dany mięsień zależy od rodzaju tworzących go komórek (włókien) mięśniowy dr: włókna białe są zdolne do szybkiego i silnego kurczenia się oraz do pracy ze znacznym długiem tlenowym, natomiast włókna czerwone (o dużej zawartości mioglobiny) są zdolne do długotrwałej pracy przy pełnym zaopatrzeniu w tlen. Włókna białe przeważają w mięśniach zaangażowanych w wykonywaniu krótkotrwałych lecz intensywnych wysiłków fiz., np. w skokach i biegach krótkodystansowych, czerwcne — w mięśniach wykonujy:ydt długotrwałą ciągłąpracę, np. podczas Stanią biegów długodystansowych.

Mięśnie wchodzie w skład ściany narząłów wewn. i naczyń krwionośnych nie wykazują w obrazie mikroskopowym poprzecznego prążkowaną styl zaliczane są do mięśni gładr ich; ich skurcz, niezależny od woli człowieką jest sterowany przez autonomiczny układ nerwowy; od tego skurczu zależy m-in. tętnicze ciśnienie krwi, opróżnianie pęcłrerza moczowego i ruchy robaczkowe, np. przewodu pokamowego (perystaltyka).

Najczęstszymi przyczynami chciób mięśni są zabazmia czynnościowe i zniekształcenia mięśni wywołane zmianami w ośrodkowym (mózg i rdzeń kręgowy) i obwodowym układzie nerwowym; zależnie od przebiegu i objawów są to porażenie i niedowłady kurczowe (pastyczne) lub wiotkie; mogą obejmować jeden mięsień, grupy mięśni, kończyny, połowę ciała; powodują obniżenie łub całkowitą utratę zdolności ruchowej mięśni; zanik mięśni często jest następstwem uszkodzeń unerwienia kib niedoczynności mięśni (np. przy długotrwałym unieruchomieniu czy niedowładzie); niektóre choroby mięśni są uwarunkowane genetycznie, związane są bądź z zaburzeniami metabolizmu mięśniowego (miopatie), bąłź z uszkodzeniami jednostki ruchowej (np. dystrofia mięśniowa postępując, miotania); rzadziej występujące choroby mięśni to miastenia czy zapalenie wiełomięśniowe (cheruby atłoimmmologiczne).

SKURCZ MIĘŚNIA, zmiana długości łub napięcia mię śnią wywierająca siłę mech. na miejsca przyczepu mięśnia hit wokół narząhi otoczonego przez mięsień okrężny (np. jamy ustnej); podstawowy element ruchu; rozróżnia się skurcz mięśnia izołrmtczny, gdy zmienia się jego długość przy stałym poziomie napięcia mięśniowego — skracający się mięsień powotkije wówczas ruch, aaz skurcz mięśnia izomeryczny, gdy wzrasta napięcie mięśnia jazy stałej długości — taka sytuacja występuje np. przy odkręcani! mocno przykręconych śrub, podczas Stanią przy trzymaniu ciężarów. Do skurczu dochodzi w wyniku pobudzenia mięśnia przez impulsy nerwową powstałe w wyniku pobudzenia ośrodka ruchowego rdzenia kręgowego — dla mięśni tułowia i kończyn, lub patia mózgu — dla mięśni obszaru głowy i docierające za pośrednictwem nerwów mchowych do synapsy netwowo-mięśniowej (zw. płytką mchową); powodują one uwolnienie w synapsie przekaźnika — acetylocholiny, która otwiera kanały sodowe (kanały jonowe) w błonie komórki mięśniowej, co pa owadzi do depolaryzacji błony i powstania potencjału czynnościowego. Jednym ze skutków działania tego potencjału jest uwolnienie jonów wapnia z siateczki endnplazmatycznej komórki Jory wapnia zapoczątkowują przesuwanie się względem siebie 2 rodzajów białkowych nitek (tzw. fi lamentów) aktyny i miozyny, tworzących włókienka (miofibryle); dalszy pazebieg skurczu mięśnia wymaga znacznych ilości energii, których źródłem jest kwas adenozynotrifosforowy (ATP).

TLENOWY DŁUG, stan organizmu, spowodowany intensywnym wysiłkiem fiz., w którym zapotrzebowanie na energię przekracza możliwości wytworzenia jej przy użyciu biochem. procesów utleń ranią bezpośrednim źródłem energii dla skurczu mięśnia jest rozpad kwasu adenozynotrifosfaowego (ATP) z uwolnieniem anionu fosfaanowego; dla zachowania ciągłości pracy mięśniowej kmieczna jest ustawiczna resynłeza ATP. Energii dla tej reakcji dostarczają? procesy: 1) rozpad fosfokreatyny; 2) przekształcenie glukozy (powstałej z rozpadu glikogemr mięśniowego) w kwas pirogranowy i powstanie z niego kwasu mlekowego, oba te procesy przebiegająbeztłenowo; 3) spalanie glukozy i wolnych kwasów tłuszczowych z wyk trzy staniem tleni. Przy intensywnym wysiłku procesy te nie pokrywają zapotrzebowania mięśni na energię, wówczas nganizm czasowo korzysta z procesów beztlenowych, a po zakończeniu wysiłku restytuuje naruszone rezerwy energ. zwiększanym pobieraniem tlenu; część tego tlenu zostaje zużyta na odtworzenie fosfokreatyny, część na przekształcenie kwasu mlekowego w glukozę, kteka zostaje zmagazynowana w wątrobie.

UCHO, narząd stHtycznu-ufcichowy, naząd pirzedsMirikowo-ai łuskowy, narząd zmysłowy krajowców stanowiący siedlisko zmysłu równowagi i zmysłu słuchu; część słuchowa ucha jest filogenetycznie młodsza i wywodzi się z części sta.; receptory obu zmysłów mieszczą się w strukturze zw. błędnikiem błoniastym, obrośniętym kostną lub dbrzęstną ścianąpuszki mózgowej; stanowi on tzw. ucho wewnętrzną w przebiegu ewolucji pojawiają się jako narządy pomocnicze ucho środkowe i ucho zewnętrzne. U ssaków i człowieka ucho zewnętrzne składa się z małżowiny usznej oraz przewodu duchowego zewu (u człowieka <11 ck. 35 mm), wysłanego zmodyfikowaną skórą zawierającągruczoły woskowinowe (woskowata). Błona bębenkowa oddziela przewód od jamy bębenkowej, która wraz z trąbką słuchową łączącąjąz gadłem, twarzy ucho śrorkowe; jama bębenkową niewielka komara wypiekriona pnwietrzem, wysłana błoną śluzową zawiera łańcuch 3 kosteczek słuchowych, rozciągający się między błoną bębenkową a okienkiem owalnym (okienkiem przedsionka), prowadzącym do błędtńka ucho wewnętrzne — błędnik błoniasty, układ pęcherzyków i przewodów wypełnionych prłynem (śródchłonką endolimfą) leży w wydrążeniu kości skroniowej, tzw. błęduŁu kostnym, ktcky jest jakby powiększonym nieco odlewem błędnika błoniastego; ichśdany oddziela szczelinowata przestrzeń wypełniona płynem (przychłaoką pierylimfą); w błędokn błoniastym rozróżnia się: w<*eczek, łagiewkę (objęte rozszerzeniem błędnika kostnego, tzw. przedsionkiem) i łączące się z łagie wką 3 przewody póŁoBste — części zawierające receptory zmysłu równowagi, oraz odchodzący z woreczka spiralnie skręcany przewód ślimakowy (ślimak), w którym są zawarte receptory słuchowe (Carńego narząd). Ucho ptozastałychkręgowców ma budowę prostszą nie występuje u nich ucho zewnętrzną jedynie gady i ptaki mają zewu. przewód słuchowy; ucho środkowe projawia się u prłazów; jama bębenkowa u ptłazów, gadów, pttaków zawiera tylko 1 kostkę słuchową Błęcidt błoniasty jest zbud. podobnie jak u ssaków (z wyjąkiem prze wocki ślimakowego), u ryb odgrywa gŁ rolę narzątkr równowagi, jako nsząd skroili dziada w piołączeniu z tzw. narządem Webera.

Ouioby ucha: do najczęściej spotykanych schorzeń należą zapalenia (różnych części acha) — wywoływane przez ckobnoustroje, uszkodzenia prowodowane przez urazy mech. i akust., także przez leki atotoksyczne hi) alkohol; typowe objawy: ból, wyciek z ucha, podwyższała tempieraturą zawroty gin wy, w różnym stopniu pogaszenie słuchu; ostre zapalenie udrą środkowego występije częsta u dzieci, jako powikłanie ostrych startów zapalnych górnych dróg oddechowych lub chorób zakaźnych; przewlekłe zapralenie ucha Jodkowego przebiega łagodnie, nie leczone prowadzi do stopniowego upośledzania słuchu; niezaprałne choroby ucha to: otosklerozą ehooba Mćni£re'a Zcb. teżgłucbota.

OKO, narząd zmysłu przystosowany do odbierania bodźców świetlnych (wzrok). Oko kręgowców, faikcjoiijące na zasadzie ciemni opt., składa się z gaiki ocznej i narządów promocniczyd) — gŁ zewn. mięśni gale i ocznej, aparatu Łzowego, spojówki, pro wiek. U człowieka gałka oczna ma w przybliżeniu kształt kulisty, średnicę dc. 25 mm; jej ścianę twazą3 zasadnicze warstwy: zewn. błona włóknistą środr. błota naczyniowa oaz wewn. błona nerwową czyli siatkówka — właściwy elemert światłoczuły oką fataeceptaami sąprędki i czopki, z których pxj budzenie jest przekazywane z oka do ośr. wzrokowych mózgu za piośiedaictwem nerwu wzrokowego. Zewnętrzna błona włdenista jest zróżnicowana na przezroczystą rogówkę; —przeckiia część, i nieprzejrzystą twardówką —większa część tylna. W śrotłe. błonie naczyniowej rozróżnia się tęczówką i ciało rzęskowe oaz połażoną w tyle naczyniówką tęczówkę przebija ptośrodku otwór zw. źrenicą o wielkości zmienianej przez mięśnie — zwieracz i rozszerzacz źrenicy; spiekiia ara funkcje przesłały regulującej ilość światła wptadającego do oką dało rzęskowe, zgrubiały pierśdeó na granicy tęczówki i naczyniówki, zawiera mięsień rzęskowy, który reguluje za pośrednictwem więzadełek zmimy krzywizny soczewki oka (akomodacja). Przed soczewkąznajdują się wewnątrz gaiki ocznej komay oka wypełnione przezroczystym pdynem, zw. cieczą wodnistą za soczewką leży przezroczysty, galaretowaty twór — dało szkliste Rogówką decz wodnistą soczewka i dało szkliste twaiząukład optyczny oka, który załamuje promienie świetlne i skierowuje je na siatkówkę, gdzie powstaje rzeczywisty, pomniejszały i odwrócony draż oglądaiego obiektu. Podobną budowę jak oko kręgowców mają oczy niektórych bezkręgowców, zwŁ głowanogów. Na zupełnie odmiennej zasadzie są zbudowane oczy stawonogów; składają się z licznych (od kilkunastu do dc. 30 tys.) oczek prostych (ommatidiów) stanowiących pojedyncze układy opt; w oczach tego typu powstaje draż mozaikowy (paktowy).

Do najczęściej spotykanych schazeń oczu należą wady wrodzone i nabyte wizroku (zez, krótkowzroczność, nadwzroczność, niezborność; daltonizm), stany zapalne spojówek, rogówki, twardówki, żadna, jaskrą gratki wką owrzodzenie rogówki, zapalenie siatkówki i jej odwarstwienie, jaglica; zmiany w dnie oka świadczą o tfaoobach nerek, ośrodkowego lkładn nerwowego, nadciśnieniu tętniczym, cukrzycy; pośród nowatwaów patyka się gŁ siatkówceak, czerniak; aazy mech., termiczne, chem. mogą doprowadzić do upośledzenia ostrości wzroku kib ślepmty.