Toksykologia
Opracowanie zagadnień egzaminacyjnych
Created by: Adam Sytek
vel Sir_Whatever vel Sovlow
y
ródła:
·ð Toksykologia, pod radakcjÄ… W. SeÅ„czuka, Warszawa 1990
·ð Skrypt  Ćwiczenia z toksykologi
·ð WykÅ‚ady  2010, 2009, 2006/7  spisane przez nieznanych bohaterów
Rozpowszechnianie celem uzyskania korzyści materialnej bez odpalenia % autorowi  zabronione.
© Copyright by Adam Sytek
Poznań 2012
1
© Copyright by Adam Sytek
1) Podział toksykologii
a) Teoretyczna
I) Ogólna  badanie mechanizmu toksycznego i losu w ustroju
II) Szczegółowa  badanie określonych grup związków chemicznych
III) Doświadczalna  konstruowanie eksperymentów na zwierzętach lub tkankach, mających
wyjaśnić mechanizm działania toskycznego i zależności działania i efektu od dawki
b) Praktyczna
I) Kliniczna  dyscyplina medyczna  wykrywanie, diagnoza, leczenie zatruć
II) SÄ…dowo-lekarska  element medycyny sÄ…dowej
III) Analityka toksykologiczna  dział chemii analitycznej, umożliwia wykrycie minimalnych
ilości związku i jego metabolitu w złożonym materiale biologicznym
c) Subdyscypliny specjalistyczne
I) Toksykologia środowiska
II) Toksykologia przemysłowa
III) Toksykologia żywności
2) Definicja trucizny  dawki  rodzaje i przyczyny zatruć
a) Trucizna  substancja, która po wniknięciu do organizmu powoduje zaburzenie jego funkcji
lub śmierć
Þð Każda substancja to potencjalna trucizna  czyni niÄ… dopiero dawka
b) Dawki
I) Graniczna (progowa)  ilość wywołująca pierwsze, spostrzegalne skutki biologiczne
II) Lecznicza  ilość wykazująca działanie farmakoterapeutyczne, nie zakłucające funkcji
organizmu
III) Toksyczna  ilość wywołująca efekt toksyczny
IV) Śmiertelna  ilość skutkująca zejściem śmiertelnym
c) Rodzaje zatruć
I) Ostre
Þð szybki rozwój szkodliwych zmian powstajÄ…cych krótko po wnikniÄ™ciu substancji do
organizmu.
Þð Uszkodzenie lub Å›mierć w 24h od ekspozycji.
Þð Duża dynamika objawów klinicznych
II) Podostre
Þð Mniej gwaÅ‚towne skutki szkodliwe po pojedynczej lub wielokrotnej dawce trucizny
Þð Wykrycie zmian patologicznych czÄ™sto możliwe w badaniach czynnoÅ›ciowych
narządów
III) Przewlekłe
Þð Skutek maÅ‚ych dawek podawanych w dÅ‚ugim czasie
Þð Efekt najczęściej na skutek kumulacji trucizny w organizmie
IV) Rozmyślne
Þð Cele samobójcze lub zbrodnicze
V) Przypadkowe
d) Przyczyny zatruć
I) Trucizny środowiskowe  obecność trucizn w powietrzu, wodzie , glebie
II) Żywność  zanieczyszczona
III) Leki i środki odurzające  Nadużywanie, przedawkowanie
IV) Tlenek węgla  złe instalacje kominowe
V) Artykuły gospodarstwa domowego  rozbudowany skład chemiczny i łatwa dostępność
3) Bezpieczeństwo chemiczne
Stan, w którym narażenie na związek chemiczny powoduje znane, określone ryzyko
wystąpienia negatywnych skutków zdrowotnych, które nie powinno przekraczać poziomu
akceptowalnego społecznie.
2
© Copyright by Adam Sytek
4) Czynniki warunkujące toksyczność: fizykochemiczne, biologiczne, środowiskowe
a) Właściwości fizykochemiczne  zewnątrz ustrojowe
I) Rozpuszczalność  aby kseniobityk dotarł do tkanki krytycznej  musi rozpuszczać się w
wodzie i lipidach. Jeśli substancja jest nierozpuszczalna  brak reakcji. Charakterystyka 
współczynnik podziału R:
Þð Wysoki współczynnik O-W : przez przewód pokarmowy
Þð Wysoki współczynnik W-P: przez pÅ‚uca
Þð Wysoki współczynnik O-P: przez skórÄ™
[ ]
"[ ]
II) Zdolność dysocjacji  zgodnie z równaniem Arrheniusa: =
[ ]
Þð K  staÅ‚a dysocjacji [ujemny logarytm z K= pKa]
Tylko NIEZDYSOCJOWANE cząsteczki mogą pokonać barierę lipidową  dysocjacja
zależy od pH środowiska. Jeśli:
·ð pH > pKa  dysocjujÄ… kwasy
·ð ph < pKa  dysocjujÄ… zasady
III) Temperatura wrzenia i parowania
Þð Im “! temp. wrzenia Ä™! lotność Ä™! szkodliwość
Þð PrzykÅ‚ad: benzen i jego homologi [ksylen, toluen]  taki sam wskaz
nik toksyczności
ostrej, ale benzen jest ę! lotny więc i ę! szkodliwy
IV) Wielkość cząstek  dotyczy tylko aerozoli [dymy, pyły]
Þð Im rozmiar “! tym szkodliwość Ä™! - mniejsze czÄ…steczki Å‚atwiej docierajÄ… do
pęcherzyków płucnych i trudniej je usunąć
Þð Najgroz
niejsze są aerozole o cząsteczkach d"1źm
Þð Najistotniejsza  frakcja respirabilna  ma szansÄ™ siÄ™ wchÅ‚onąć  np. tlenki Zn w
wysokiej temperaturze łatwo tworzą aerozole, łatwo wchłaniają się z płuc  gorączka
odlewników.
V) Budowa chemiczna
Þð Nasycenie wiÄ…zaÅ„  im Ä™! nienasycenie wiÄ…zania i im Ä™! udziaÅ‚ wiÄ…zaÅ„ nienasyconych
w związku tym ę! działanie narkotyczne. Szkodliwość:
·ð etan < etylen < acetylen
·ð cykloheksan < cykloheksen < cykloheksadien < benzen
Þð DÅ‚ugość Å‚aÅ„cucha alifatycznego i jego rozgaÅ‚Ä™zienie
·ð I ReguÅ‚a Richardsona 
*ð Ä™! iloÅ›ci C w Å‚aÅ„cuchu [do C10] -Ä™! dz. narkotycznego
*ð Ä™! iloÅ›ci C w Å‚aÅ„cuch od C10 - “! dz. narkotycznego
·ð II ReguÅ‚a Richardsona [dotyczy tylko alkoholi alifatycznych]
*ð Ä™! rozgaÅ‚Ä™ziania Å‚aÅ„cucha [Ä™! lipofilnoÅ›ci] - Ä™! dz. narkotycznego
·ð III ReguÅ‚a Richardsona 
*ð Ä™! dÅ‚ugość Å‚aÅ„cucha przy pierÅ›cieniu - Ä™! dz. narkotycznego
[1. gr.  CH2CH3 przy pierścieniu jest bardziej szkodliwa od 2x  CH3]
Þð Izomeria
·ð Konstytucyjna
Toksyczność wzrasta w zależności od położenia podstawnika:
Ä…ð orto < meta < para [Ä™! rozpuszczalnoÅ›ci, lotnoÅ›ci = Ä™! toksycznoÅ›ci]
·ð Stereoizomeria
*ð Izomery optyczne
Z uwagi na izmorię L- aminokwasów, związki L- zazwyczaj są bardziej
aktywne, np.
Ä…ð L-adrenalina [15x] > D- adrenaliny
Ä…ð L-nikotyna [40x] > D-nikotyna
Ä…ð L-hioscyamina [18x]  D-hioscyamina
3
© Copyright by Adam Sytek
*ð Diastereoizomery
Ä…ð Farmy cis przeważnie wykazujÄ… dużo wiÄ™kszÄ… aktywność od form trans
Þð Podstawniki  dzielone na dwie zasadnicze grupy
·ð “! toksyczność  przez Ä™! rozpuszczalnoÅ›ci [Ä™! wydalania z moczem],
ę! sprzęgania [ę! detoksykacji]
*ð -OH [w zw. alifatycznych]
*ð -COOH
*ð -SO3H
*ð -OCH3; -OC2H5
*ð -N=N
·ð Ä™! toksyczność
*ð -OH [w zw. aromatycznych]
*ð - NH2
Działanie methemoglobinotwórcze,
*ð - NO2
rakotwórcze
*ð - NO
*ð - CN  blokuje enzymy oddechowe
*ð -CH3 - Ä™! lipofilnoÅ›ci = “! wydalania
*ð fluorowce - Ä™! reaktywnoÅ›ci, Ä™! wchÅ‚aniania, “! wydalania
b) Czynniki biologiczne
I) Płeć
Þð Najważniejsze różnice dotyczÄ… zwiÄ…zków metabolizowanych przez frakcje
mikrosomalne będące pod kontrolą hormonów płciowych
Þð Generalnie enzymy mikrosomalne sÄ… Ä™! u mężczyzn
Þð U mężczyzn Ä™! detoksykacja, ale też Ä™!Ä™! narażenie na toksyczne dziaÅ‚anie
metabolitów
II) Wiek
Þð NiemowlÄ™ta  część ukÅ‚adów detoksykacyjnych nieaktywna, Å‚atwiejsze przenikanie
substancji przez skórę, nabłonki
Þð Ludzie starsi  “! wydajnoÅ›ci ukÅ‚adów enzymatycznych, “! wydolnoÅ›ci krążenia =
“!“! zdolnoÅ›ci detoksykacyjnych
III) Hormony  nadrzędne regulatory układów enzymatycznych
Þð Tyroksyna  Ä™! aktywność enzymów mikrosomalnych
Þð Hormony nadnercza - Ä™! aktywność enzymów mikrosomalnych
Þð Insulina - Ä™! sprzÄ™ganie z kw. glukuronowym
Þð Hormony przysadki  z uwagi na nadrzÄ™dne modulowanie aktywnoÅ›ci gruczołów
dokrewnych jej usuniÄ™cie prowadzi do “!“! aktywnoÅ›ci wszystkich ukÅ‚adów
enzymatycznych metabolizujÄ…cych leki
IV) Choroby wÄ…troby, nerek, serca
Þð Stan wÄ…troby rzutuje na aktywność enzymów metabolizujÄ…cych
Þð Stan nerek warunkuje szybkość usuwania ksenobiotyków z organizmu
Þð Stan serca odpowiada za hemodynamikÄ™ krwi  szybkość jej przepÅ‚ywu przez
wÄ…trobÄ™ i nerki
V) Uwarunkowania genetyczne
Þð Genetycznie uwarunkowany niedobór lub brak enzymów ma istotny wpÅ‚yw na
metabolizowane przez nie ksenobiotyki  możliwa jest nieaktywność związku ale też
wzrost toksyczności
Þð Polimorfizm P-450  determinuje szybkość przebiegu procesów metabolicznych
VI) Rasa
4
© Copyright by Adam Sytek
VII) Dieta  jej wpływ zależy od tego czy główne reakcje mikrosomalne prowadzą do
intoksykacji czy detoksykacji
Þð BiaÅ‚ka
·ð “! podaż - “! tworzenie glukuronidów; “! aktywacji trucizn zależnej od biaÅ‚ek;
ę!toksyczności strychniny
Þð Kw. tÅ‚uszczowe  ważny skÅ‚adnik siateczek Å›ródplazmatycznych
·ð “! podaż NKT  generalne “! aktywnoÅ›ci enzymatycznej
Þð WÄ™glowodany
·ð Nadmierna podaż - “! aktywnoÅ›ci N-demetylaz, reduktaz, dehydrogenaz
Þð Interakcje ze skÅ‚adnikami żywnoÅ›ci
·ð Zmiany wchÅ‚aniania
·ð WiÄ…zanie a albuminami
·ð Interakcje bezpoÅ›renie
c) Czynniki środowiskowe
I) Fizyczne
Þð CiÅ›nienie atmosferyczne
Gwałtowne zmiany mogą wpływać na poziom ciśnienia krwi i jej hemodynamikę 
zaburzenie przepÅ‚ywu krwi przez nerki, wÄ…trobÄ™ - “! detoksykacji
Þð Temperatura
Ważny czynnik stresogenny  zarówna niska jak i wysoka jest szkodliwa przez wpływ
na hemodynamikę i ciśnienie krwi, a także gospodarkę hormonalną i przez to
aktywność enzymatyczną.
Þð ÅšwiatÅ‚o
Reguluje rytm dobowy organizmu  część układów enzymatycznych [p-450;
mikrosomalny]  również wykazuje rytm dobowy - ę!ę! pod koniec dnia
Þð Promieniowanie jonizujÄ…ce [nie przekraczajÄ…ce dopuszczalnej wartoÅ›ci progowej]
Wystawienie na promieniowanie przy górnej granicy tolerancji przed dłuższy okres
czasu  nieznaczna radioliza wody - Ä™! puli wolnych rodników -“! iloÅ›ci enzymów
II) Chemiczne
Þð Ekotoksyny
·ð Dym tytoniowy - Ä™! aktywnoÅ›ci hydroksylaz - Ä™! przemian WWA do
kancerogennych pochodnych
·ð Etanol  regularne przyjmowanie Ä™! aktywnoÅ›ci enzymów mikrosomalnych
Ä™! metabolizmu etanolu, ale przy zatruciu metanolem - Ä™! produkcji b.
toksycznego formaldehydu
·ð WÄ™glowodory chlorowcowe  indykcja ukÅ‚adów enzymatycznych  możliwy Ä™!
aktywacji kancerogenów
·ð Metale ciężkie [Cd, Pb, Hg]  unieczynniajÄ… szereg ukÅ‚Ä…dów enzymatycznych,
ponadto Pb nasila toksyczność substancji działających na układ krwionośny
·ð SO2  wytworzenie sulfhemoglobiny powoduje Ä™! toksycznoÅ›ci wszystkich
substancji wpływających na hemoglobinę
5) Mechanizmy transportu ksenobiotyku przez błony biologiczne
a) Transport bez udziału nośnika
I) Transport bierny (=dyfuzja bierna)
Þð Zachodzi bez nakÅ‚adu energii
Þð Odbywa siÄ™ zgodnie z gradientem stężeÅ„/potencjałów po obu stronach bÅ‚ony
Þð Przenikalność zależy od lipofilnoÅ›ci
Þð Przenikalność “! wraz ze Ä™! jonizacji
Þð Warunkiem dyfuzji jest pewien stopieÅ„ rozpuszczalnoÅ›ci w wodzie i lipidach
Þð IloÅ›ciowo opisana przez prawo Ficka  szybkość dyfuzji jest:
5
© Copyright by Adam Sytek
·ð wprost proporcjonalna do powierzchni bÅ‚ony i różnicy stężeÅ„
·ð odwrotnie proporcjonalna do gruboÅ›ci bÅ‚ony
II) Transport przez pary jonowe
Þð Odmiana dyfuzji biernej
Þð Silnie zjonizowane aniony lub kationy organiczne mogÄ… tworzyć kompleksy z jonami
organicznymi środowiska o przeciwnym znaku  kompleksy jako obojętne
elektrycznie mogą przemieścić się przez błonę na zasadzie dyfuzji biernej
III) Transport przez pory (=absorpcja konwekcyjna)
Þð Umożliwia przenikanie przez bÅ‚ony substancji hydrofilnych o m.cz. do H"200
Þð Możliwy transport substancji zjonizowanych
Þð Zależy od gradientu stężeÅ„, liczby i promieni porów oraz lepkoÅ›ci
IV) Endocytoza
Þð Sposób pobierania rozproszonych lub zawieszonych w Å›rodowisku makroczÄ…steczek
·ð CzÄ…steczki staÅ‚e  fagocytoza
·ð CzÄ…steczki rozpuszczone w Å›rodowisku  pinocytoza
Þð Przebieg: absorbcja na powierzchni bÅ‚ony wpuklenie bÅ‚ony powstanie
endosomu połączenie z lizosomem
Þð Mechanizm wykorzystywany do transportu tÅ‚uszczy, glicerolu, biaÅ‚ek, wit. A D E K,
skrobi, cholesterolu, ferrytyny
Þð Mechanizm oczyszczania pÅ‚uc z pyłów
Þð Mechanizmy  wyÅ‚apywania przez komórki ukÅ‚Ä…du odpornoÅ›ciowego jaj pasożytów,
włosów, bakterii
b) Transport z udziałem nośnika
Cechy charakterystyczne transportu z udziałem nośnika:
Þð Swoistość  dany zwiÄ…zek/grupa zwiÄ…zków tworzy kompleks z okreÅ›lonym noÅ›nikiem
Þð Wysycenie  szybkość transportu wzrasta wraz ze stężeniem substancji przenoszonej
do pewnego momentu, póz
niej jest stała
Þð Hamowanie kompetycyjne  substancja o Ä™! powinowactwie do enzymu “! transport
innej
I) Transport ułatwiony
Þð Zachodzi zgodnie z gradientem stężeÅ„
Þð Bez udziaÅ‚u energii
Þð Dotyczy np. glukozy, wit. B12
II) Transport aktywny
Þð Wbrew gradientowi stężeÅ„/potencjałów
Þð Z udziaÅ‚em energii
Þð Wykorzystywany do regulacji gospodarki jonów  ukÅ‚ady pomp
Þð Ważny toksykologicznie  bierze udziaÅ‚ w wydalaniu części toksyn
6) Drogi wchłaniania ksenobiotyków
I) Pokarmowa
Þð Najistotniejsza droga zatruć celowych i przypadkowych
Þð Przewód pokarmowy ma 8m dÅ‚ugoÅ›ci, a jelito cienkie dziÄ™ki pofaÅ‚dowanym
strukturom nabłonka do 300m2 powierzchni
Þð Charakterystyka wchÅ‚aniania
·ð WchÅ‚anianie zachodzi na caÅ‚ej dÅ‚ugoÅ›ci p. pokarmowego  najintensywniej w
jelicie cienkim
·ð NajwiÄ™kszÄ… rolÄ™ we wchÅ‚anianiu substancji niejonizowanych o dużym
współczynniku podziału olej-woda  dyfuzja bierna
·ð Dyfuzja przez pory  ksenobiotyki o m.cz. >200
·ð Substancje wielkoczÄ…steczkowe [polistyren]  endocytoza
6
© Copyright by Adam Sytek
·ð Istotna rola przenoÅ›ników*ð, jednak tylko nieliczne ksenobiotyki sÄ…
transportowane aktywnie  5-Fluorouracyl, 5-Bromouracyl
·ð Metale ciężkie  same wchÅ‚aniajÄ… siÄ™ sÅ‚abo, w diecie bogatobiaÅ‚kowej lepiej, w
połączeniach organicznych  prawie całkowicie
·ð Å»elazo i wapÅ„ wchÅ‚anianie przez swoiste przenoÅ›niki  możliwe kompetycyjne
wchłanianie innych metali
·ð Substancje lipofilne wchÅ‚aniajÄ… siÄ™ z ominiÄ™ciem wÄ…troby
·ð WÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci toksykodynamiczne substancji trafiajÄ…cych do żoÅ‚Ä…dka i ich
wchłanianie zależy od pH, soku żołądkowego, obecności enzymów trafiennych i
treści pokarmowej
Þð Czynniki wpÅ‚ywajÄ…ce na wchÅ‚anianie ksenobiotyków z p. pokarmowego:
·ð WÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci fizykochemiczne substancji  lipofilność, rozpuszczalność
·ð pH soku żoÅ‚Ä…dkowego
·ð Pożywienie w przewodzie pokarmowym  interakcje ze skÅ‚adnikami
·ð Czas przebywania w jelicie
·ð Ruchy jelit
·ð Stan krążenia
II) Skórna [dermalna]
Þð Najważniejsza bariera ochronna, zwÅ‚aszcza warstwa rogowa bogata w keratynÄ™,
jednak jest w różnym stopniu przepuszczalna dla wielu związków chemicznych
Þð WchÅ‚anianie przez nieuszkodzonÄ… skórÄ™ [ w porównaniu do innych dróg] jest wolne
Þð Droga o dużym znaczeniu przy narażeniu zawodowym, przy Å›rodowiskowym znacznie
mniejsze
Þð Szczególnie niebezpieczna droga wchÅ‚aniania z uwagi na pominiÄ™cie pierwszego
przejścia przez wątrobę
Þð Mechanizm transportu:
·ð Transport transepidermalny
*ð B. wolny
*ð Na drodze dyfuzji biernej lub absorpcji konwekcyjnej
*ð Przez wszystkie warstwy skóry [ale realnÄ… przeszkodÄ… jest tylko naskórek]
*ð Im wsp. podziaÅ‚u olej-woda >1 i “! stopieÅ„ jonizacji tym Ä™! wchÅ‚anianie
*ð Istotna rola przy wchÅ‚anianiu:
Ä…ð WÄ™glowodorów aromatycznych i alifatycznych
Ä…ð Amin aromatycznych i zw. nitrowych
Ä…ð Insektycydów fosfoorganicznych
Ä…ð Disiarczku wÄ™gla
Ä…ð Tetraetylku oÅ‚owiu
·ð Transport transfolikularny
*ð Zachodzi przez przydanki skóry [gruczoÅ‚y Å‚ojowe, mieszki wÅ‚osów]
*ð Dużo szybszy  ominiÄ™cie warstwy rogowej naskórka
*ð Droga wchÅ‚aniania elektrolitów i metali ciężkich
*ð Toksykologicznie drugorzÄ™dne znaczenie  tylko 0,1-1% caÅ‚oÅ›ci skóry
Þð Czynniki wpÅ‚ywajÄ…ce na szybkość transportu przez skórÄ™:
·ð Wiek  przenikalność “! wraz z wiekiem
·ð Temperatura i wilgotność - Ä™! tych parametrów powoduje Ä™! przenikalnoÅ›ci
przez rozszerzenie porów skóry
·ð Nawodnienie naskórka  im Ä™! to Ä™! przenikalnoÅ›ci przez “! spoistoÅ›ci warstwy
rogowej
·ð Skaleczenia, choroby skóry - Ä™! przenikalnoÅ›ci
·ð Czynniki chemiczne [Ä™! przenikalnoÅ›ci]
7
© Copyright by Adam Sytek
*ð proszki do prania usuwajÄ… kwaÅ›nÄ… wydzielinÄ™ Å‚ojowÄ… utrzymujÄ…cÄ… naturalne
pH skóry  w pH zasadowym keratyna zmienia się w hydrofilowy żel - ę!
wchłaniania elektrolitów, ułatwiona penetracja dla drobnoustrojów
*ð rozpuszczalniki organiczne wymywajÄ… lipidowÄ… warstwÄ™ ochronnÄ… [DMSO!]
*ð Detergenty  zmieniajÄ… strukturÄ™ naskórka
*ð Substancje keratolityczne i keratoplastyczne  kwas salicylowy, borny, siarka
·ð Czynniki fizyczne[Ä™! przenikalnoÅ›ci]
*ð Przekrwienie skóry
*ð Masaż
*ð Wcieranie
*ð Jonoforeza
III) Wziewna [inhalacyjna]
Þð Drogi oddechowe  duża powierzchnia [70-100 m2] + minimalna grubość bariery
powietrze-krew
Þð WchÅ‚anianie zachodzi z dużą wydajnoÅ›ciÄ…  silne unaczynienie pÄ™cherzyków pÅ‚ucnych
Þð Ksenobiotyk dostaje siÄ™ bezpoÅ›redni do krwi z pominiÄ™ciem pierwszego przejÅ›cia
przez wÄ…trobÄ™
Þð Charakterystyka wchÅ‚aniania
·ð Pary i gazy
*ð Na zasadzie dyfuzji biernej
*ð Zachodzi w caÅ‚ym ukÅ‚adzie oddechowym [nie tylko pÄ™cherzyki]
*ð Substancje Å‚atwo lotne prawie w caÅ‚oÅ›ci trafiajÄ… do pÄ™cherzyków  szybka
równowaga krew-gaz
*ð Wielkość współczynnika podziaÅ‚u krew-powietrze wpÅ‚ywa na retencjÄ™ 
stopień zatrzymania par toksycznej substancji w płucach
*ð Rozpuszczalność substancji a wchÅ‚anianie
Ä…ð Substancje sÅ‚abo rozpuszczalne we krwi  CS2; etylen, cyklopropan
Øð Przy każdym wdechu niewielki % substancji trafia do krwi
Øð Ä™! wentylacji pÅ‚uc NIE wchÅ‚aniania  krew jest wysycona
Øð WchÅ‚anianie Ä™! gdy Ä™! przepÅ‚yw krwi przez pÅ‚uca  wysiÅ‚ek fizyczny,
stany emocjonalne, podwyższona temperatura ciała lub otoczenia
Ä…ð Substancje dobrze rozpuszczalne we krwi  eter, etanol
Øð Każdy wdech powoduje przejÅ›cie niemal caÅ‚ej objÄ™toÅ›ci pÅ‚uc do krwi
Øð Im Ä™! rozpuszczalność tym póz
niej pojawia się stan równowagi
Øð Szybkość wchÅ‚aniania Ä™! z szybkoÅ›ciÄ… wentylacji
*ð Ilość zwiÄ…zku zatrzymanego w pÅ‚ucach ze wzoru A=R*W*C*T
A  ilość związku , R  retencja, W  minutowa wentylacja, C  stężenie w
powietrzu; T  czas ekspozycji
·ð Aerozole  pyÅ‚y, mgÅ‚y, dymy
*ð UkÅ‚ady dyspersyjne, a nie roztwory
*ð Miejsce depozycji zależy od wielkoÅ›ci czÄ…steczek
Ä…ð 5-30źm  jama nosowa, gardÅ‚o, krtaÅ„  Å‚atwe do usuniÄ™cia, prawie nie
wchłanialne
Ä…ð 1-5źm  pÄ™cherzyki pÅ‚ucne, drzewo oskrzelowe  trudne do usuniÄ™cia,
średnio wchłanialne
Ä…ð 0,5-3źm  frakcja respirabilna  b. trudne do usuniÄ™cia  dobrze
wchaniane
*ð Oczyszczenie ukÅ‚adu oddechowego
Ä…ð Górne drogi oddechowei dolne do oskrzelików wÅ‚Ä…cznie  nabÅ‚onek
migawkowy
8
© Copyright by Adam Sytek
Ä…ð Dolne drogi oddechowe  przewody pÄ™cherzykowe, pÄ™cherzyki pÅ‚ucne
Øð CzÄ…steczki ulegajÄ… fagocytozie  makrofagi przemieszczajÄ… siÄ™ do
oskrzelików, gdzie są usuwane przez nabłonek migawkowy
Øð CzÄ…stki sfagocytowane lub wolne, przedostajÄ… siÄ™ do ukÅ‚adu
chłonnego lub są zatrzymywane w węzłach chłonnych
Øð CzÄ…steczki rozpuszczalne przenikajÄ… przez nabÅ‚onek i trafiajÄ… do krwi
lub chłonki
Þð Niekiedy oczyszczenie pÅ‚uc może być niemożliwe  powikÅ‚ania
·ð Azbest i czasem pyÅ‚ krzemionkowy  liza makrofagów, lokalne odczyny zapalne 
kancerogeneza
·ð SO2 , choroby [dychawica, zapalenie oskrzeli]  zmiana skÅ‚adu Å›luzu  utrudnione
usuwanie
·ð Dym tytoniowy, ozon tlenki azotu  porażenie/utrata rzÄ™sek
·ð Wszystkie w/w  uszkodzenie makrofagów, granulocytów  wylanie treÅ›ci
komórkowej  trawienie przegród pęcherzyków - rozedma
IV) Pozajelitowa [parenteralna]
Þð W podaniu dożylnym caÅ‚ość ksenobiotyku trafie do krwioobiegu
Þð W podaniu dootrzewnowym z uwagi na silne ukrwienie jamy, trucizna szybko siÄ™
wchłania, trafia najpierw do wątroby a póz
niej dalej
Þð Podania domięśniowe i podskórne wydÅ‚użajÄ… stopniowo czas absorpcji
7) Rozmieszczenie związków chemicznych w organizmie
a) Zależy od
I) Właściwości fizykochemicznych substancji
Þð Rozpuszczalność w pÅ‚ynach ustrojowych
Þð Zdolność do penetracji barier
II) Właściwości fizjologicznych
Þð Pojemność minutowa serca
Þð StopieÅ„ ukrwienia narzÄ…dów
III) Powinowactwa do krwi i tkanek
Þð StopieÅ„ wiÄ…zania z biaÅ‚kami osocza [albuminy]
Þð StopieÅ„ wiÄ…zania z biaÅ‚kami narzÄ…dów [metalotioneina]
Þð StopieÅ„ kumulacji w tk. tÅ‚uszczowej i kostnej
b) Ilościowo charakteryzowane przez Pozorną Objętość Dystrybucji
ł ść
I) =
ęż
8) Drogi wydalania ksenobiotyków z organizmu
a) Wydajność obrazuje paramter  klirens
"
= Cl- klirens [cm3/min], U  stężenie w moczu V  objętość moczu wydalonego przez

nerki w ciągu minuty P stężenie substancji w osoczu
b) Drogi wydalania:
I) Z moczem
Þð Droga eliminacji substancji rozpuszczalny w H2O
Þð ObjÄ™tość pierwotna moczu jest b. duża, ale ulega zmniejszeniu przez resorpcjÄ™
Þð WystÄ™pujÄ… procesy
·ð PrzesÄ…czania kÅ‚Ä™buszkowego
*ð Przechodzi wszystko o m.cz. <70000 [masa albumin]
*ð Transport na zasadzie przenikania przez pory
·ð WchÅ‚aniania zwrotnego
*ð Resorpcja jonów (Na, Cl, P), glukozy, aminokwasów, niezjonizowanych
lipofilnych ksenobiotyków
9
© Copyright by Adam Sytek
*ð Przeważa dyfuzja bierna, wystÄ™puje transport aktywny
*ð Modulacja usuwania sÅ‚abych zasad i kwasów przez zakwaszenie/alkalizacjÄ™
moczu
·ð Wydzielania kanalikowego
*ð Substancje fizjologiczne, niektóre ksenobiotyki
*ð Generalnie transport aktywny, czasem dyfuzja
II) Z żółcią
Þð Wydajna droga eliminacji substancji lipofilnych
Þð O tej drodze wydalania decyduje m.cz. jeÅ›li >300-500
Þð Na zasadzie transportu aktywnego:
·ð Aniony  penicylaminy, glukuronidy, siarczany
·ð Kationy  prokainamid, alkaloidy
·ð ObojÄ™tne  digoksyna
·ð Metale ciężkie  ołów, rtęć
Þð Również dyfuzja bierna
Þð W jelitach dochodzi do resorpcji przynajmniej częściowej zw. lipofilnych .
detoksykacja pozorna . trzba zmniejszyć lipofilność [trudne] lub związać
uniemożliwiając resorpcję [parafina ciekła, węgiel aktywowany, żywice tiolowe]
III) Inne drogi wydalania
Þð PÅ‚uca
·ð Substancje o dużym współczynniku podziaÅ‚u W-P
·ð CzÄ™sto substancje które dostaÅ‚y siÄ™ inhalacyjnie
·ð Na zasadzie dyfuzji biernej
Þð Ze Å›linÄ…
·ð Niezjonizowane substancje lipofilne o maÅ‚ej m.cz.[alkohole, poch. nitrogliceryny,
nikotyna, metale]
·ð MaÅ‚o skuteczna . resorpcja w dalszych częściach przewodu pokarmowego
Þð Z potem
·ð Etanol, kwas salicylowy, Pb, As, fenol, jod
·ð Możliwe podrażnienia i uszkodzenie skóry
Þð Do wÅ‚osów
·ð As, Se, Hg, Mn, F, narkotyki
·ð Biomarker narażenia
Þð Z mlekiem
·ð Leki, etanol, nikotyna, insektycydy
9) Biotransformacja ksenobiotyków
Biotransformacja  szereg przemian chemicznych, jakim ulegajÄ… niemal wszystkie obce
substancje w organizmie.
a) Biotransformacji nie ulegajÄ…:
I) Substancje silnie polarne  kwas ftalowy, szczawiowy; kwasy sulfonowe; czwartorzędowe
zasady amonowe
II) Substancje silnie lipofilne  kumulujÄ… siÄ™ w stanie nie zmienionym  polichlorowane
bifenyle
III) Substancje silnie lotne  eter etylowy, cyklopropan, krótkołańcuchowe alkany
b) Biotransformacja zachodzi przy udziale enzymów zlokalizowanych w wątrobie, nerkach,
płucach, jelicie cienkim, łożysku, jądrach, jajnikach, skórze, siatkówce oka i osoczu krwi
c) Do najważniejszych enzymów należy system monooksygenaz [MOX] zależny od CYP450 w
skład którego wchodzą:
I) Cytochrom P-450
II) Reduktaza NADPH-cytochrom P-450
10
© Copyright by Adam Sytek
III) Cytochrom b5
IV) Reduktaza NADH-cytochrom b5
d) Niektóre procesy biotransformacji prowadzą do aktywacji toksycznej metabolitu, inne do
detoksykacji
e) Na biotransformację składają się reakcje:
I) I fazy
Þð Utlenianie  prowadzone przez system monooksygenaz CYP450 zależnych
·ð Hydroksylacja
*ð NajÅ‚atwiej ulegajÄ… jej wÄ™glowodory aromatyczne i alicykliczne
*ð WÄ™glowodory alifatyczne sÅ‚abo ulegajÄ… hydroksylacji
*ð Typowa reakcja aktywacji metabolicznej
*ð Umiejscowienie grupy hydroksylowej zależy od obecnych już podstawników
Ä…ð OddziaÅ‚ywania miÄ™dzyczÄ…steczkowe
Ä…ð Wymiana z fluorowcami, -NO2; -NH2; -CH2OH; -COOH
*ð Może powodować przesuniÄ™cie podstawników już obecnych w zwiÄ…zku
*ð PrzykÅ‚ady:
Ä…ð Toluen Kwas benzoesowy
Ä…ð Alkohol benzylowy fenol
Ä…ð Anilina p-aminofenol i o-aminofenol
·ð Epoksydacja
*ð Polega na przyÅ‚Ä…czeniu do podwójnego wiÄ…zania atomu tlenu
*ð Produkty sÄ… silnie reaktywne, mutagenne i rakotwórcze
*ð Duże znaczenie w przemianach wÄ™glowodorów aromatycznych, zwÅ‚aszcza
WWA
*ð Epoksydy zw. aromatycznych sÄ… nietrwaÅ‚e, szybko ulegajÄ… dalszym
przemianom
*ð PrzykÅ‚ady
Ä…ð Chlorek winylu Tlenek chloroetylenu Aldehyd chlorooctowy
Ä…ð Naftalen 1,2-Epoksynaftalen 1,2-Dihydronaftaieno-1,2-diol 1,2-
Dihydroksynaftalen
·ð Dealkilacja
*ð OdÅ‚Ä…czenie gr. alkilowych od at. N, O, S
*ð Wszystkie rodzaje dealkilacji przebiegajÄ… z wytworzeniem nietrwaÅ‚ych zw.
hydroksyalkilowych, samorzutnie przekształcających się do:
Ä…ð amin
Ä…ð fenoli
Ä…ð merkaptanów
*ð Aminy II- i III-rzÄ™dowe ulegajÄ… N-dealkilacji do amin I-rzÄ™dowych.
Ä…ð OdÅ‚Ä…cznie gr.  CH3 zachodzi przy biotransformacji morfiny,
aminofenazonu, N-metylobarbituranów
*ð Etery aromatyczne ulegajÄ… O-dealkilacji do fenoli
Ä…ð W wyniku tego procesu z kodeiny powstaje morfina, a z fenacetyny 
paracetamol
*ð Tioetery ulegajÄ… S-dealkilacji z wytworzeniem merkaptanów i tiofenoli
·ð Oksydatywna deaminacja
*ð Prowadzona przez oksydazÄ™ aminowÄ… [flawoproteina, z koenzymem FAD] w
obecności NADPH i tlenu cząsteczkowego
*ð Utlenia niektóre aminy do ketonów [Amfetamina Fenyloaceton]
·ð N-oksydacja
*ð Prowadzona przez oksydazÄ™ aminowÄ… i system monooksygenaz
11
© Copyright by Adam Sytek
*ð Przeprowadzenie amin III-rzÄ™dowych do tlenków amin
*ð Metabolity sÄ… silnie zasadowe i bardziej toksyczne od amin
·ð N-hydroksylacja
*ð Przeprowadzeni I- i II-rzÄ™dowych amin aromatycznych w hydroksylaminÄ™ i
zwiÄ…zki nitrowe
*ð Metabolity sÄ… bardziej toksyczne od zwiÄ…zków wyjÅ›ciowych  powstajÄ…
związki methemoglobinotwórcze i niekiedy rakotwórcze
·ð S-oksydacja
*ð Przperowadzenie tioeterów alifatycznych i heterocyklicznych do sulfonów i
sulfotlenków
*ð Produkty sÄ… bardziej toksyczne od substancji macierzystych
*ð PodlegajÄ… jej m.in. insektycydy fosforoorganiczne
·ð Desulfuracja
*ð Insektycydy pochodne kwasu tiofosforowego, tiobarbiturany, pochodne
tiomocznika ulegają przeprowadzeniu do analogów tlenowych
*ð Produkty Ä™! toksyczne od substancji macierzystych
*ð W przypadku insektycydów fosforoorganicznych  prowadzi do powstania
inhibitorów cholinesterazy
·ð Oksydatywna dehalogenacja
*ð OdÅ‚Ä…cznie fluorowca od zwiÄ…zku pod wpÅ‚ywem tlenu czÄ…steczkowego przy
udziale cytochromu P-450
Þð Redukcja
·ð Redukcja zw. nitrowych i azowych
*ð Zachodzi w warunkach beztlenowych z udziaÅ‚em enzymów frakcji
mikrosomalnej
*ð Aromatyczne zwiÄ…zki nitrowe sÄ… redukowane do amin I-rzÄ™dowych 
produktami pośrednimi są zw. methemoglobinotwórcze! [zw. nitrozowe i
hydroksylaminy]
*ð ZwiÄ…zki azowe również sÄ… redukowane do amin I-rzÄ™dowych  produktami
pośrednimi są zw. hydrozowe
·ð Redukcyjna dehalogenacja
*ð W warunkach beztlenowych
*ð Zachodzi pod wpÅ‚ywem CYP-450 z przekazaniem elektronu lub pod wpÅ‚ywem
glutationu
·ð Jednoelektronowe reakcje red-oks
*ð ZachodzÄ… z wytworzeniem wolnych rodników na drodze:
Ä…ð Jednoelektronowego utlenienia  np. odÅ‚Ä…cznie 1e z benzenu  powstaje
rodnik kationowy
Ä…ð Jednoelektronowej redukcji  np. przyÅ‚Ä…czenie 1e do benzenu  powstaje
rodnik anionowy
Ä…ð Homolitycznego rozszczepienie wiÄ…zania C-H  jednoczesne
odszczepienie e i p od benzenu prowadzi do powstania rodnika
fenylowego
*ð Wolne reodniki mimo niskiej trwaÅ‚oÅ›ci sÄ… b. reaktywne
*ð Najgroz
niejszy jest rodnik hydroksylowy  jest nie do wyłapania
*ð PrzykÅ‚adem tej reakcji sÄ… przemiany tatrachlorku wÄ™gla
Þð Pozamikrosomalne reakcje red-oks
·ð Utlenianie alkoholi do aldehydów
*ð NajwiÄ™kszy udziaÅ‚ ma Dehydrogenaza alkoholowa  enzym w cytozolu
komórek wątroby [głównie]  w obecności NAD lub NADP
12
© Copyright by Adam Sytek
*ð W przemianie niektórych alkoholi udziaÅ‚ biorÄ… też katalaza i oksydaza
ksantanowa
*ð W przemianie etanolu uczestniczy również MEOS
*ð Reakcja jest odwracalna
·ð Utlenianie aldehydów do kwasów karboksylowych
*ð NajwiÄ™kszy udziaÅ‚ ma Dehydrogenaza aldehydowa; poza niÄ…  oksydaza
ksantanowa i aldehydowa  w obecxności NAD lub NADP
*ð Disulfiram jest inhibitorem przeksztaÅ‚cenia aldehydu octowego w kwas
octowy
*ð Reakcja odwracalna
Þð Hydroliza  głównie detoksykacja
·ð PodlegajÄ… jej:
*ð Estry  do alkoholu i kwasu karboksylowego
*ð Amidy  do kwasu karboksylowego i aminy/amoniaku
*ð Hydrazydy  do kwasów karboksylowych i hydrazyny
*ð Karbaminy  do alkoholu i kwasu karbaminowego [nietrwaÅ‚y  rozpad do
uretanu lub mocznika]
*ð Nitryle
Ä…ð aromatyczne do maÅ‚o toksycznych kwasów,
Ä…ð alifatyczne do trujÄ…cych cyjanków
*ð Epoksydy  do dioli
·ð Prowadzone przez:
*ð Esterazy  enzymy o maÅ‚ej swoistoÅ›ci substratowej, katalizujÄ… rozkÅ‚ad estrów
i amidów, występują w osoczu, wątrobie [wszystkich frakcjach], nerkach,
śledzionie, sercu, mięśniach. Aktywność wykazuje zróżnicowanie gatunkowe.
Dzielą się na 4 główne klasy:
Ä…ð Aryloesterazy  hydroliza krótkoÅ‚aÅ„cuchowych estrów aromatycznych
Ä…ð Karboksyloesterazy  hydroliza estrów alifatycznych
Ä…ð Cholinesterazy  hydroliza estrów z udziaÅ‚em choliny
Ä…ð Acetyloesteraza  hydroliza estrów kwasu octowego
*ð Hydrolazy
*ð Amidazy
II) II faza  sprzęganie
Þð Proces Å‚Ä…czenia produktów I fazy z endogennymi substancjami celem uÅ‚atwienia ich
usunięcia
Þð Zazwyczaj przebiega dwuetapowo z udziaÅ‚em enzymów z grupy transferaz:
·ð Aktywacja jednego ze skÅ‚adników przez ATP lub UTP
·ð Przeniesienie grupy o wysokim potencjale energetycznym na drugi skÅ‚adnik
układu
Þð U ssaków wyróżnia siÄ™ reakcje sprzÄ™gania:
·ð Z kwasem glukuronowym
*ð Proces wieloetapowy
*ð Synteza aktywnego kw. glukuronowego [UDPGA] zachodzi we frakcji
cytoplazmatycznej wątroby i innych narządów
*ð Przemieszczenie UDPGA na ksenobiotyk katalizuje
UDP-glukuronozylotransferaza
*ð NajczÄ™stsza reakcja II fazy
*ð Używany do usuwania:
Ä…ð Alkoholi i fenoli
Ä…ð Kwasów karboksylowych
13
© Copyright by Adam Sytek
Ä…ð Tiofenoli
Ä…ð Amin alifatycznych, aromatycznych
Ä…ð Sulfonamidów i karbaminianów
Ä…ð Heterocyklicznych zwiÄ…zków azowych
Ä…ð Sterydów i bilirubiny
*ð Aktywnie przemieszczane do moczu i żółci i usuwane  koniugaty sÄ… dobrze
rozpuszczalne w wodzie
·ð Z kwasem siarkowym
*ð Katalizowane przez sulfotransferazy
*ð Kofaktorem sprzÄ™gania jest aktywny siarczan  5 -fosfosiarczan 3 -
fosfoadenozyny [PAPS]  efekt reakcji siarczanów z ATP
*ð Przeniesianie na ksenobiotyk nastÄ™puje w efekcie nukleofilowego ataku
atomu tlenu lub azotu na siarkÄ™ w PAPS
*ð Używany do usuwania
Ä…ð Alkoholi, fenoli
Ä…ð Amin
*ð y
ródłem siarki są aminokwasy siarkowe  z uwagi na ograniczoną pulę przy
większych dawkach fenole i alkohole usuwane z kwasem glukuronowym
*ð Typowa reakcja detoksykacji z nielicznymi wyjÄ…tkami [np. 2-
acetyloaminofluren AAF  po sprzęganiu tworzy nietrwały związek,
rozpadający się do układu jonu nitreniowego i karboniowego, które tworzą
połączenia zwłaszcza z DNA  działanie rakotwórcze]
·ð Metylacja
*ð U ssaków rola drugorzÄ™dna
*ð Donorem grupy metylowej jest S-adenozylometionina, enzymem 
metylotransferaza
*ð Przeniesienie drogÄ… ataku nukleofilowego na heteroatom
*ð Metylacji ulegajÄ…:
Ä…ð Aminy alifatyczne, aromatyczne, heterocykliczne III-rzÄ™dowe, alkohole,
fenole, merkaptany, tiofenole
·ð Acetylacja
*ð NajczÄ™stsza reakcja sprzÄ™gania amin aromatycznych, sulfonamidów,
hydrazydów, niektórych amin alifatycznych
*ð Mechanizm  aktywacja octanu wobec ATP z utworzeniem poÅ‚Ä…czenia z CoA
*ð Enzym  acetylotransferaza
*ð W wyniku acetylacji nieraz “! rozpuszczalność  krystalizacja w nerkach 
uszkodzenia
*ð Wiele leków [izoniazyd, prokainamid] ulega acetylacji z udziaÅ‚em N-
acetylotransferazy o aktywności silnie zależnej od czynników genetycznych 
prowadzi to do kumulacji leków lub terapii pozornej zależnie od typu
metabolizera.
·ð SprzÄ™ganie z aminokwasami  jedyna reakcje gdzie aktywowany jest produkt
*ð NajczÄ™stszy substrat endogenny: glicyna [rzadziej: glutamina, ornityna,
seryna, tauryna, arginina, lizyna]
*ð A
Ä…czy siÄ™ z aromatycznymi i heterocyklicznymi kwasami karboksylowymi oraz
kwasami arylooctowymi
*ð Enzymy: acylotransferazy frakcji cytoplazmatycznej i mikrosomalnej
*ð UÅ‚atwione usuwanie  Ä™! rozpuszczalnoÅ›ci i aktywnego usuwania przez nerki
·ð SprzÄ™ganie z glutationem (GSH)  tripeptydem zbudowanym z cysteiny, glicyny i
kw. glutaminowego
14
© Copyright by Adam Sytek
*ð WystÄ™puje we wszystkich tkankach, najwiÄ™cej jest go w hepatocytach
*ð Z GSH sprzÄ™gane sÄ…:
Ä…ð Epoksydy wÄ™glowodorów alifatycznych, aromatycznych, alicyklicznych,
heterocykli
Ä…ð Nienasycone wÄ™glowodory alifatyczne
Ä…ð Halogenowe wÄ™glowodory alifatyczne, aromatyczne, zwiÄ…zki nitrowe
*ð GSH nie jest aktywowany do zw. wysokoenergetycznego  ksenobiotyki
często są cząstką aktywną
*ð Reakcja o charakterze detoksykacyjnym, jednak z wyjÄ…tkami [czasem tworzÄ…
siÄ™ jony episulfonowe dajÄ…ce addukty z DNA]
*ð GSH w miarÄ™ swojej iloÅ›ci jest w stanie częściowo skompensować
wytworzenie toksycznego metabolitu paracetamolu
f) Czynniki wpływające na biotransformację
I) Genetyczne
Þð Różnice polimorficzne ukÅ‚adów enzymatycznych
Þð Rasa  u rasy żółtej niski poziom dehydrogenazy alkoholowej
II) Fizjologiczne
Þð Wiek  noworodki majÄ… nieaktywny lub bardzo sÅ‚abo aktywny szereg mechanizmów
detoksykacyjnych [sprzęganie z kwasem glukuronowym, z aminokwasami, z
glutationem]
Þð Ciąża  zwÅ‚aszcza w póz
niejszym okresie - “! sprzÄ™gania z kwasem glukuronowym
Þð Stan odżywienia, dieta 
·ð “! aktywnoÅ›ci enzymów przy gÅ‚odzie, niedoborach wit. C i E; Fe, Se, Ca, Cu;
niedobory białka
·ð nadmierna podaż WNKT “! ilość enzymów P-450
Þð Stan wÄ…troby  wszelkie choroby, niewydolnoÅ›ci  rzutujÄ… na przebieg detoksykacji
III) Åšrodowiskowe
Þð Zimno, haÅ‚as  czynniki stresowe na ogół Ä™! aktywność enzymów mikrosomalnych
10) Wpływ biotransformacji na toksyczność związku
a) Intoksykacja lub detoksykacja  interpretacja w/w
15
© Copyright by Adam Sytek
11) Mechanizm działania toksycznego  reakcja z cząsteczką docelową , naprawa uszkodzeń
a) Efekt toksyczny zależy od ilości aktywnej formy trucizny w tkance docelowej i czasu, jaki w
niej przebywa
b) Droga ksenobiotyku:
DROGA NARAŻENIA
ę! ilości formy aktywnej
“! iloÅ›ci formy aktywnej
·ð Absorpcja
·ð Eliminacja przedsystemowa
o Zapobiegnięcie dotarcia do
o Zależy od lipofilności
krążenia ogólnego
o Pozostawienie z
ródła zatrucia
żð “! wchÅ‚aniania
zapewnia stały dowóz toksyny
żð metabolizm I przejÅ›cia przez
·ð Dystrybucja do tkanki docelowej
wÄ…trobÄ™
o Śródbłonek nerek i wątroby
·ð Hamowanie dystrybucji do tkanki
ułatwia przemieszczanie substancji
docelowej
z pominięciem metabolizmu o Wiązanie z białkami osocza
o Bariera krew-mózg
o Transport nośnikowy i endocytoza
o Bariera krew-płyn mózgowo-
·ð Reabsorpcja
rdzeniowy
o Jelitowa  krążenie wrotne, powrót
o Wiązanie z białkami tkankowymi
substancji lipofilnych
żð metalotioneina
o Nerkowa  usuwa hydrofilne,
żð kumulacja DDT w tk.
lipofilne wracajÄ…
tłuszczowej
żð wyÅ‚apywanie Pb w koÅ›ciach
·ð Aktywacja metaboliczna  intoksykacja
·ð Wydalanie
o Tworzenie związków
o Usuwanie zw. hydrofilnych przez
elektrofilowych o Ä™!
nerki
powinowactwie do
o Usuwanie zw. lotnych przez płuca
makroczÄ…steczek  chinony,
·ð Detoksykacja
epoksydy, aldehydy
o Dodanie gr. funkcyjnej celem
o Tworzenie RTF  np. parakwat,
ułatwienia usunięcia
o Sprzęganie nukleofili z kw.
tetrachlorek węgla
siarkowym, glukuronowym,
o Tworzenie związków
octowym
nukleofilowych  Å‚Ä…czenie z
o Sprzęganie elektrofili z GSH
elektrofilami, blok oksydazy 
o Rozkład epoksydów prze hydrolazę
nitryle, cyjanki
epoksydowÄ…
o Układy antyoksydacyjne 
neutralizacja RFT
FORMA AKTYWNA
CZ
STECZKA DOCELOWA
Ilość substancji aktywnej docierającej do miejsca docelowego, czyli również toksyczność jest
wypadkową w/w czynników. Jeśli systemu obronne nie skompensują czynników dowożących
truciznę do tkanki docelowej, dochodzi do oddziaływania toksyny na cząsteczkę docelową,
które niesie określone skutki zależne od ilości trucizny i czasu jej oddziaływania. [jeśli
stężenie będzie za niskie może nie być efektu mimo dotarcia toksyny]
16
© Copyright by Adam Sytek
c) CzÄ…steczki docelowe
I) Należą do nich przede wszystkim:
Þð BiaÅ‚ka
Þð Kwasy nukleinowe
Þð Lipidy [skÅ‚adniki bÅ‚on komórkowych]
Þð ZwiÄ…zki wysokoenergetyczne  b. rzadko
II) Sposób identyfikacji cząsteczki docelowej  stwierdzenie czy:
Þð Ksenobiotyk reaguje z niÄ… i zmienia jej funkcje
Þð Stężenie w miejscu docelowym jest dostateczne
Þð Istnieje zależność reakcja z czÄ…steczkÄ…-objawy kliniczne np.
·ð CO reaguje z hemoglobinÄ…  prowadzi to do powstania karboksyhemoglobiny -
“! przenoszenia tlenu = hemoglobina jest czÄ…steczkÄ… docelowÄ…
·ð CO reaguje z CYP450  brak reakcji toksycznych = CYP450 to NIE czÄ…steczka
docelowa
III) Reakcja ksenobiotyku z czÄ…steczkÄ… docelowÄ… prowadzi do:
Þð Zaburzenia funkcji  b. czÄ™sto odwracalnych
·ð Interakcja z receptorem
*ð Aktywacja receptora
Ä…ð Morfina receptory opioidowe
Ä…ð Pb i estry forbolu receptorowa aktywacja kinazy biaÅ‚kowej C
*ð Blok receptorowy
Ä…ð Alkaloidy [strychnina, kurara, atropina] rec. neuroprzekaz
ników
·ð Interakcja z kanaÅ‚ami jonowymi
*ð DDT, pestycydy blok kanałów Na drgawki
·ð Zaburzenie funkcji biaÅ‚ek
*ð Metale ciężkie zablokowanie grup  SH biaÅ‚ek utrata zdolnoÅ›ci
katalitycznych
·ð Zaburzenie replikacji DNA
*ð Addukty DNA  zakłócenie przebiegu procesów replikacyjnych, bÅ‚Ä™dy, zÅ‚e
białka -> mutacje
Þð UszkodzeÅ„  rzadko odwracalnych
·ð Zmiana pierwotnej struktury i konfiguracji przestrzennej cz. docelowej
*ð Elektrofile [iperyt, CS2, akroleina, HNO3] powodujÄ… powstawanie par
białko+białko; DNA+DNA; białko+DNA
·ð Spontaniczna degeneracja czÄ…steczki docelowej
*ð Peroksydacja lipidów powstajÄ… krótkoÅ‚aÅ„cuchowe wÄ™glowodory i
aldehydy [pentan, heksan, etan, aldehyd malonowy] oraz RFT
uszkodzenia DNA, działanie cytotoksyczne
·ð Uszkadzanie DNA
*ð Wytworzenie rodnika OH nie do zneutralizowania, przenika do DNA,
powoduje uszkodzenia puryn, często nieodwracalne
Þð Tworzenia neoantygenów
·ð Ksenobiotyki o charakterze haptenów mogÄ… Å‚Ä…czyć siÄ™ z biaÅ‚kami wywoÅ‚ujÄ…c
reakcje immunologiczne
*ð Halotan biotransformacja [MOX CYP450] do chlorku trifluorooctowego
będącego silnym elektrofilem interakcja z białkami mikrosomów
reakcja jak zapalenie wÄ…troby
*ð Hydrazydy, sulfonamidy, izoniazyd, kaptopril  nukleofile prowadzÄ…ce do
agranulocytozy
17
© Copyright by Adam Sytek
IV) Typy reakcji ksenobiotyku z czÄ…steczkÄ… docelowÄ…:
Þð WiÄ…zanie niekowalencyjne odwracalne  jonowe lub wodorowe
·ð Z receptorami wewnÄ…trzkomórkowymi, kanaÅ‚ami jonowymi, niektórymi
enzymami
·ð Wymaga dopasowania  klucz-zamek
·ð PrzykÅ‚ady:
*ð Strychnina z neuronami ruchowymi
*ð Doksyrubicyna z podwójna helisÄ… DNA
Þð WiÄ…zanie kowalencyjne  nieodwracalne
·ð Dotyczy głównie elektrofilów i nukleofilów po biotransformacji
·ð Z ważniejszych:
*ð Cyjanki z oksydazÄ… cytochromowÄ…
*ð CO2 i H2S z hemoproteinami
*ð Amidy i hydrazydy z fosforanem pirydoksalu
·ð Szczególnie groz
ne, jeżeli zostanie zajęta cała pula cząsteczki docelowej trzeba
podać substytut [np. transfuzja] lub czekać do odnowienia puli przez organizm
[zwykle siÄ™ nie doczeka]
Þð Odszczepianie wodoru
·ð Proces z wytworzeniem wolnych rodników
·ð PrzykÅ‚ady
*ð Aminokwas z gr. SH--> Rodnik tiolowy --> Kaskada reakcji rodnikowych
*ð Grupa metylowa --> Rodnik karbonylowy [wysoka reaktywność]
Ä…ð Aminokwas + rodnik OH --> Aminokwas z gr. karbonylowÄ… -->
unieczynnienie białek + reakcje z makrocząsteczkami
*ð Peroksydacja lipidów
Þð Przenoszenie elektronów
·ð Reakcje utleniania-redukcji prowadzÄ…cy do unieczynnienia czÄ…steczki lub
wypaczenia jej funkcji
·ð PrzykÅ‚ad:
*ð Fe2+ Fe3+
Ä…ð Tworzenie methemoglobiny pod wpÅ‚ywem azotanów, amin
aromatycznych, hydrazyn itd.
Þð Reakcje enzymatyczne  rzadkie
·ð Enzymy zawarte w toksynie prowadzÄ… do zmian w organizmie
·ð PrzykÅ‚ady:
*ð Rycyna hydrolityczny rozkÅ‚ad rybosomów  blok syntezy biaÅ‚ek
*ð Jad węży koagulacja krwi
V) Skutek reakcji ksenobiotyku z cząsteczką docelową zależny od jej funkcji:
Þð Regulacja komórkowa
·ð Ekspresja genów
*ð Nowotworzenie
*ð Apoptoza
*ð Powstanie zÅ‚ego biaÅ‚ka
*ð Teratogenność
Ä…ð Zaburzenie organogenezy
·ð Transdukcja sygnałów
*ð Ksenobiotyk może zakłócać przeniesienie sygnaÅ‚u na każdym etapie
*ð PrzykÅ‚ady
Ä…ð Zmiana stężenia neuroprzekaz
nika
18
© Copyright by Adam Sytek
Insektycydy fosforoorganiczne hamowanie AChE Ä™! poziomu Ach
objawy muskarynowe i nikotynowe
Ä…ð Interakcja ksenobiotyku z receptorem neuroprzekaz
nika
Morfina lub nalokson rec. opioidowy odp. pobudzenie/blokada
Ä…ð Zakłócenie wewnÄ…trzkomórkowego przenoszenia sygnałów
Øð DDT pobudzenie kanałów Na+ drgawki, porażenie
Øð Lidokaina, prokainamid blok kanałów Na+ drgawki, skurcze,
konwulsje, parestezje, mrowienie
Þð Metabolizm wewnÄ…trzkomórkowy
·ð Zaburzenia wewnÄ™trzne  mogÄ… prowadzić nawet do nekrozy:
*ð Fluorooctany, cyjanki, CO  hamowanie syntezy ATP
*ð Bromobenzen, CCl4, CHCl3 uszkodzenie kanałów wapniowych /uwalnianie
Ca2+ z depozytów wzrost poziomu Ca2+ wewnątrz komórki aktywacja
enzymów hydrolitycznych śmierć komórki
*ð Detergenty, rozpuszczalniki organiczne, jad węży  bezpoÅ›rednie uszkodzenie
błony komórkowej
*ð Rycyna, etanol, amanitnyna  zahamowanie syntezy biaÅ‚ek
*ð Aminoglikozydy  uszkodzenie bÅ‚on lizosomów
·ð Zaburzenia zewnÄ™trzne
*ð PrzykÅ‚adowo: uszkodzenie wÄ…troby  skutki dla caÅ‚ego organizmu
Ä…ð Zatrucie kumarynami “! produkcji czynników krzepniÄ™cia krwotoki
VI) Mechanizmy naprawcze  kompensacja działania toksycznego trucizn
Þð Poziom molekularny
·ð BiaÅ‚ka  uwolnienie zablokowany grup tiolowych lub mostków siarczkowych z
użyciem enzymów redukcyjnych  glutaredoksyny, tioredoksyny
·ð Lipidy  skuteczność tylko na poczÄ…tku procesu  hamowanie peroksydacji z
udziałem peroksydazy i oksydazy glutationowej
·ð DNA
*ð Naprawa bezpoÅ›rednia  usuniÄ™cie zw. alkilowych ze zmetylowanej guaniny
 przez alkilotransfery
*ð UsuniÄ™cie uszkodzonego fragmentu  ATP-zależne nukleazy wycinajÄ… z
nadmiarem błędny fragment i uzupełniają lukę. Wysoko wydajne enzymy  1
błąd na 109 napraw. [Obecność wyciętych nukleotydów w moczu, w stężeniu
pozwalającym na ich oznaczenie  marker narażenia na środki
genotoksyczne.]
*ð Naprawa peostreplikacyjna (=rekombinacyjna)  wymiana chromatyd
siostrzanych [polega na wykorzystaniu siostrzanej chromatydy (normalnie w
upakowanym DNA) jako szablonu do znalezienia błędnych fragmentów, ich
usunięcia i naprawy w oparciu o informacje na prawidłowej nici]  nasilenie
tego procesu świadczy o dużej ekspozycji na kancerogeny
Þð Poziom komórkowy
·ð Polega na uruchomieniu apoptozy i zastÄ…pieniu wadliwej komórki przez nowÄ… 
WYJ
TEK: w OUN komórki nerwowe pod wpływem faktora wzrostu nerwów
regenerują wypustki nerwowe, nie dochodzi do wymiany komórek.
Þð Poziom tkankowy  dwa typy procesów
·ð Proliferacja
*ð Komórek
*ð Matrix zewnÄ…trzkomórkowej umożliwiajÄ…cej powstawanie nowych komórek
·ð Apoptoza i nekroza
19
© Copyright by Adam Sytek
*ð Apoptoza  programowana Å›mierć komórki, bezpieczna dla tkanki,
indukowana wewnętrznie [DNA] lub zewnętrznie [Receptor śmierci]
*ð Nekroza  gwaÅ‚towna Å›mierć komórki na skutek np. przeÅ‚adowania
ksenobiotykim, jego zbyt wysokim stężeniem w otoczeniu, uszkodzenia
procesów naprawczych  dochodzi do wylania treści komórki, uwolnienia
enzymów hydrolitycznych, wywołania stanów zapalnych, możliwa jest też
kaskadowa martwica kolejnych komórek i w efekcie martwica tkanki.
VII) Duże uszkodzenia  nieodwracalny efekt toksyczny
Þð Martwica  zbyt wysokie stężenie ksenobiotyku nie możliwe do skompensowania
przez procesy naprawcze  masowa nekroza komórek
Þð Zwłóknienie  dÅ‚ugotrwaÅ‚a ekspozycja na czynnik powodujÄ…cy produkcjÄ™ m.in. matrix
zewnątrzkomórkową  dochodzi do wytwarzania matrix o błędnym składzie  bogatej
w kolagen, sztywnej, uniemożliwiającej poprawne funkcjonowanie komórek
·ð Zwłóknienie pÅ‚uc substancje pylicotwórcze [azbest, krzemionka; tlenki Al, Zn]
·ð Zwłóknienie mięśnia sercowego adriamacyna, doksorubicyna
·ð Zwłóknienie wÄ…troby tetrachlorek wÄ™gla, chloroform, przewlekle  etanol
Þð Kancerogeneza
12) Znaczenie zależności  dawka-efekt i  dawka-odpowiedz
 w toksykologii
a) Określona substancja chemiczna może wywołać w organizmie dającą się zmierzyć reakcję, z
reguły zależną od dawki lub stężenia
b) Wyróżnia się zależności:
I) Dawka-efekt
Þð Efekt- reakcja mierzalna w skali iloÅ›ciowej
·ð Wyrażony w odniesieniu do zmian wystÄ™pujÄ…cych u danego osobnika np.
*ð “! stężenia Hb
*ð “! aktywnoÅ›ci enzymów wskaz
nikowych
*ð StopieÅ„ inhibicji enzymów docelowych
Þð Zależność może być wyrażona jako y=ax+b, gdzie x  dawka y  efekt
Þð Zależność dawka-efekt pozwala ocenić:
·ð Czy obserwowany kierunek zmian jest istotny
·ð Jakich efektów toksycznych spodziewać siÄ™ znajÄ…c dawkÄ™
·ð W przybliżeniu okreÅ›lić dawkÄ™ po efektach
Þð Zależność obrazuje funkcja o przebiegu prostoliniowym wykÅ‚adniczym lub
półlogarytmicznym
II) Dawka-odpowiedz

Þð Dotyczy efektów, które można okreÅ›lić tylko jakoÅ›ciowo  reakcja lub brak reakcji
Þð Reakcje okreÅ›la siÄ™ jako jednostkowe/kwantalne
Þð Typowy przykÅ‚ad: Å›miertelność lub rakotwórczość
Þð Nasilenie reakcje jednostkowych można mierzyć tylko w odniesieniu do populacji, a
nie poszczególnych osobników
Þð Graficznie obrazuje tÄ… zależność krzywa sigmoidalna, w zależnoÅ›ci - % osobników u
których wystąpiła odpowiedz
od dawki
20
© Copyright by Adam Sytek
Þð Zależność wykorzystywana do okreÅ›lenia:
·ð LD50 bÄ™dÄ…cego medianÄ… tej zależnoÅ›ci
·ð Dawki progowej  ustalanej na podstawie krzywej regresji  konieczność
ustalenia tego parametru wynika z faktu, że dwie substancje o identycznym LD50
mogą się istotnie różnić w zakresie innych dawek.
13) Podstawowe badania toksymetryczne: toksyczność ostra, podostra, przewlekła
a) Wszystkie substancje chemiczne, niezależnie od pochodzenia i przeznaczenia, mające kontakt
z człowiekiem lub stanowiące zanieczyszczenie środowiska powinny podlegać badaniom
toksymetrycznym
b) Z uwagi ilość tych substancji, koszty i ograniczenia bazy badawczej do badań kieruje się tylko
nieliczne substancje
I) Absolutny priorytet
Þð leki,
Þð artykuÅ‚y żywnoÅ›ciowe
Þð Dodatki do żywnoÅ›ci i substancje majÄ…ce z niÄ… kontakt
II) Uprzywilejowane
Þð ArtykuÅ‚y gospodarstwa domowego
Þð Wyroby medyczne
Þð MateriaÅ‚y budowlane i wykoÅ„czeniowe  farby, lakiery, kleje, wyroby z tworzyw
sztucznych, nowe zaprawy
III) Inne czynniki wpływające na nadanie priorytetu:
Þð Informacje sugerujÄ…ce wywoÅ‚ywanie zatruć ostrych i podostrych
Þð PrawdopodobieÅ„stwo dziaÅ‚ania rakotwórczego
Þð Zdolność do kumulacji
Þð StopieÅ„rozprzestrzenienia
c) Badania:
I) Toksyczność ostra  działanie toksyczne występuje w ciągu do 24h po podaniu
Þð Metoda klasyczna  powoli siÄ™ od niej odchodzi
·ð Podawanie wzrastajÄ…cych dawek ksenobiotyku kilku grupom zwierzÄ…t i okreÅ›lanie
śmiertelności  wykreślenie zależności dawka-odpowiedz
i określenie LD50
·ð Obserwacja objawów klinicznych po kolejnych dawkach  jeÅ›li to możliwe
wykreślenie krzywej dawka-efekt
·ð Badania sekcyjne zdechÅ‚ych zwierzÄ…t celem dokonania oceny zmian
wewnętrznych
21
© Copyright by Adam Sytek
·ð Po 14 dniach  badania histopatologiczne tkanek i organów zwierzÄ…t które
przeżyły
·ð NIE PODAJE SI
zwierzętom substancji silnie drażniących, o których wiadomo, że
przy podaniu powodują silny ból np. substancje żrące
Þð Metody alternatywne, zgodne z zasadÄ… 3 R
·ð Zasada 3R:
*ð Reduction - “! liczby zwierzÄ…t potrzebnych do eksperymentu
Ä…ð Np. z 10 do 5, lub gdy efekt nie zależy od pÅ‚ci  tylko jedna pÅ‚eć
*ð Refinement  zmiana metodyki, majÄ…ca na celu “! cierpienia zwierzÄ…t
Ä…ð Np. ustalenie górnej granicy dawki, nie badanie zwiÄ…zków o pH <1 i >12
*ð Replacment  jeÅ›li to możliwe zastÄ…pienie zwierzÄ…t ukÅ‚adami biologicznymi
nie odczuwającymi cierpienia - linie tkankowe, linie komórkowe
·ð Metody:
*ð Metoda ustalonej dawki
Ä…ð Nie doprowadza siÄ™ do Å›mierci zwierzÄ…t  ustala siÄ™ 3 dawki,
np. 5, 50 i 500 mg/kg m.c.
Ä…ð Obserwacja efektów  dawka toksyczna = wyraz
ne efekty toksyczne
*ð Metoda  up-down
Ä…ð Pojedynczym zwierzÄ™tom podaje siÄ™ dawkÄ™ i na podstawie obserwacji
zwiększa ją lub zmniejsza, aż do uzyskania śmierci zwierzaka
Þð Klasyfikacja w UE [LD50 w mg/kg m.c.]
·ð LD50 < 25  Bardzo toksyczna
·ð 25·ð 200·ð 2000II) Toksyczność podostra  testy 28 dniowe [lub 90-dniowe (podprzewlekÅ‚a)]
Þð Test 28-dniowy  gdy nie wymagany jest test 90-dniowy  dotyczy substancji o
spodziewanej małej toksyczności, produkowanej w małej ilości i mającej ograniczone
przeznaczenie. Wyniki ułatwiają określenie profilu badań dla testów 90-dniowych.
Organizacja badań podobna do testu 90-dniowego
Þð Cel:
·ð okreÅ›lenie charakteru dziaÅ‚ania na narzÄ…dy i ukÅ‚ady
·ð okreÅ›lenie dawek do badaÅ„ toksycznoÅ›ci przewlekÅ‚ej
Þð Organizacja badaÅ„
·ð Grupy [zawsze taka sama ilość samic i samców w każdej]:
*ð Kontrolna  80 szczurów
*ð Z dawkÄ… nieefektywnÄ…  60
*ð Z dawkÄ… poÅ›redniÄ… -60
*ð Z dawkÄ… efektywnÄ…  60
*ð [zalecana ale nie zawsze obecna] Satelitarna  20 [poddawane dziaÅ‚aniu
dawki maksymalnej przez 90 dni, póz
niej obserwacja przez 2-8 dni]
·ð Badania
*ð Czas
Ä…ð Przez caÅ‚y okres  obserwacja objawów klinicznych
Ä…ð Po 14, 28dniach  z każdej grupy losowo 10 samic i 10 samców z każdej
grupy do badań sekcyjnych
Ä…ð Po 90 dniach wszystkie pozostaÅ‚e do sekcji
*ð Zakres badaÅ„ sekcyjnych:
Ä…ð Hematologia i biochemia krwi
Ä…ð Biochemia wÄ…troby
22
© Copyright by Adam Sytek
Ä…ð Badania moczu [pobranego na 24h przed sekcjÄ… zwierzÄ™ta w
oddzielnych klatkach metabolicznych]
Ä…ð Histopatologia tkanek i narzÄ…dów [minimum 20]
III) Toksyczność przewlekła [test 2-letni]
Þð Bada siÄ™ tylko zwiÄ…zki, na które czÅ‚owiek eksponowany jest przez dÅ‚ugi czas
·ð Zanieczyszczenia Å›rodowiska pracy
·ð Konserwanty, dodatki do żywnoÅ›ci
·ð Leki stosowane w chorobach przewlekÅ‚ych lub na okoliczność dziaÅ‚aÅ„
opóz
nionych
Þð Metodyka jak w toksycznoÅ›ci podostrej, ale z innymi ramami czasowymi, prowadzi
się je zazwyczaj na młodych szczurach
14) Badanie działania: mutagennego, rakotwórczego, teratogennego, neurotoksycznego oraz
wpływu na rozrodczość
a) Mutagenne
I) Wykonywany głównie do oceny kancerogenności  ok. 90% kancerogenów wykazuje
działanie mutagenne w prostych testach bakteryjnych [jednak pozostałe kancerogeny nie
działają przez DNA więc nie można ich w ten sposób ocenić]
II) Badania:
Þð Mutacji genowych  ocena na podstawie mutacji punktowych [unieczynniajÄ…cych
gen] i powrotnych [reaktywujÄ…cych unieczynniony gen]
·ð Test mutacji powrotnych u Salmonella typhimurium
*ð Specjalne szczepy z wyÅ‚Ä…czonym genem odp. za syntezÄ™ histydyny
*ð Szczep umieszczony siÄ™ na podÅ‚ożu bez histydyny nie rozwija siÄ™
*ð Szczep w obecnoÅ›ci mutagenu odzyskuje zdolność syntezy i rozwija siÄ™ 
miarą siły mutagennej jest ilość koloni rewertantów [bakterii z
reaktywowanym genem]
·ð Badania mutacji genowych w komórkach ssaków in vitro
*ð Z wykorzystaniem linii komórkowej chÅ‚oniaka myszy lub komórek jajnika i
płuc chomika chińskiego
*ð Jedna z metod badaÅ„ opiera siÄ™ na zmianach w genach kodujÄ…cych enzymy
*ð Badanie: ekspozycja na mutagen wprowadzenie substancji aktywowane
metabolicznie przeżywają komórki, które na skutek mutacji mają
nieczynny enzym intoksykujący ocenia się zdolność tworzenia hodowli i
szybkość wzrostu komórek
Þð Aberracji chromosomowych  strukturalne aberracje to efekt poprzecznego zÅ‚amania
i ponownego połączenia chromosomu w trakcie replikacji, prowadzące do zmian
genetycznych. Czynniki wywołujące złamania  klastogeny.
·ð Cytogenetyczne badania szpiku kostnego in vivo u ssaków  analiza
chromosomów
*ð ZwierzÄ™tom [myszy.szczury/chomiki] podaje siÄ™ wielokrotnie ksenobiotyk i
mikroskopowo obserwuje aberracje chromosomowe
·ð Test mikrojÄ…drowy
*ð Prowadzi siÄ™ na erytrocytach polichromatycznych gryzoni  jeÅ›li ksenobiotyk
działa mutagennie to obserwuje się ę! ilości mikrojąder
·ð Test dominujÄ…cych mutacji letalnych
*ð Samce eksponuje siÄ™ na ksenobiotyk i kojarzy z samicami  liczba implantów
oraz żywych i martwych embrionów określa siłę mutagenności
Þð Badania uszkodzeÅ„ DNA
·ð Uszkodzenie DNA oraz naprawa/nieplanowa synteza DNA w komórkach ssaków
in vitro
*ð Podanie znakowanej trytem tymidyny
23
© Copyright by Adam Sytek
*ð Ekspozycja na ksenobiotyk
*ð Obserwacja wÅ‚Ä…czania do DNA znakowanej tymidyny w procesach
naprawczych [tzw. nieplanowa synteza]
·ð Wymiana chromatyd siostrzanych in vitro w komórkach ssaków
*ð Test sÅ‚uży do wykrycia wzajemnych wymian bÄ™dÄ…cych efektem ciężkiego
uszkodzenia DNA, po ekspozycji na ksenobiotyk
b) Rakotwórcze
I) Ocenę można przeprowadzić 2 metodami:
Þð Stwierdzenie zależność wystÄ™powania choroby a obecnoÅ›ciÄ… substancji rakotwórczej
w środowisku  metoda nie do zaakceptowania, bo wyniki po faktach
Þð Przeprowadzenie badaÅ„ laboratoryjnych  dÅ‚ugi okres i wysoki koszt badaÅ„
·ð Badania prowadzi siÄ™ na szczurach, myszach lub zÅ‚otych chomikach syryjskich 
wynika to z ich podatności na wywoływanie nowotworów przy rzadkim
występowaniu nowotworów spontanicznych.
·ð Przy nowych substancjach  na co najmniej dwóch gatunkach
·ð Badania na obu pÅ‚ciach
·ð Zazwyczaj do badaÅ„ używa siÄ™ zwierzÄ…t Å›wieżo odstawionych od mleka matki 
wydłuża to czas ich życia
·ð Wielkość dawek ksenobiotyku ustala siÄ™ na podstawie testu toksycznoÅ›ci
podostrej
c) Teratogenne
I) Badania na ciężarnych szczurach, ksenobiotyk podaje się na etapie na etapie
organogenezy (6-15 dnia ciąży)
II) Badania:
Þð PostÄ™powanie z pÅ‚odem
·ð U 80% badanych na 1 dzieÅ„ przed porodem cesarskie ciÄ™cie pozyskanie
płodów do badań i pomiarów
·ð U 20% poród fizjologiczny obserwacja na okoliczność wystÄ…pienia wad
ujawniajÄ…cych siÄ™ w rozwoju osobniczym
Þð Schemat badaÅ„:
·ð U samic
*ð Pomiar masy ciaÅ‚a w 1, 6, 15 i 21 dniu ciąży
*ð Codzienna kontrola spożycia paszy i wody
*ð OkreÅ›lenie resorpcji wczesnych i póz
nych, liczby płodów martwych i żywych,
liczby ciałek żółtych
*ð Odnotowuje siÄ™ wyglÄ…d Å‚ożyska
·ð U pÅ‚odów
*ð PÅ‚eć
*ð Masa ciaÅ‚a
*ð Masa ciaÅ‚a z Å‚ożyskiem
*ð DÅ‚ugość ciemieniowo-siedzeniowa ciaÅ‚a
*ð DÅ‚ugość ogona
*ð Wady rozwojowe
Ä…ð Wady narzÄ…dowe [50% pÅ‚odów]
Ä…ð Wady szkieletowe [pozostaÅ‚e]
III) Brak takich badań doprowadził do wprowadzenia talidomidu, którego forma lewoskrętna
byłą silnie teratogenna, a sprzedawano go w formie recematu.
d) Wpływ na rozrodczość
I) Testy 1- lub 2- pokoleniowe [zalecane przez OECD] lub klasyczne 3-pokoleniowe
Þð Schemat klasycznego testu 3-pokoleniowego
24
© Copyright by Adam Sytek
·ð 3 grupy zwierzÄ…t + 1 kontrolna [20 samic i 10 samców każda]
·ð Dawki ksenobiotyku w paszy  ustalane na podstawie badania toksycznoÅ›ci
przewlekłej
·ð 2 miesiÄ…ce ekspozycji kojarzenie (2 samice + 1 samiec) [pokolenie wyjÅ›ciowe
F0] izolacja samic na czas ciąży poród [pokolenie F1a] 21 dni oberwacji i
uśpienie F1a; 4-5 tygodni dalszej ekspozycji F0 na ksenobiotyk ponowne
kojarzenie F0 ale z innymi samcami izolacja na czas ciąży poród [F1b] 21
dni obserwacji F1b losowy wybór 20 samic i 10 samic w każdej grupie z
pokolenia F1b uśpienie pozostałych schemat powtarza się od początku do
uzyskania pokolenia F3b
·ð Badania:
*ð Wszystkie usypiane szczury podlegajÄ… badaniom makroskopowym i w razie
stwierdzenia zmian  mikroskopowym
*ð Rejestracji podlega:
Ä…ð Liczba urodzonych żywych i martwych mÅ‚odych w każdym miocie
Ä…ð PÅ‚eć zwierzÄ…t
Ä…ð Masa ciaÅ‚a w 1, 4, 12 i 21 dniu życia
Ä…ð wady rozwojowe w 1, 4, 12, 21 dniu życia
Ä…ð Åšmiertelność z podaniem czasu padniÄ™cia
*ð 10 samic i 10 samców z każdej grupy pokolenia F3b podlega badaniu
sekcyjnemu narządów
e) Neurotoksyczne
I) Badaniu podlegają głównie związki lipofilne
II) Badania wykonuje się w kolejności:
Þð Behawioralne  obserwacja spontanicznych ruchów i odruchów bezwarunkowych
zwierzÄ…t
Þð Elektrofizjologiczne  EEG na okoliczność zaburzeÅ„ w oÅ›rodkowym i obwodowym UN
Þð Morfologiczne  mikroskopowa ocena preparatów tkanki nerwowej
Þð Biochemiczne  ujawnienie mechanizmu dziaÅ‚ania na poziomie molekularnym 
rzadko
III) Wyniki ekstrapoluje siÄ™ na ludzi
15) Ekstrapolacja badań toksykometrycznych na ludzi
a) Możliwa ze względu na podobieństwa fizjologiczne i morfologiczne
b) Korzysta z faktu, że często działanie jest bardzo podobne, różnica jest tylko dawki wynikająca
z różnic rozmiarów zwierzęcia i człowieka
c) Do wyjątków należą:
I) Kofeina, NaCl, kw. salicylowy  u człowieka nietoksyczne, u zwierząt - teratogenne
II) Cukier i żółtko jaj  u człowieka nietoksyczne, u zwierząt  kancerogenne
III) Arszenik, fenacetyna  u człowieka kancerogenne, silnie toksyczne, u zwierząt  nie
d) Generalnie przyjmuje się, że człowiek jest wrażliwszy na działanie toksyczne od zwierząt
I) Wyjątki - ę! odporność na DDT u ludzi [w porównaniu do szczurów] i na cyjanki [w
porównaniu do psów]
e) Metodyka ekstrapolacji  regułą masy ciała
I) Sprowadza się do zmniejszenia dawki dla człowieka stosownie do stosunku masy ciała
człowieka i zwierzęcia
II) Jest to zależność wyrażona funkcją potęgową a nie prostoliniową!
. . Å‚
III) Wzór: = " "
. . Ä™
Þð K  współczynnik ekstrapolacji  sÅ‚uży do przeliczenia LD50 na ludzi (K*LD50zwierzÄ…t = LD50 ludzi)
Þð b  współczynnik regresji
25
© Copyright by Adam Sytek
16) Metody oceny narażenia na zatrucie: biomarkery ekspozycji i efektu, NDS, testy ekspozycyjne
a) Ocena bezpiecznego poziomu podaży  ADI
I) Wyznaczenie parametrów:
Þð LOAEL [Lowest observed adverse effect level]  najniższy poziom narażenia przy
którym obserwuje się efekty szkodliwe [dawka progowa]
Þð NOAEL/HOAEL  najwyższy poziom narażenia przy którym nie obserwuje siÄ™ jeszcze
szkodliwych efektów działania
D D D
[ . . Ä™] Å‚Ä… [ ]
II) Wyliczenie ADI: =
ół ńś ( ś )
Þð ADI  ilość substancji, która może być przyjmowana codziennie przez czÅ‚owieka z
wodą lub pożywieniem bez wywierania negatywnego wpływu na jego zdrowie
Þð Współczynnik bezpieczeÅ„stwa (niepewnoÅ›ci)
·ð Liczba niemianowana, ma na celu zapewnić odpowiedni margines przy
przekładaniu dawek toksycznych dla zwierząt na ludzi  odpowiednio je obniża
·ð WpÅ‚ywajÄ… na niego:
*ð Różnice miÄ™dzygatunkowe
*ð SiÅ‚a dziaÅ‚ania toksycznego
*ð Przebieg krzywej dawka-odpowiedz

*ð Wielkość i typ chronionej populacji
*ð Jakość informacji toksykologicznej
·ð WartoÅ›ci współczynnika:
*ð 2-5  maÅ‚a toksyczność lub dotyczy maÅ‚ej populacji
*ð 10  Å›rednia toksyczność lub narażenie zawodowe
*ð 100  duża toksyczność lub dotyczy b. dużej populacji [żywność]
*ð 1000  maksymalna wartość współczynnika
b) Metody oceny narażenia  [Narażenie  proces w wyniku którego dochodzi do wniknięcia do
organizmu czynników fizycznych lub wchłonięcia chemicznych w stężeniach dających się
określić ilościowo]
I) Oznaczenie zawartości w powietrzu
Þð Stara, popularna, oficjalna metoda oceny narażenia
Þð Dobrze opracowane normy:
·ð NDS  Najwyższe Dopuszczalne Stężenie  Å›rednia ważona iloÅ›ci substancji
mierzona przez cały dzień pracy (8h) i cały czas aktywności zawodowej na którą
ekspozycja nie ma negatywnych skutków dla pracownika i jego potomstwa
·ð NDSCh  Najwyższe Dopuszczalne Stężenia Chwilowe  wartość Å›rednia 
maksymalna ilość, która nie da negatywnych skutków przy ekspozycji
maksymalnie 30min/dzień
·ð NDSP  Najwyższe Dopuszczalne Stężenie Progowe  stężenie, które z uwagi na
powodowanie zagrożenia życia lub zdrowia nie może być przekroczone w
żadnym momencie
*ð NDSP dla powietrza atmosferycznego bardziej rygorystyczne od
przemysłowych  bierze pod uwagę noworodki, dzieci, osoby starsze
Þð Zalety tej oceny narażenia
·ð Tania
·ð A
atwa do oznaczenia
·ð Oficjalna
Þð Wady
·ð ZakÅ‚ada tylko wchÅ‚anianie drogÄ… oddechowÄ…
·ð Normy sÄ… niespecyficzne [nie uwzglÄ™dniajÄ… różnic osobniczych w tolerancji]
·ð Nie uwzglÄ™dnia parametru wentylacji pÅ‚uc  praca fizyczna Ä™! ekspozycjÄ™
26
© Copyright by Adam Sytek
II) Zastosowanie biomarkerów [Biomarker  spowodowana ksenobiotykiem zmiana w
komórce, biochemii, strukturze lub funkcji organizmu, która może być mierzona w
strukturze biologicznej lub próbkach]
Þð Biomarkery ekspozycji  obecność ksenobiotyku lub jego metabolitu wzglÄ™dnie
produktu interakcji ksenobiotyku ze składnikami komórkowymi w łatwo dostępnym
materiale biologicznym
·ð Monitoring biologiczny  ocena ilość ksenobiotyku lub jego metabolitu w
tkankach, wydzielinach, wydalinach razem lub osobno celem oceny poziomu
narażenia i ryzyka dla zdrowia w porównaniu z normami [DSB]
*ð Konieczna znajomość kinetyki przemian
*ð Droga
*ð Umożliwia indywidualnÄ… ocenÄ™ narażenia
*ð PrzykÅ‚ady [wchÅ‚oniÄ™taoznaczonaDSB]
Ä…ð Anilinap-aminofenol2,5mg/h [szybkość wydalania]
Ä…ð Benzenfenol70mg/dm3
Ä…ð Rtęćrtęć30źg/g kreatyniny
*ð Należy pamiÄ™tać, że część zwiÄ…zków wystÄ™puje w organizmie fizjologicznie 
tło środowiskowe
Þð Biomarkery efektu  ocena skutków dziaÅ‚ania ksenobiotyków przez pomiar
produktów ich interakcji ze składnikami organizmu
·ð PrzykÅ‚ady
*ð Aminy aromatyczne i zw. nitrowe Methemoglobina [do 5% - fizjologiczna]
*ð Insektycydy fosforoorganiczne Poziom aktywnoÅ›ci AChE [im “! tym Ä™!
narażenie]
*ð Ołów 
Ä…ð obecność ´-ALA w moczu  charakterystyczny objaw ekspozycji na Pb
·ð Rodzaje efektów [na przykÅ‚adzie Pb]
Ä…ð Subkrytyczny - nie ma znaczenia fizjologicznego, ale jest bardzo czuÅ‚ym
alarmem np. “! aktywnoÅ›ci dehydratazy ´-ALA
Ä…ð Krytyczny  szkodliwy efekt dla organizmu np. zahamowanie syntezy
hemu
Ä…ð Zaawansowany  powstaje zaburzenie zagrażajÄ…ce zdrowiu  tutaj:
niedokrwistość
17) Interakcje toksykologiczne
a) Zmiany wynikające ze wzajemnego oddziaływania mogą ujawnić się na różnym etapie
działania toksycznego. Wyróżniamy fazy:
I) Faza narażenia 
Þð Powstanie nitrozoamin w kwaÅ›nym pH żoÅ‚Ä…dka z:
·ð Amin drugorzÄ™dowych  leki, produkty pochodzenia naturalnego
·ð Azotyny  miÄ™so, warzywa [po konwersji z azotanów]
27
© Copyright by Adam Sytek
Osobno niegroz
ne, ale razem w kwaśnym pH dają wysoce kancerogenne
nitrozoaminy.
Þð Interakcja rtÄ™ci z enzymami bakteryjnymi  metylacja rtÄ™ci, Ä™! toksycznoÅ›ci
II) Faza kinetyczna  wzajemne oddziaływanie na:
Þð wchÅ‚anianie
Þð rozmieszczenie,
Þð biotransformacjÄ™
Þð wydalanie
III) Faza dynamiczna
Þð Przeciwne dziaÅ‚anie dwóch substancji np. DDT -Ä™! system nerwowy a barbiturany “!
b) Do interakcji może dojść np. gdy:
I) Dwa ksenobiotyki jednocześnie wnikają do ustroju
II) Dwa ksenobiotyki wnikają w pewnej kolejności, ale pierwszy zmienia modyfikuje jakiś
ważny aspekt  np. indukuje/hamuje enzym metabolizujący drugi ksenobiotyk  wpływa
na jego właściwości
c) Modele łączonego działania ksenobiotyków
I) Działanie addytywne  dwa ksenobiotyki działają w ten sam sposób, ich efekt sumuje się
na zasadzie 2+3=5. Nie jest to przykład interakcji.
Þð Różne insektycydy fosforoorganiczne  blokada wiÄ™kszej puli AChE
II) Synergizm - wzajemne wzmocnienie działania dwóch ksenobiotyków w tym samym
kierunku  efekt jest silniejszy od sumy podania każdego z osobna na zasadzie 2+3`"515
Þð Barbiturany + etanol Ä™! depresji OUN
Þð Tetrachlorek wÄ™gla + etanol Ä™! hepatotoksycznoÅ›ci
III) Potencjacja  występuje, gdy w wyniku podania ksenobiotyku nie oddziałującego na dany
narząd/tkankę z oddziałującym dochodzi do wzmocnienia efektu tego drugiego na
zasadzie 0+3`"310
Þð Nietoksyczny dla wÄ…troby izopropanol + toksyczny tetrachlorek wÄ™gla Ä™!
hepatotoksyczności
IV) Antagonizm  dziaÅ‚anie prowadzÄ…ce do wzajemnego “! lub zniesienia efektów -
wykorzystywane w leczeniu zatruć
Þð Dyspozycyjny  wykorzystywany w leczeniu, może być stosowany na każdym etapie
kinetycznym np.
·ð WchÅ‚anianie: WÄ™giel aktywowany - “! wchÅ‚anianie
·ð Wydalanie: KwaÅ›ny wÄ™glan “! pH moczu przyspieszone usuwanie
ksenobiotyku
·ð Biotransformacja: inhibitory lub reaktywatory enzymatyczne
Þð Funkcjonalny  przeciwny efekt na dany aspekt funkcjonowania np.
·ð Amfetamina pobudzenie, barbiturany uspokojenie
·ð Barbiturany “! ciÅ›nienie; epinefryna Ä™! ciÅ›nienie
Þð Chemiczny  najczÄ™stszy w leczeniu  reakcja prowadzi do zniesienia lub “!
toksyczności np.
·ð Zatrucie fluorkami podanie Ca2+ “! Nieaktywny CaF2
·ð Zatrucie szczawianami podanie Ca2+ “! Nieaktywny szczawian wapnia
·ð Zatrucie metalami ciężkimi podanie dimerkaprolu Å‚atwo eliminowane,
nieaktywne depoty
Þð Receptorowy
·ð Niekonkurencyjny  wiÄ…zanie poza receptorem  papaweryna i prostygmina
·ð Konkurencyjny  wiÄ…zane w tym samym miejscu
*ð Atropina i ACh o receptor muskarynowy
*ð Morfina i nalokson  o receptor opioidowy
28
© Copyright by Adam Sytek
*ð Pochodne BDZ i flumazenil  o receptor BDZ w receptorze GABA-ergicznym
d) Typowy przykład interakcji toksykologicznej  ASA i acetazolamid
*Azetazolamid “! dehydratacjÄ™ wÄ™glanu “! pH
*“! pH dejonizacja ASA Ä™! wchÅ‚aniania
*Ä™! stężenia ASA wypieranie acetazolamidu z biaÅ‚ek i konkurencyjne “! eliminacji Ä™!
stężenia wolnego acetazolamidu
*ę! stężenia wolnego acetazolamidu objawy toksyczne z ośrodkowymi
18) Metody izolacji i oznaczania trucizn w materiale biologicznym
a) Metody izolacji
I) Mineralizacja - metale
II) Destylacja z parÄ… wodnÄ…  zwiÄ…zki lotne
III) Ekstrakcja rozp. organicznymi  zw. organiczne rozp. w rozpuszczalnikach organicznych
IV) Mikrodyfuzja  pozwala wyodrębnić substancje lotne
V) Aeracja  polega na wypieraniu lotnych substancji z badanego materiału prądem
powietrza lub gazu obojętnego. Praktycznie:
Þð PÅ‚uczka z materiaÅ‚em ogrzanie . aeracja . przeniesienie aerowanej substancji
do płuczki z substancją pochłaniającą chłodzenie
b) Metody oznaczeń
I) Chromatografie
Þð TLC
Þð Cieczowa [HPLC]
Þð Gazowa [GC]
II) Spektrofotometria absorpcyjna
Þð UV
Þð Widzialny
Þð IR
III) Spektrometria masowa
IV) Absorpcyjna spektrofotometria atomowa
19) Zasady leczenia zatruć + klasyfikacja odtrutek
a) Schematycznie można wyróżnić dwie grupy działaj:
I) Leczenie przyczynowe
Þð Przerwanie kontaktu z truciznÄ… [zależnie od drogi wchÅ‚aniania]
·ð Przeniesienie zatrutego do atmosfery niezatrutej i usuniÄ™cie przesyconego
truciznÄ… ubrania
·ð UsuniÄ™cie trucizny ze skóry za pomocÄ… wody i mydÅ‚a  NIE rozp. organiczne!
·ð Spowodowanie wymiotów  w warunkach poza szpitalnych
Sens tylko do 1h po zatruciu
*ð NIE u nieprzytomnych, zatrutych Å›rodkami żrÄ…cymi lub poch. ropy naftowej
·ð PÅ‚ukanie żoÅ‚Ä…dka  w warunkach szpitalnych
*ð Można u nieprzytomnych, nie zaleca siÄ™ przy zatruciu poch. ropy naftowej
·ð Podanie adsorbentów (niezależnie od pÅ‚ukania żoÅ‚Ä…dka)
*ð WÄ™giel aktywowany
*ð W warunkach domowych  biaÅ‚ko jaja kurzego [przy zatruciach kwasami]
Þð Przyspieszenie eliminacji trucizny
·ð Czysty tlen w normalnym ciÅ›nieniu lub w komorze hiperbarycznej - Ä™! usuwania
CO
·ð Intensywna diureza  wysoka podaż pÅ‚ynów infuzyjnych [3x lub Ä™! dzienne
zapotrzebowanie] + ewentualnie diuretyk [mannitol, furosemid]  uważać na
zaburzenie gospodarki wodno-elektrolitowej
·ð Zmiana pH moczu
*ð Ä™! usuwania sÅ‚abych kwasów alkalizacja [NaHCO3]
29
© Copyright by Adam Sytek
*ð Ä™! usuwania sÅ‚abych zasad zakwaszenie [NH4Cl  już żadko]
·ð Dializa  b. skuteczna metoda oczyszczania krwi z substancji Å‚Ä…two
eliminowanych przez nerki [metanol, etanol, glikol, salicylany]
·ð Hemoperfuzja  bardziej inwazyjna  przepuszczenie krwi przez kolumnÄ™ z
adsorbentem do usunięcia substancji słabo eliminowanej przez nerki
[barbiturany, karbamazepina]
·ð Plazmafereza  w ciÄ™zkich przypadkach gdy inne metody nie dajÄ… rady
*ð Oddzielenie surowicy [i usuniÄ™cie] od elementów morfotycznych,
zawieszenie ich w preparacie krwiozastępczym lub surowicy od dawcy i
retransfuzja
·ð Transfuzja wymienna  wymiana krwi  w ciężkiej methemoglobinemii
Þð Stosowanie odtrutek  najlepszy sposób, ale jest ich niestety niewiele
·ð Klasyfikacja
*ð ZwiÄ…zki chelatujÄ…ce  wiążą metale w Å‚atwo usuwalne, nieaktywne
kompleksy
Ä…ð BAL (Dimerkaprol)  Odtrutka na As i nieorganiczne zw. Hg  coraz
rzadziej stosowany, wypierany przez DMPS
Øð Ma 2. gr. tiolowe - Ä™! reaktywność od gr. monotiolowych w
organizmie
Øð Wiąże metale zdysocjowane i zwiÄ…zane z gr. tiolowymi biaÅ‚ek i
enzymów [REAKTYWATOR]
Øð Może reagować z wytworzeniem
üð A
atwo dysocjujÄ…cego, trudno rozp. w wodzie kompleksu [bez
znaczenia odtruwajÄ…cego]
üð A
atwo rozpuszczalnego w wodzie, eliminowanego kompleksu
Øð Kompleksy eliminowane przez nerki ulegajÄ… jednak resorbcji
Øð Przez lipofilność może deponować w mózgu
Øð Podawany wyÅ‚Ä…cznie domięśniowo
Ä…ð DMPS  Dimerkapto-propanosulfan - odtrutka na Hg i As
Øð BAL z grupÄ… sulfonowÄ… zamiast alkoholowej “! wchÅ‚aniania
zwrotnego ę! eliminacji kompleksów
Øð “! toksyczny od BALu
Øð Może być stosowany dożylnie
Øð Lepiej rozpuszczalny w wodzie od BALu Ä™! eliminacji nerkowej, nie
deponuje w mózgu
Ä…ð DMS  Kwas dimerkaptobursztynowy  odtrutka na rózne metale,
głównie Hg, Pb, Au, As
Øð Pozwala na szybkÄ… eliminacjÄ™ stos. w ostrych zatruciach
Øð Nie deponuje w mózgu, pozwala usunąć Hg bez objawów
uszkodzenia nerek
Ä…ð Wersenian disodowo-wapniowy  EDTA, Chelaton
Øð Swoista odtrutka głównie na Pb
Øð Podanie tylko pozajelitowe  i.m. lub i.v.
Øð Mechanizm polega na podmianie Ca w EDTA na Pb i eliminacjÄ™
kompleksu z moczem [kompleks trwały, dobrze rozpuszczalny]
Øð Nie podawać za dÅ‚ugo “! pierwiastków Å›ladowych
Ä…ð Penicylamina (Cuprenil)  prawoskrÄ™tny produkt hydrolizy penicyliny
Øð Odtrutka na Cu, Pb, Co, Zn, Hg
Øð Wiąże w/w z grupÄ… tiolowÄ…
Øð Dobrze wchÅ‚aniania p.o.
Øð Podawana przez 7 dni z wit. B6
30
© Copyright by Adam Sytek
Øð Może wtórnie uczulać
Ä…ð DTPA  kw. dietylotriaminopentaoctowy  sól wapniowa
Øð Odtrutka na Pb, Zn, Fe, Mn; najlepiej na radionuklidy  Pu, Cs
Øð Podawany dożylno
Ä…ð Deferoksamina  wyizolowana z grzyba
Øð Swoista odtrutka na Fe
Øð Podanie dożylne lub domięśniowe
Øð Wiąże Fe3+ w Å‚atwo rozpuszczalny, dobrze eliminowany kompleks
*ð ZwiÄ…zki przeprowadzajÄ…ce truciznÄ™ w zw. nierozpuszczalne
Ä…ð ZwiÄ…zki wapnia
Øð W zatruciu fluorem i szczawianami
Øð BezpoÅ›rednio za dziaÅ‚anie toksyczne odpowiada hipokalcemia  obie
substancje tworzÄ… trudno rozpuszczalne zwiÄ…zki z wapniem
Øð ZwiÄ…zki Ca podane dożylno majÄ… wyÅ‚apać wolne jony trucizn i
zapobiec hipokalcemii
Øð ZwiÄ…zki Ca podane doustnie majÄ… zwiÄ…zać z
ródło przy zatruciu
doustnym
Ä…ð Siarczan protaminy
Øð Odtrutka na heparynÄ™
Øð Tworzy nierozpuszczalny depot  unieczynnia heparynÄ™
równowagowo
Øð W praktyce podaje siÄ™ 50% dawki  organizm też unieczynnia
heparynÄ™
*ð Reaktywatory enzymatyczne
Oksydazy cytochromowej zablokowanej przez CN-
Ä…ð Azotyn amylu
Odtrutki na cyjanki (CN-)
Øð Dobrze siÄ™ wchÅ‚ania wziewnie
Øð Szybko indukuje powstanie MetHb
MetHb posiada b. duże
Øð Może powodować “! ciÅ›nienia krwi
powinowactwo do cyjanków  wiąże
wolne jony i kompleksujÄ… te
Ä…ð Azotyn sodu
blokujÄ…ce oksydazÄ™ reaktywujÄ…c jÄ…
Øð Podawany dożylnie
Øð Powoduje szybkie powstanie MetHb
Wraz z nimi trzeba przez tą samą igłę
Øð Może powodować “! ciÅ›nienia krwi
podać tiosiarczan sodowy 
Ä…ð 4-DMPA
unieczynni jony CN do nieszkodliwych
rodanków (CN stopniowo
Øð Obecnie najczęściej stosowany
oddysocjowuje od MetHb)
Øð B. szybko powoduje powstanie dużej iloÅ›ci MetHb
Ä…ð ZwiÄ…zki zawierajÄ…ce kobalt (wit. B12)
Øð Wit. B12
üð WspomagajÄ…co w zatruciu cyjankami (reakcja
równocząsteczkowa  do odtrucia wymagana olbrzymia ilość)
üð Mechanizm: poÅ‚Ä…czenie Co z CN wolnym lub zwiÄ…zanym z
oksydazÄ… kompleks usuwany z moczem
Øð Wersenian dikobaltowy
üð ZwiÄ…zek chelatujÄ…cy
üð WyÅ‚apuje niezwiÄ…zany CN lub odbiera go oksydazie
cytochromowej reaktywujÄ…c jÄ…
üð Czasem z
le tolerowany nie można wykorzystać
üð Może wywoÅ‚ać w trakcie wstrzykniÄ™cia dusznoÅ›ci, bóle w klatce
piersiowej
Cholinesterazy zablokowanej przez zw. fosforoorganiczne
Ä…ð Oksymy  obecnie Obidoksym
31
© Copyright by Adam Sytek
Øð A
ączą się z centrum anionowym ChE, wytwarzają połączenie ze
zwiÄ…zanym z centrum esterazowym zw. fosforoorganicznym i
odłączając się z nim uwalniając enzym
Øð DziaÅ‚ajÄ… tylko w poczÄ…tkowym okresie zatrucia  zjawisko  starzenia
się po pewnym czasie uniemożliwia odblokowanie enzymu
Øð Należy je podawać razem z atropinÄ…  antagonistÄ… ACh  celem
zniesienia objawów muskarynowych
Ä…ð Serum-Cholinesterase
Øð Wysokooczyszczony enzym z ludzkiego osocza
Øð wskazany w b. ciężkich zatruciach
üð Nie ustÄ…pienie bezdechu po suksametonium
üð Dodatkowo przy leczeniu zatrucia zw. fosfoorganicznymi przy
objawach zatrucia atropinÄ…
*ð ZwiÄ…zki redukujÄ…ce  w zatruciu utleniaczami powodujÄ…cymi
methemoglobinemiÄ™
Ä…ð BÅ‚Ä™kit metylenowy
Øð Wykazuje również dziaÅ‚anie methemoglobinotwórcze  ale w
dawkach dużo wyższych niż lecznicze [MetHb  10-15mg/kg mc,
lecznicze 1-2mg/kg mc]
Øð Podawany w wolnym wlewie
Øð Tym skuteczniejszy im Ä™! MetHb
Øð Nie stosować u osób z wrodzonym niedoborem dehydrogenazy G6-P
[zespółhemolityczny]
Ä…ð BÅ‚Ä™kit toluidyny i tioniny  w methemoglobinemiach toksycznych 
działąnie podobne do błękitu metylenowego, ale lepsze
Ä…ð Kwas askorbowy  jedynie pomocniczo, bo skuteczność niewielka
*ð Odtrutki witaminowe
Ä…ð Wit. B6 i PP oraz kw. glutaminowy
Øð Stosowane w zatruciu izoniazydem
Øð ZapobiegajÄ… drgawkom, czy objawom jak w pelagrze  de facto jest
to suplementacja, bo izoniazyd hamuje ich syntezÄ™, a objawy
wynikają po części z ich niedoboru
Ä…ð Wit. K
Øð W zatruciach zwiÄ…zkami p/krzepliwymi [m. in. poch. kumaryny]
*ð Odtrutki blokujÄ…ce biotransformacje  zapobiegajÄ… aktywacji metaboliczne 
przykład antagonizmu dyspozycyjnego
Ä…ð Etanol
Øð Odtrutka na metanol i glikol etylenowy
Øð Z uwagi na dużo wiÄ™ksze powinowactwo do dehydrogenazy
alkoholowej hamuje transformacje metanolu do formaldehydu i
glikolu do kwasów dając czas na eliminację z moczem bądz
na drodze
hemodializy
Øð UżywajÄ…c etanolu należy wyrównywać kwasicÄ™ metabolicznÄ…
Ä…ð 4-metylopirazol
Øð Inhibitor dehydrogenazy alkoholowej  blokuje metabolizm
metanolu i glikolu etylenowego
Øð Nie stosowany powszechnie z uwagi na cenÄ™ w porównaniu do
taniego etanolu [choć powinien być :)]
*ð Odtrutki blokujÄ…ce receptory
Ä…ð Nalokson
Øð Odtrutka na morfinÄ™ i jej pochodne
32
© Copyright by Adam Sytek
Øð CaÅ‚kowity, kompetycyjny antagonista receptorów opioidowych
Øð Podawany razem z morfinÄ… zapobiega porażeniu oÅ›rodka
oddechowego, a w porażeniu wywołanym morfiną  znosi je
Øð Wykorzystywany w diagnostyce zatruć opioidami
Ä…ð Benzylopenicylina potasowa
Øð Odtrutka na toksyny muchomora sromotnikowego
Øð Mechanizm teoretycznie  blokowanie receptora albumi [10x “!
toksyczności toksyn]
Øð Klinicznie kwestionuje siÄ™ skuteczność leczenia
Ä…ð Flumazenil
Øð Swoista odtrutka na zatrucie poch. BDZ
Øð Blokuje rec. BDZ zlokalizowany w rec. GABA-ergicznym
*ð Odtrutki dziaÅ‚ajÄ…ce na zasadzie antagonizmu farmakologicznego
Ä…ð Acetylocysteina
Øð Odtrutka na paracetamol [a konkretnie metabolit N-acetylo-4-
benzochinonoimina powstajÄ…cy przy przedawkowaniu jako efekt
przeciążenia układów sprzęgających]
Øð ZwiÄ™ksza pulÄ™ glutationu dostarczajÄ…c cysteiny  hepatoprotekcja
Ä…ð Fizostygmina
Øð Odtrutka na Å›rodki cholinolityczne
üð Efedryna
üð Amfetamina
üð Atropina
üð Hioscyjamina
üð Skopolamina
üð Spazmolityki
üð Psychotropy [chlopromazyna, droperidol, impiramina,
haloperidol itd.]
Øð Blokuje ChE i Ä™! stężenie ACh
Øð Podczas stosowania zawsze trzeba mieć pod rÄ™kÄ… antagonistÄ™ 
atropinÄ™
*ð Odtrutki swoiste oparte o p/ciaÅ‚a
Ä…ð P/glikozydom naparstnicy
Ä…ð P/jadowi żmiji
Ä…ð P/jadowi kieÅ‚basianemu
*ð Odtrutki niesowiste
Ä…ð WÄ™giel aktywowany
Øð Adsorbuje b. wiele substancji
Øð “! wchÅ‚anianie
Øð Zapobiega reabsorpcji z jelit
Ä…ð Parafina ciekÅ‚a
Øð W zatruciach rozp. organicznymi i substancjami lipofilnymi [fosfor]
Øð Nie wchÅ‚ania siÄ™ w ogóle substancje w niej rozpuszczone usuwane
są wraz z kałem
Ä…ð Nadmanganian potasu
Øð Zatrucia doustne nikotynÄ…, alkaloidami, fosforem, fosforkiem cynku
Ä…ð Skrobia
Øð Zatrucia doustne jodem i jego zwiÄ…zkami
Ä…ð Ziemia okrzemkowa lub bentonit [wyparte przez wÄ™giel aktywowany]
Øð Zatrucia parakwatem
Øð Podczas pÅ‚ukania żoÅ‚Ä…dka, podane przez zgÅ‚Ä™bnik
33
© Copyright by Adam Sytek
II) Leczenie objawowe
Þð Zapewnienie wydolnoÅ›ci ukÅ‚adu oddechowego i krążenia na OIOM
Þð Wyrównanie zaburzeÅ„ gospodarki wodno-elektrolitowej i kwasowo-zasadowej
20) Toksyczność niemetali: ozon, HCN, CO, tlenki azotu, azotyny i azotany, SO2, H2S, chlorowce,
substancje pylicotwórcze
a) Ozon
I) y
ródło
Þð WyÅ‚adowania atmosferyczne
Þð Lampy UV
Þð Smog fotochemiczny
II) Losy w ustroju
Þð WchÅ‚anianie z ukÅ‚adu oddechowego do krwi  interakcja z Hb
III) Mechanizm
Þð Tworzenie H2O2, i krótkoÅ‚aÅ„cuchowych aldehydów
·ð uszkodzenie bÅ‚ony komórkowej
Þð Inhibicja enzymów wewnÄ…trzkomórkowych “! oddychania komó®kowego,
aktywności enzymów mikrosomalnych
IV) Zatrucie ostre
Þð Kaszel
Þð ZmÄ™czenie, senność, znużenie
Þð Bóle gÅ‚owy, “! ciÅ›nienia krwi, Ä™! tÄ™tna
Þð Zgon na skutek obrzÄ™ku pÅ‚uc
V) Zatrucie przewlekłe
Þð Generalnie w narażeniu zawodowym [pracownie RTG]
Þð ZÅ‚e samopoczucie, Ä™! pobudliwoÅ›ci, zmÄ™czenie, bóle gÅ‚owy
Þð Pieczenie oczu, podrażnienie bÅ‚on Å›luzowych
Þð Zaburzenia czynnoÅ›ci ukÅ‚adu oddechowego
·ð “! pojemnoÅ›ci życiowej pÅ‚uc
·ð Zwłóknienie tkanki pÅ‚ucnej [dÅ‚ugotrwaÅ‚e narażenie]
·ð “! zdolnoÅ›ci makrofagów do fagocytozy w pÅ‚ucach
VI) NDS  0,1 mg/m3
b) Cyjanowodór  HCN
I) y
ródło
Þð LiÅ›cie i nasiona pestkowców [migdaÅ‚y, brzoskwinie, wiÅ›nie]  jako amigdalina
·ð Spożycie pestek o uszkodzonej Å‚upinie uwolnienie amigdaliny i hydroliza w
przewodzi pokarmowym do HCN zatrucia śmierterlne
Þð Åšrodki do dezynsekcji i deratyzacji
Þð Spalanie celuloidu
Þð Laboratoria
Þð PrzemysÅ‚
·ð Ekstrakcja zÅ‚ota i srebra z rud
·ð Galwanoplastyka
·ð Utwardzanie stali
·ð Fotografia
·ð Syntezy chemiczne
II) Losy w ustroju
Þð Szybkie wchÅ‚anianie przez pÅ‚uca, skórÄ™ i z przewodu pokarmowego
Þð Wolne cyjanki
34
© Copyright by Adam Sytek
·ð biotransformacja do rodanków przez siarkotransferazy tiosiarczanowej
[wydajność zależy od zapasów siarki zwykle nie wystarczają na neutralizację
całej dawki]
·ð Utleniane do kw. mrówkowego i CO2
III) Mechanizm
Þð Zablokowanie oksydazy cytochromowej zahamowanie oddychania komórkowego
IV) Objawy zatrucia
Þð Narażenie na dużą dawkÄ™/wysokie stężenie
·ð Natychmiastowa utrata przytomnoÅ›ci poprzedzona charakterystycznym krzykiem
·ð Porażenie okÅ‚adu oddechowego i czynnoÅ›ci serca zgon
Þð DÅ‚uższe narażenie na mniejszÄ… dawkÄ™  różne fazy zatrucia
·ð Okres zwiastujÄ…cy zatrucie  objawy szybko ustÄ™pujÄ… na powietrzu
*ð Drapanie w gardle i palÄ…cogorzki smak w ustach
*ð Åšlinotok, drÄ™twienie ust, krtani, osÅ‚abienie mięśniowe, utrudniona mowa
*ð Przyspieszony i póz
niej pogłębiony oddech, kołatanie serca
·ð Okres dusznoÅ›ci
*ð Ä™! osÅ‚abienia, bólu, uczucia uÅ›cisku w okolicy serca
*ð “! czÄ™stoÅ›ci oddechów przy Ä™! gÅ‚Ä™bokoÅ›ci, silne dusznoÅ›ci
*ð MdÅ‚oÅ›ci, wymioty, rozszerzenie z
renic, wytrzeszcz gałęk ocznych
*ð “! tÄ™tna
·ð Okres drgawek
*ð Ä™! dusznoÅ›ci
*ð Silne drgawki, szczÄ™koÅ›cisk
*ð Utrata przytomnoÅ›ci
·ð Okres porażenia
*ð CaÅ‚kowita utrata czucia i odruchów
*ð Mimowolne oddanie moczu i kaÅ‚u
*ð “! czÄ™stoÅ›ci i regularnoÅ›ci oddechu do ustania wÅ‚Ä…cznie
Þð Przy zatruciu przewlekÅ‚ym  kumulacja mikrouszkodzeÅ„
·ð Zawroty i bóle gÅ‚owy, osÅ‚abienie
·ð Bóle jelit, brzucha, uszkodzenia ukÅ‚adu nerwowego, hormonalnego, krążenia
V) NDS  0,3 mg/m3 w środowisku pracy
c) Tlenek węgla  CO
I) y
ródło  niecałkowite spalanie węgla
Þð PrzemysÅ‚
Þð Kominki domowe o wadliwej konstrukcji
Þð Spaliny samochodowe
Þð Dym papierosowy
Þð Wadliwe kuchenki gazowe
II) Mechanizm
Þð A
Ä…czenie z Hb powstaje karboksyhemoglobina [HbCO]
Þð HbCO  niezdolna do przenoszenia tlenu
Þð CO ma 210x silniejsze powinowactwo do Hb w porównaniu do O2 i dysocjuje 10x
wolniej
Þð HbCO stabilizuje utlenowanÄ… Hb - “! dysocjacji tlenu do tkanek
Þð Toksyczność niedotlenienie organizmu
Þð Poziom zatrucia zależy od stężenia CO w powietrzu, czasu ekspozycji wysiÅ‚ku
fizycznego  [Im ę! te parametry tym ę! toksyczność]
35
© Copyright by Adam Sytek
III) Zatrucie ostre
Þð Objawy zależą od stężenia HbCO  za poziom krytyczny przyjmuje siÄ™ 60%
·ð <4% - Brak objawów [do 1% - fizjologicznie]
·ð 4-8% - Pierwsze bÅ‚Ä™dy w badaniach testowych
·ð 8-10 % - Wyraz
ne błędy w badaniach testowych [10% u palaczy  norma]
·ð 10-20% - Ucisk, lekki ból gÅ‚owy, rozszerzenie naczyÅ„ skórnych
·ð 20-30% - Ból gÅ‚owy i tÄ™tnienie w skroniach
·ð 30-40% - Silny ból gÅ‚owy, oszoÅ‚omienie, osÅ‚abienie, zamroczenie, nudnoÅ›ci,
wymioty, zapaść
·ð 50-60% - J/w; Ä™! ryzyka zapaÅ›ci, zaburzenia akcji serca, tÄ™tna, oddechu
·ð 60-70% - ÅšpiÄ…czka przerywana drgawkami, Ä™! upoÅ›ledzenia akcji serca,
oddychania  możliwy zgon
·ð 70-80% - nikÅ‚e tÄ™tno, porażenie oddechu, zgon
IV) Zatrucie przewlekłe
Þð Brak materialnej kumulacji  ale kumulacja mikrouszkodzeÅ„:
·ð Ä™! uszkodzeÅ„ w tkance nerwowej - “! pamiÄ™ci, czucia; upoÅ›ledzenie psychiczne
·ð Bóle, zawroty gÅ‚owy, zmÄ™czenie, “! Å‚aknienia, senność, nudnoÅ›ci
·ð Ä™! lub “! poziomu Hb  zależnie od stanu ukÅ‚adu krwiotwórczego
·ð Objawy parkinsonizmu  drżenie koÅ„czyn, maskowata twarz, zwiÄ™kszenie
odruchów
·ð  Chód pingwini  pochylona sylwetka, szeroko rozstawione stopy
V) Leczenie
Þð Czysty tlen
Þð Czysty tlen w komorze hiperbarycznej [+3 atm]
VI) NDS
Þð 30 mg/m3  Å›rodowisko pracy
Þð 1,0 mg/m3 - NDSP
d) Tlenki azotu
I) y
ródło
Þð Silniki spalinowe
Þð Wybuchy wulkanów, wyÅ‚adowania atmosferyczne, metabolizm bakteryjny
II) Mechanizm
Þð Ingerencja w dziaÅ‚anie ukÅ‚adu oddechowego
III) Zatrucie ostre
Þð Duszność, wymioty,
Þð sinica,
Þð utrata przytomnoÅ›ci,
Þð ostra niewydolność krążenia
Þð Zgon w wyniku obrzÄ™ku pÅ‚uc  konieczne zapobieganie przez podanie:
·ð Kodeiny  zahamowanie odruchu kaszlowego
·ð Dożylne preparaty Ca2+ - zapobiegajÄ… wysiÄ™kom
·ð Hydrokortyzon  zapobiega wysiÄ™kom i obrzÄ™kom
IV) Zatrucie przewlekłe
Þð Zapalenia bÅ‚on Å›luzowych i spojówek
Þð Zapalenia pÅ‚uc i oskrzelików
Þð Owrzodzenia jamy ustnej, uszkodzenia szkliwa
V) NDS - 5mg/m3 w środowisku pracy
36
© Copyright by Adam Sytek
e) Azotyny i azotany
I) y
ródło
Þð Wody gruntowe
Þð Nawozy sztuczne i naturalne
Þð Odpady komunalne
Þð KwaÅ›ne deszcze
Þð Å»ywność  procesy technologiczne
II) Losy w ustroju
Þð 90% azotanów usuwana w postaci niezmienionej, 10% przemiana do azotynów w
kwaśnym pH żołądka
III) Mechanizm
Þð Azotyny 
·ð dziaÅ‚anie methemoglobinotwórcze
·ð reakcja z aminami II-rzÄ™dowymi z wytworzeniem kancerogennych nitrozoamin
IV) Objawy  jak przy methemoglobinemii [przy Anilinie]
f) Dwutlenek siarki SO2
I) y
ródło
Þð Spalanie paliw kopalnianych [wÄ™giel, ropa, gaz ziemny]
Þð PrzemysÅ‚ farbiarski, celulozowy, włókienniczy  zdolnoÅ›ci bielÄ…ce
Þð PrzemysÅ‚ chemiczny  reduktor
II) Losy w ustroju
Þð WchÅ‚aniany z dróg oddechowych i przez bÅ‚ony Å›luzowe [Å‚atwa rozpuszczalność w
wodzie]
Þð W organizmie utleniany i usuwany z moczem
III) Mechanizm
Þð A
atwa rozpuszczalność w wodzie z utworzeniem kwsu siarkowego  silne drażnienia
błon śluzowych
IV) Zatrucie ostre
Þð Podrażnienie bÅ‚on Å›luzowych dróg oddechowych i spojówek
Þð Ostry nieżyt górnych dróg oddechowych
Þð Przekrwienie, obrzÄ™ki i wysiÄ™ki w dolnych drogach oddechowych [przy dÅ‚uższej
ekspozycji]
·ð PrzeciwdziaÅ‚anie Å›mierci w skutek obrzÄ™ku pÅ‚uc schemat kodeina + preparaty
Ca + steryd
Þð Ekspozycja na b. wysokie stężenie SO2 odruchowy skurcz gÅ‚oÅ›ni
natychmiastowy zgon w skutek uduszenia
V) Zatrucie przewlekłe
Þð Nieżyt górnych dróg oddechowych
Þð Zapalenie spojówek
Þð Zaburzenia smaku i powonienia
Þð Zmiany morfologiczne krwi
Þð Wytwarzanie dużej iloÅ›ci gÄ™stej wydzieliny przez bÅ‚ony Å›luzowe przyczyna Ä™!
tolerancji
VI) NDS  2mg/m3  środowisko pracy
g) Siarkowodór  H2S
I) y
ródło
Þð Wybuchy wulkanów, wody mineralne, niektóre gat. ropy naftowej i gazu ziemnego
Þð Procesy gnilne kanaÅ‚y, Å›cieki, doÅ‚y kloaczne, wysypiska
Þð PrzemysÅ‚ produkt uboczny procesów technologicznych
II) Losy w ustroju
37
© Copyright by Adam Sytek
Þð WchÅ‚ania siÄ™ Å‚atwo przez pÅ‚uca, sÅ‚abo przez skórÄ™
Þð Wydalany
·ð Po utlenieniu do kw. siarkowego z moczem
·ð częściowo w postaci niezmienionej przez pÅ‚uca
Þð Pewna ilość rozkÅ‚ada siÄ™ we krwi i tkankach z wytworzeniem siarki, która Å‚Ä…czy siÄ™ z
krążącym H2S tworząc wielosiarczki [H2Sn]
III) Mechanizm
Þð Blokada Fe w oksydazie cytochromowej zaburzenia, a nawet porażenia
oddychania komórkowego
Þð A
atwo łączy się z innymi metalami inhibicja enzymów z metalami w grupach
prostetycznych
Þð Unieczynniane grup sulfhydrylowych glutationu “! efektywnoÅ›ci detoksykacji
Þð Podrażnienia bÅ‚on Å›luzowych
Þð BezpoÅ›rednie uszkadzanie komórek OUN, nerwów obwodowych, ukÅ‚adu
krwiotwórczego
IV) Zatrucie ostre
Þð W dużych stężeniach przypomina HCN  nagÅ‚a utrata przytomnoÅ›ci, porażenie
oddechu zgon w skutek uduszenia
Þð W mniejszych stężeniach:
·ð Napady kaszlu, zmiany zapalne i nieżyty dróg oddechowych
·ð Podrażnienie spojówek
·ð Ä™! tÄ™tna i ciÅ›nienia krwi
·ð NudnoÅ›ci, wymioty
·ð Możliwy obrzÄ™k pÅ‚uc zapobieganie kodeina + Ca + sterydy
·ð NastÄ™pstwa ciężkich zatruć:
*ð Zapalenie pÅ‚uc
*ð TrwaÅ‚e zaburzenia obwodowego i oÅ›rodkowego ukÅ‚adu nerwowego
Ä…ð Zaburzenia postrzegania, ubytki inteligencji
Ä…ð Zapalenie wielonerwowe
Ä…ð TrwaÅ‚e przyspieszenie akcji serca
V) Zatrucie przewlekłe
Þð Brak charakterystycznego obrazu klinicznego kumulacja mikrouszkodzeÅ„
·ð Bóle gÅ‚owy, zmÄ™czenie, nudnoÅ›ci, wymioty, niepokój, Ä™! pobudliwoÅ›ci
·ð PrzewlekÅ‚e stany zapalne dróg oddechowych i spojówek
VI) NDS  10mg/m3  środowisko pracy
h) Chlorowce
I) Fluor
Þð y
ródło
·ð PrzemysÅ‚ fotochemiczny, farbiarski, huty szkÅ‚a
·ð Produkcja pestycydów, politur, glinu
Þð Losy w ustroju
·ð WchÅ‚anianie - Droga oddechowa i przewód pokarmowy
·ð A
ączy się z Ca2+ i deponuje w szkliwie, zębach, kościach
Þð Mechanizm
·ð Nadmiar jonów jodu hipokalcemia w skutek wyÅ‚apania jonów Ca2+
·ð BezpoÅ›rednio na tkanki  silnie żrÄ…ce dziaÅ‚anie martwice
Þð Zatrucie ostre
·ð Fluorki
*ð Powstanie florowodoru silnie żrÄ…cego bÅ‚onÄ™ Å›luzowÄ… żoÅ‚Ä…dka  bóle brzucha,
nudności, wymioty, biegunki
38
© Copyright by Adam Sytek
*ð OsÅ‚abienie, drżenia, kurcze, drgawki
*ð Zgon w skutek porażenia ukÅ‚Ä…du oddechowego
·ð HF  inhalacyjnie
*ð GwaÅ‚towny kaszel, krztuszenie, dreszcze
*ð Po 1-2 dniach bez objawów  kaszel, uÅ›cisk w klatce piersiowej, rzężenie,
sinica, obrzęk płuc [jak przeciwdziałać wiadomo]
Þð Zatrucie przewlekÅ‚e
·ð Generalnie b/d, wiÄ™kszość podejrzeÅ„ nie ma poparcia w dowodach
·ð Fluorzyca zÄ™bowa  matowobiaÅ‚e lub ciemnobrunatne plamy na zÄ™bach, oporna
na próchnice
Þð NDS  0,05mg/m3
II) Chlor
Þð y
ródło
·ð PrzemysÅ‚ chemiczny do syntez
·ð PrzemysÅ‚ papierniczy i włókienniczy wybielacz
Þð Losy w ustroju
·ð WchÅ‚anianie drogÄ… oddechowÄ… w zatkniÄ™ciu z wodÄ… tworzy silnie żrÄ…cy kwas
Þð Mechanizm
·ð Ostre dziaÅ‚anie drażniÄ…ce i żrÄ…ce HCL na bÅ‚ony Å›luzowe powstajÄ…cego po
zetknięciu chloru z wilgotnymi błonami śluzowymi
Þð Objawy zatrucia
·ð Podrażnieni bÅ‚ony Å›luzowej nosogardzieli i spojówek
·ð Odruchy kaszlu, kichania, Å‚zawienia, obfite wydzielanie Å›liny, podrażnienia
tchawicy i krtani
·ð Krwawa plwocina
·ð Bóle pod mostkiem, dusznoÅ›ci, obrzÄ™k pÅ‚uc prowadzÄ…cy do Å›mierci
Þð NDS  1,5 mg/m3
III) Brom
Þð y
ródło
·ð PrzemysÅ‚ chemiczny syntezy
·ð PrzemysÅ‚ metalurgiczny metalurgia Au i Pt
·ð Fotografia
·ð Leki
Þð Mechanizm
·ð Pary bromu jak chlor
·ð CiekÅ‚y brom silnie żrÄ…cy, ciężkie uszkodzenia skóry
·ð Bromki stos. doustnie w lecznictwie  porażenie OUN
Þð Objawy zatrucia
·ð Depresja OUN przez wyparci chlorków  otÄ™pienie, apatia, niewyraz
na i
utrudniona mowa, utrata pamięci, bóle głowy, senność, omamy, ataksja, śpiączka
·ð NudnoÅ›ci, wymioty, bóle brzucha, Å›piÄ…czka, porażenia
·ð Zapalenie oskrzeli, bÅ‚on Å›luzowych, obrzÄ™k pÅ‚uc [inhalacyjna]
Þð NDS  2mg/m3 [pary Br2]
IV) Jod
Þð y
ródło
·ð Woda morska, mineralna
·ð ZÅ‚oża saletry chilijskiej
·ð Farmacja  jodyna, pÅ‚yn Lugola
Þð Losy w ustroju
39
© Copyright by Adam Sytek
·ð Jodki - wchÅ‚anianie drogÄ… pokarmowÄ… [w obecnoÅ›ci detergentu przez skórÄ™]
·ð Pary  droga oddechowa  silniejsze drażnienie bÅ‚on Å›luzowych niż chlor i brom
Þð Mechanizm
·ð Pary  drażnieni bÅ‚on Å›luzowych - silniej jak chlor i brom
Þð Objawy zatrucia
·ð DrogÄ… pokarmowÄ…
*ð GwaÅ‚towne, ciemno zabarwione wymioty
*ð Brunatne plamy w ustach, metaliczny smak, bóle brzucha, pragnienie, szum
w uszach, gorÄ…czka, wstrzÄ…s
*ð Jodyna  uszkodzenia Å›cian żoÅ‚Ä…dka i jelit, zwężenie przeÅ‚yku
*ð Duże dawki  martwica kÅ‚Ä™buszków nerkowych
·ð Parami  jak przy chlorze i bromie tylko silniej
Þð NDS  1mg/m3
i) Substancje pylicotwórcze
I) Dwutlenek krzemu  SiO2
Þð y
ródło
·ð MineraÅ‚y  opal, agat, jaspis, chalcedon
·ð KamienioÅ‚omy, piaskownice
·ð PrzemysÅ‚ ceramiczny, żelaza i stali, budowlany
Þð Losy w ustroju
·ð WchÅ‚aniany drogÄ… oddechowÄ… częściowo osadza siÄ™ w drogach oddechowych
·ð WiÄ™ksze czÄ…stki  eliminacja przez nabÅ‚onek migawkowy
·ð MaÅ‚e czÄ…stki [< 3źm Å›rednicy] - deponujÄ… w pÄ™cherzykach i oskrzelikach gdzie nie
ma nabłonka migawkowego fagocytoza przez makrofagi po wchłonięciu
odpowiedniej ilości pyłu
*ð przemieszczenie do oskrzeli i eliminacja przez nabÅ‚onek migawkowy
*ð przemieszczenie do ukÅ‚adu chÅ‚onnego przez specjalne okienka i eliminacja tÄ…
drogÄ…
Þð Mechanizm
·ð Nagromadzenie przekraczajÄ…ce zdolnoÅ›ci samooczyszczenia pÅ‚uc odczyny
tkanki łącznej ze ę! ilości elementów włóknistych zwłóknienie płuc
Þð Objawy pylicy krzemowej
·ð Duszność [objaw podstawowy bez powikÅ‚aÅ„  rzadko ostrzejszy przebieg]
·ð Czasem gorÄ…czka, bóle w klatce piersiowej, niewydolność oddechowa
prowadząca do śmierci
·ð PrzewlekÅ‚a pylica  postÄ™pujÄ…cy sychy kaszel, Ä™! dusznicy wysiÅ‚kowej, “!
pojemności oddechowej
II) Azbest  materiał o strukturze włóknistej, zawierający krzem
Þð y
ródło
·ð MineraÅ‚y
*ð Chryzotyl (azbest biaÅ‚y/serpentynowy)
*ð Amozyt  azbest brunatny
*ð Krokidolit  azbest niebieski
·ð PrzemysÅ‚ wydobywczy i przetwórczy azbestu
Þð Losy w ustroju
·ð Włókna azbestu dostajÄ… siÄ™ drogÄ… oddechowÄ…, deponujÄ… w pÅ‚ucach  podobnie
jak SiO2  obraz zmian zależy od średnicy i długości włókien [im dłuższe i cieńsze
tym gorzej]
Þð Mechanizm
·ð Indukcja zmian włóknistych
40
© Copyright by Adam Sytek
·ð Indukcja zÅ‚oÅ›liwych nowotworów pÅ‚uc
Þð Objawy zatrucia
·ð Zwłóknienie pÅ‚uc  azbestoza  najczęściej [20-40 lat od pierwszej ekspozycji]
*ð Utrudniony oddech, “! pojemnoÅ›ci życiowej pÅ‚uc
·ð Samoistne wysiÄ™ki opÅ‚ucnej [po 3-4latach ekspozycji]
·ð Przebieg choroby nowotworowej nie różni siÄ™ w przebiegu istotnie od wywoÅ‚anej
innymi czynnikami
21) Toksyczność metali: As, Cd, Pb, Hg, Mn, Se, Al
a) Arsen  As
I) y
ródło
Þð MineraÅ‚y: aurypigment, realgar, arsenolit
Þð Herbicydy i defolianty  w rolnictwie i leÅ›nictwie
Þð Politury
Þð Produkcja szkÅ‚a, barwników, gazów bojowych
Þð Oczyszczanie gazów przemysÅ‚owych
Þð Åšrodki wzrostu zwierzÄ…t hodowlanych
II) Losy w ustroju
Þð WchÅ‚anianie z przewodu pokarmowego
·ð Nieorganiczne zw. As  dobrze rozpuszczalne  wchÅ‚anianie 45-95%
*ð Sole As3+ lepiej od As5+
·ð Organiczne zw. As  sÅ‚abo rozpuszczalne  z wydajnoÅ›ciÄ… 75-85%
Þð WchÅ‚anianie drogÄ… wziewnÄ…  zależy od charakterystyki  u zwierzÄ…t arsenowodór w
60%
Þð ZwiÄ…zki podlegajÄ… biotransformacji  As przeprowadzany jest do As(III) i metylowany
MMA i DMA [kwasy mono- i di-metyloarsenowy] wydalane z moczem [część w
postaci arsenu nieorganicznego]
III) Mechanizm
Þð Inhibicja enzymów mitochondrialnych -hamowanie dehydrogenzay bursztynianowej
zahamowanie fosforylacji oksydacyjnej zatrzymanie syntezy ATP ę! stężenia
H2O2 produkcja RFT stres oksydacyjny uszkodzenie DNA  przyczyna działania
rakotwórczego As
IV) Zatrucie ostre
·ð AsH3
*ð Bóle brzucha, krwiomocz, żółtaczka
*ð Bóle i zawroty gÅ‚owy, trudnoÅ›ci z oddychaniem
·ð As2O3
*ð Ostry nieżyt żoÅ‚Ä…dkowo-jelitowy zaburzenia wodno-elektrolitowe
zapaść
*ð Porażenie i uszkodzenie drobnych naczyÅ„ krwionoÅ›nych szara skóra, “!
ciśnienia
*ð Niedokrwistość, leukopenia, zaburzenia ze strony OUN
V) Zatrucie przewlekłe
Þð Rogowacenie naskórka stóp i dÅ‚oni, zmiany zapalne i owrzodzenia skóry
Þð Charakterystyczne poprzeczne biaÅ‚e linie na pÅ‚ytkach paznokciowych
Þð Zmiany skórne i bÅ‚on Å›luzowych
Þð Uszkodzenie nerwów obwodowych polineuropa e
Þð Zaburzenia ze strony ukÅ‚adu pokarmowego i krążenia
Þð DziaÅ‚anie odlegÅ‚e dobrze udokumentowany Ä™! zapadalnoÅ›ci na nowotwory
zależnie od drogi ekspozycji skóra / płuca / przewód pokarmowy
VI) NDS - 50źg/m3
41
© Copyright by Adam Sytek
b) Kadm  Cd
I) y
ródło
Þð Rudy cynkowe i oÅ‚owiowe
Þð PrzemysÅ‚ metalurgiczny, elektrochemiczny
·ð Hutnictwo cynku, produkcja stopów z miedziÄ…
·ð Galwanizacja stali
·ð Spawalnictwo
·ð Produkcja akumulatorów zasadowych
Þð Å»ywność i woda zanieczyszczone kadmem
II) Losy w ustroju
Þð WchÅ‚anianie
·ð Inhalacyjne
*ð przy narażeniu zawodowym 10-50% zależnie od charakteru aerozolu
*ð dym tytoniowy 1 paczka dziennie ok. 1-2źg Cd
·ð Przez ukÅ‚ad pokarmowy do 10%
Þð We krwi Å‚Ä…czy siÄ™ z erytrocytami [70%]
Þð W osoczu Å‚Ä…czy siÄ™ w kompleksy z
·ð biaÅ‚kami wielkoczÄ…steczkowymi depozycja w wÄ…trobie
·ð biaÅ‚kami niskoczÄ…steczkowymi resorpcja w nerkach
Þð Po uwolnieniu z kompleksów wielkoczÄ…steczkowych Å‚Ä…czenie z metalotioneinÄ…
[detoksykacja przejściowa  kompleks jest niegroz
ny, ale b. wolno usuwany]
III) Mechanizm
Þð Zakłócenie gospodarki pierwiastkami niezbÄ™dnymi Ca, Zn, Mg [indukcja produkcji
metalotioneiny przez Cd powoduje ich wyÅ‚apywanie i “! stężeÅ„ poniżej wymaganych
wartości]
Þð RozprzÄ™ganie fosforylacji oksydacyjnej
Þð Zaburzanie metabolizmu wÄ™glowodanów
Þð Hamowanie niektórych MOX CYP450-zależnych
Þð Inicjacja peroksydacji lipidów
IV) Zatrucie ostre
Þð Uszkodzenia ukÅ‚adu oddechowego
·ð ObrzÄ™k pÅ‚uc
·ð Zwłóknienie Å›ródmiąższowe pÅ‚uc
·ð Zmiany w obrÄ™bie tÄ™tnic pÅ‚ucnych  przerost mięśni, zmiany miażdżycowe
Þð UpoÅ›ledzenie czynnoÅ›ci i uszkodzenie nerek
V) Zatrucie przewlekłe
Þð Rozedma pÅ‚uc
Þð Uszkodzenie czynnoÅ›ci nerek
Þð Zanik i upoÅ›ledzenie powonienia
Þð Zmiany w ukÅ‚adzie kostnym  osteoporoza, bóle koÅ„czyn, krÄ™gosÅ‚upa
c) Ołów  Pb
I) y
ródło
Þð Wydobycie i obróbka rud oÅ‚owiu - huty
Þð PrzemysÅ‚ elektrochemiczny produkcja akumulatorów, kabli, drutów
Þð PrzemysÅ‚ metalurgiczny produkcja stopów lutowniczych, Å‚ożysk, czcionek
drukarskich
II) Losy w ustroju
Þð WchÅ‚anianie z przewodu pokarmowego lub drogÄ… oddechowÄ…
Þð WiÄ…zany we krwi głównie przez bÅ‚ony erytrocytarne [99%] depozycja do różnych
tkanek [najwolniej się odkłada, ale najdłużej pozostaje w tkance kostnej]
42
© Copyright by Adam Sytek
Þð PrzyjÄ™ty drogÄ… pokarmowÄ… w 90% wydalany z kaÅ‚em, podany i.v. jako zw.
nieorganiczny  76% z moczem + 10% z kałem
III) Mechanizm
Þð Zaburzenie syntezy hemu i tym samym ukÅ‚adu krwiotwórczego
·ð Inhibicja enzymów szlaku syntezy hemu 
*ð ALAS, ALAD ´-ALA w moczu i surowicy
*ð Oksydaza kaproporfirynogenu Kaproporfyrynogen III w moczu
*ð Ferrochelataza Ä™! stężenia wolnych protoporfiryn w erytrocytach i żelaza
w surowicy
IV) Zatrucie ostre
Þð Głównie dotyczy tetraetylku oÅ‚owiu [poÅ‚Ä…czenia nieorganiczne Pb sÄ… mniej toksyczne]
·ð Wymioty, wzmożenie odruchów, drgawek, drÄ™twienie jÄ™zyka i koÅ„czyn
·ð “! ciÅ›nienia, tÄ™tna, akcji serca,
·ð Zgon na skutek rozlegÅ‚ych uszkodzeÅ„ w OUN i podrażnienia ukÅ‚adów
oddechowego i naczynioruchowego
V) Zatrucie przewlekłe  efekty zależne od dawek
Þð Niedokrwistość
Þð Encefalopatie oÅ‚owicze
Þð Neuropatie  porażenie nerwów ruchowych
Þð Nefrotoksyczność
d) Rtęć  Hg
I) y
ródło
Þð Wydobycie rtÄ™ci
Þð Produkcja chloru i Å‚ugu metodami elektrolitycznymi
Þð Produkcja barwników, fungicydów, pestycydów
Þð Spalanie wÄ™gla, ropy naftowej
Þð Ryby morskie i owoce morza
II) Losy w ustroju
Þð WchÅ‚anianie 
·ð drogÄ… oddechowÄ…  80% wchÅ‚oniÄ™tej dawki jest zatrzymane w organizmie
·ð Droga pokarmowa i skóra  w niewielkim stopniu
Þð Metabolizm do metylortÄ™ci / depozycja zw. metylortÄ™ci w mózgu [bardzo duża],
włosach, wątrobie
Þð Wydalanie z kaÅ‚em i moczem
III) Mechanizm
Þð Zakłócenie funkcjonowania bÅ‚on komórkowych i enzymów zawierajÄ…cych grupy
sulfhydrylowe
Þð Indukcja syntezy metalotioneiny zaburzenie gospodarki metalami
Þð Wydalanie kompleksów z metalotioneinÄ… przy wysyceniu resorpcji
nefrotoksyczność
IV) Zatrucie ostre
Þð NarzÄ…d krytyczny: pÅ‚uca
·ð Ostre zapalenie oskrzeli, oskrzelików, Å›ródmiąższowe pÅ‚uc
·ð Zgon z powodu niewydolnoÅ›ci oddechowej
Þð Krwotoczne zapalenie jelit z odwodnieniem
Þð Ostra niewydolność krążenia
V) Zatrucie przewlekłe
Þð UkÅ‚ad krytyczny  OUN
·ð PoczÄ…tkowo niecharakterystyczne objawy ogólne, nasilajÄ…ce siÄ™ tworzÄ…c
schematyczny ukłąd
43
© Copyright by Adam Sytek
Þð Niebisko-fioletowy rÄ…bek na dziÄ…sÅ‚ach
e) Mangan  Mn
I) y
ródło
Þð PrzemysÅ‚ metalurgiczny  wytwarzanie stopów, utleniacz
Þð PrzemysÅ‚ chemiczny, ceramiczny, włókienniczy, elektrochemiczny, farbiarski
Þð Kopalnie rud manganowych hutnictwo, odlewnictwo, rafinacja
II) Losy w ustroju
Þð WchÅ‚aniany głównie drogÄ… pokarmowÄ…, choć w niewielkim stopniu
Þð Deponowany w wÄ…trobie, trzustce, nerkach, jelitach do póz
niejszego wykorzystania
III) Mechanizm
Þð Nie do koÅ„ca poznany. Pewne zaburzenia w produkcji dopaminy.
IV) Objawy zatrucia
Þð Generalnie w przewlekÅ‚ym narażeniu  uszkodzenia OUN objawy choroby
Parkinsona, zburzenia psychomotoryczne
Þð Uszkodzenia wÄ…troby, zmiany w obrazie krwi
f) Selen  Se
I) y
ródło
Þð PrzemysÅ‚ metalurgiczny
Þð PrzemysÅ‚szklarski
Þð Wulkanizacja  katalizator i p/utleniacz
Þð Produkcja herbicydów, fungicydówl, insektycydów
II) Losy w ustroju
Þð WchÅ‚aniany z przewodu pokarmowego i oddechowego [chlorek Se także przez skórÄ™]
Þð A
ączy się z erytrocytami i albuminami depozycja do tkanek  składnik peroksydazy
GSH, p/utleniacz
Þð Wydalany z moczem i kaÅ‚em [2:1]
III) Mechanizm
Þð Zaburzenie metabolizmu siarki zaburzanie sprzÄ™gania z siarkÄ…
Þð Powstawanie selenianów zwiÄ…zki toksyczne
IV) Zatrucie ostre
Þð Zanik mięśnia sercowego i narzÄ…dów miąższowych
Þð ObrzÄ™k pÅ‚uc, Å›lepota, ostra próchnica zÄ™bów
V) Zatrucie przewlekłe
Þð Niedokrwistość
Þð Zanik mięśnia sercowego i narzÄ…dów miąższowych
Þð Wypadanie owÅ‚osienia
g) Glin  Al
I) y
ródło
Þð Å»ywność, woda
Þð PrzemysÅ‚ metalurgiczny
Þð PÅ‚yn dializacyjny, Å›rodki znieczulajÄ…ce
II) Losy w ustroju
Þð WchÅ‚anianie  inhalacyjne lub drogÄ… pokarmowÄ…
Þð Interferacja z licznymi mikro i makroelementami
Þð Depozycja w mózgu i koÅ›ciach
Þð Wydalany z moczem
III) Mechanizm
Þð Zaburzanie syntezy hemu
Þð Zaburzanie gospodarki innymi metalami
Þð Depozycja w mózgu encefalopa a
44
© Copyright by Adam Sytek
Þð Wypieranie Ca z koÅ›ci Ä™! Å‚amliwoÅ›ci
IV) Zatrucie ostre
Þð Brak danych u ludzi
V) Zatrucie przewlekłe
Þð GorÄ…czka odlewników
Þð Zwłóknienie pÅ‚uc
Þð Odma opÅ‚ucnowa
Þð Zaburzenia ukÅ‚adu krwiotwórczego, encefalopatie
22) Odtrutki stosowane w zatruciu metalami
a) BAL, DMS, DMPS  zatrucia As, Hg
b) EDTA  zatrucie Pb, Cd
c) Penicylamina  Cu, Pb, Co, Zn, Hg
d) Deferoksamina  Fe
e) DTPA - Pb, Zn, Fe, Mn; najlepiej na radionuklidy  Pu, Cs
23) Toksykologia środków uzależniających: typy toksykomanii, morfina i pochodne, kokaina,
amfetamina i pochodne, lekomanie
a) Podstawowe pojęcia
I) Uzależnienie lekowe
Þð Psychiczna i czasem fizyczna potrzeba zażywania leku/leków
Þð WystÄ™puje zjawisko tolerancji - Ä™! dawki celem uzyskania efektu
II) Nałóg
Þð Uzależnienie psychiczne i fizyczne  przymus przyjmowania Å›rodka
Þð Tendencja do Ä™! dawki
Þð Szkodliwy wpÅ‚yw Å›rodka na osobowość jednostki i jej otoczenie
Þð WystÄ™puje zespół odstawienia
III) Przyzwyczajenie (nawyk)
Þð Ograniczone uzależnienie psychiczne, brak fizycznego  potrzeba, nie przymus
przyjęcia dawki
Þð Brak tendencji do Ä™! dawki
Þð Szkodliwy wpÅ‚yw tylko na jednostkÄ™, bez skutków dla otoczenia
Þð Nie wystÄ™puje zespółabstynencji
IV) Tolerancja
Þð “! skutków dawki prowadzÄ…ce do Ä™! dawki celem uzyskania efektu
Þð IstniejÄ… 2 rodzaje tolerancji
·ð Krzyżowa caÅ‚kowita (swoista)  jeden Å›rodek powoduje wyksztaÅ‚cenie tolerancji
na inny z tej samej grupy  np. pochodne morfiny
·ð Krzyżowa nieswoista (niecaÅ‚kowita)  częściowa tolerancja powodowana przez
jeden środek w stosunku do grupy  np. barbiturany
Þð Mechanizm wyksztaÅ‚cenia tolerancji wynika z
·ð “! wchÅ‚aniania
·ð Ä™! wydalania
·ð Zmiana biotransformacji zwiÄ…zku [przez hamowani/indukcjÄ™ ukÅ‚adów
enzymatycznych]
·ð Reakcje immunologiczne
·ð Cechy genetyczne
V) Zespół abstynencji
Þð Zespół charakterystyczny, wysoce nieprzyjemnych objawów odstawienia [Å›linotok,
bóle głowy, mięśni, pobudzenie, niepokój, wzrost ciśnienia]
Þð NagÅ‚e, caÅ‚kowite odstawienie może prowadzić do Å›mierci
VI) Halucynacje
45
© Copyright by Adam Sytek
Þð Wrażenia zmysÅ‚owe bez podniety zewnÄ™trznej po zażyciu Å›rodka
narkotycznego/halucynogenu
b) Typy toksykomani [wg WHO]
I) Typ morfinowy
Þð Silna zależność psychiczna i fizyczna
Þð WzrastajÄ…ca tolerancja
Þð Zespół abstynencji
II) Typ barbituranowo-alkoholowy
Þð Wyraz
na zależność psychiczna o różnym nasileniu  fizyczna mniejsza
Þð Niewielki wzrost tolerancji
Þð Niewielkie objawy abstynencji
III) Typ kokainowy
Þð Silna zależność psychiczna, trochÄ™ mniejsza fizyczna
Þð Znaczny wzrost tolerancji
Þð Zespół abstynencji
IV) Typ cannabis
Þð Umiarkowana do silnej zależność psychiczna, brak fizycznej
Þð Niewielki wzrost tolerancji
Þð Brak zespoÅ‚u abstynencji
V) Typ amfetaminowy
Þð Zależność psychiczna bez fizycznej
Þð Wyraz
ny wzrost tolerancji
Þð Brak zespoÅ‚u abstynencji
VI) Typ khat [katyna  poch. efedryny]
Þð Zależność psychiczna, brak lub sÅ‚aba fizyczna
Þð Brak wzrostu tolerancji
Þð Brak lub niewielki zespół abstynencji
VII) Typ substancji halucynogennych [GRZYBKIIIII]
Þð SÅ‚aba zależność psychiczna, brak fizycznej
Þð Brak wzrostu tolerancji
Þð Brak zespoÅ‚u odstawienia
VIII)Typ lotnych rozpuszczalników [klej]
Þð SÅ‚aba zależność psychiczna, bez fizycznej
Þð Silne objawy toksyczne
c) Substancje
I) Morfina i jej pochodne
Þð Morfina
·ð y
ródło  słoma makowa lub opium
·ð Mechanizm dziaÅ‚ania toksycznego
*ð Narkotyczne dziaÅ‚anie na OUN
*ð Porażenie oÅ›rodka oddechowego
·ð Zatrucie ostre  utrata przytomnoÅ›ci, zniesienie odruchów, zanik oddechu do
porażenia układu oddechowego, sinica, zwężenie z
renic
·ð Zatrucie przewlekÅ‚e  w narkomanii
*ð Suchość bÅ‚on Å›luzowych
*ð Nerwobólne, bóle mięśniowe
*ð Zaparcia naprzemiennie z biegunkami
*ð Zaburzenia pÅ‚ciowe [impotencja/zaburzenia miesiÄ…czkowania]
·ð Odtrutka  nalokson
46
© Copyright by Adam Sytek
Þð Heroina
·ð y
ródło  morfina lub opium  przez acetylację
·ð Mechanizm dziaÅ‚ania toksycznego
*ð Podobny do morfiny, ale Ä™! uzależnienia i porażenia ukÅ‚adu oddechowego
*ð A
atwość przedawkowania  silny wzrost tolerancji psychicznej przy braku
zmian fizycznej
*ð DziaÅ‚anie zanieczyszczeÅ„
·ð Zatrucie ostre
*ð Jak morfina, ale przy mniejszych dawkach
·ð Zatrucie przewlekÅ‚e
*ð Uszkodzenia ukÅ‚adu nerwowego
*ð Zanik uczuć wyższych, etycznych
*ð Zmiany somatyczne  ogólne wyniszczenie
*ð Zażywanie jako tabaczka  stany zapalne i martwica bÅ‚on Å›luzowych nosa
Þð Kodeina
·ð y
ródło  opium lub z morfiny przez metylację
·ð Mechanizm dziaÅ‚ania toksycznego  jak morfina choć sÅ‚abiej
·ð Objawy zatrucia
*ð Zaparcia, nudnoÅ›ci, wymioty, zawroty gÅ‚owy, senność
*ð W dużych dawkach  depresja ukÅ‚adu oddechowego
Þð Hydromorfon, Hydrokodon, Leworfanol  pochodne morfiny o różnej sile dziaÅ‚ania,
generalnie bardziej uzależniające
II) Kokaina
Þð y
ródło  liście Koki
Þð Mechanizm dziaÅ‚ania toksycznego
·ð Miejscowo poraża zakoÅ„czenia nerwów czuciowych
·ð Znosi hamowanie OUN  pobudzenie, euforia
Þð Zatrucie ostre
·ð PoczÄ…tkowo pobudzenie psychomotoryczne, przechodzÄ…ce w zamroczenie z
napadami szału i drgawek padaczkowych
·ð NastÄ™pnie senność, utrata przytomnoÅ›ci
·ð Zgon w wyniku porażenia oÅ›rodka oddechowego i czynnoÅ›ci serca
Þð Zatrucie przewlekÅ‚e
·ð Obserwowane u kokainistów zażywajÄ…cych maÅ‚e dawki
·ð Euforia, stany niepokoju, strachu, omamy, pobudzenie motoryczne i seksualne
·ð Przy tabaczce  zaczerwieniony, powiÄ™kszony nos z egzemÄ…
·ð MaÅ‚a masa ciaÅ‚a, duża potliwość, bladość skóry, gadatliwość, wymioty
III) Amfetamina i pochodne [metamfetamina]
Þð ZwiÄ…zki syntetyczne
Þð PoczÄ…tkowo  ogólne silne pobudzenie psychomotoryczne , poprawa samopoczucia,
euforia
Þð Póz
niej  Bezsenność, drażliwość, brak łąknienia, niemiarowa praca serca, zaparcia
24) Toksyczność leków: barbiturany, pochodne BDZ, antybiotyki, sulfonamidy, glutetimid, NPLZ
a) Barbiturany  najczęstsza przyczyna zatruć
I) Budowa chemiczna-działanie
Þð Podstawniki wpÅ‚ywajÄ… na siÅ‚Ä™ i czas dziaÅ‚ania
Þð DÅ‚ugość Å‚aÅ„cucha przy pierÅ›cieniu wpÅ‚ywa na szybkość biotransformacji  im dÅ‚uższy
tym szybsza
II) Właściwości
Þð A
atwo wchłaniają się z przewodu pokarmowego
47
© Copyright by Adam Sytek
Þð Lipofilne  depozycja zwÅ‚aszcza w wÄ…trobie i mózgu
Þð PrzenikajÄ… przez Å‚ożysko i do mleka
Þð PrzenikajÄ… do erytrocytów, Å‚atwo wiążą siÄ™ z albuminami [w niewielkim stopniu 
Å‚atwo wypierane]
Þð WÄ…ski indeks terapeutyczny
Þð Hamowanie CYP450, indukcja enzymów mikrosomalnych w kierunku wÅ‚asnej
przemiany  powód ę! tolerancji
Þð Metabolity zazwyczaj nieaktywne
Þð Wydalane główni z moczem  generalnie wolno lub b. wolno [Ä™! lipofilnoÅ›ci “!
wydalania bo Ä™! resorpcji i kumulacja]
III) Toksyczność
Þð Spowodowana depresyjnym dziaÅ‚aniem na OUN od uspokojenia przez znieczulenie
ogólne przechodzące w zapaść do snu narkotycznego po przedawkowaniu
Þð Im Ä™! czas dziaÅ‚ania i wolniejsza eliminacja tym Ä™! toksyczność
Þð Etanol nasila dziaÅ‚anie toksyczne  zaburzenia OUN
Þð Uzależnienie
Þð Zatrucia ostre
·ð Zaburzenia Å›wiadomoÅ›ci [od oszoÅ‚omienia do ciężkiej Å›piÄ…czki]
·ð Zaburzenia czynnoÅ›ci oddechowej, krążeniowej
·ð Zaburzenia ukÅ‚adu pokarmowego
·ð Zaburzenia termoregulacji
·ð Może dojść do zgonu w wyniku porażenia ukÅ‚adu oddechowego i
naczynioruchowego, często z obrzękiem płuc
Þð Zatrucia przewlekÅ‚e
·ð Uzależnienie
·ð Zaburzenie czynnoÅ›ci umysÅ‚owych
·ð Uszkodzenie wÄ…troby i nerek
·ð Zespół abstynencji po odstawieniu
IV) Leczenie zatrucia ostrego
Þð Brak odtrutki
Þð Podtrzymywanie funkcji życiowych
Þð Ä™! usuwania barbituranu  forsowna diureza z alkalizacjÄ… moczu, dializa,
hemoperfuzja
b) Poch. BDZ
I) Budowa chemiczna-działanie
Þð Ä™! siÅ‚y dziaÅ‚ania gdy
·ð W pozycji C7  chlor lub gr. nitrowa
·ð W pozycji C5  pierÅ›cieÅ„ fenylowy (dodatkowy Ä™! siÅ‚y gdy podstawiony chlorem)
II) Losy w ustroju
Þð Dobrze wchÅ‚aniane po podaniu p.o. i pozajelitowym
Þð Przemiany metaboliczne prowadzÄ… do powstania aktywnych metabolitów
·ð Metabolity zazwyczaj Ä™! pozostajÄ… w ustroju Ä™! lipofilnoÅ›ci na skutek przemian
Þð Wydalanie głównie z moczem, ok. 60% dawki w postaci niezmienionej
III) Toksyczność
Þð Zasadniczo maÅ‚a  zdarzajÄ… siÄ™ zatrucia o różnej ciężkoÅ›ci, ale rzadko Å›miertelne
Þð Dawki Å›miertelne nie sÄ… sprecyzowane
Þð Zatrucie ostre
·ð Senność, osÅ‚abienie, znużenie
·ð OczoplÄ…s, podwójne widzenie, zaburzenia koordynacji ruchowej
·ð ÅšpiÄ…czka z możliwÄ… sinicÄ…, drgawkami, zaburzeniami oddechu
48
© Copyright by Adam Sytek
·ð Czasem dermatozy, żółtaczka mechaniczna, uszkodzenie wÄ…troby, leukopenia
Þð Zatrucie przewlekÅ‚e
·ð Senność, depresje, niepokoje, ataksje, bóle gÅ‚owy
·ð DolegliwoÅ›ci żoÅ‚Ä…dkowe, wysypki
·ð Może wystÄ…pić sÅ‚abo nasilone uzależnienie po kilkunastomiesiÄ™cznym
stosowaniu
Þð Interakcje
·ð Etanol Ä™! depresji oddechowej
·ð Inne uspokajajÄ…ce/nasenne  synergizm addycyjny
·ð Leki zwiotczajÄ…ce mięśnie
Þð Odtrutka: flumazenil
c) Antybiotyki
I) Penicyliny
Þð Generalnie maÅ‚o toksyczne
Þð Najpoważniejsze reakcje
·ð Uczuleniowe
*ð Lokalne odczyny alergiczne
*ð WstrzÄ…s anafilaktyczny
·ð ZespoÅ‚y polekowe [wstrzykniÄ™cie i.m.]
*ð Zespół Nicolaua  głównie u dzieci. Zatorowa zakrzepica koÅ„czyn dolnych
jako efekt dostania się kryształków leku do krwioobiegu
*ð Zespół Hoigene a  wywoÅ‚ane nieprawidÅ‚owym wstrzykniÄ™ciem penicyliny
[szczególnie prokainowej], zwiazany z przenikaniem kryształków penicyliny
do krwioobiegu  mikrozatory
II) Cefalosporyny
Þð Niewielka toksyczność [szczególnie maÅ‚Ä…  III generacja)
Þð CzÄ™ste objawy uczuleniowe  odczyny skórne, gorÄ…czka, choroby posurowicze
Þð Dodatkowo [wszystkie rzadko/b. rzadko]
·ð Nefrotoksyczność  martwica kanalików  głównie cefalosporyny I generacji
·ð WstrzÄ…s anafilaktyczny
·ð Zakrzepowe zapalenie żyÅ‚
III) Monobaktamy, karbapenemy, makrolidy, linkosamidy
Þð Niewielka toksyczność
Þð Główne zaburzenia ze strony ukÅ‚adu pokarmowego
IV) Chloramfenikol
Þð Duża toksyczność
·ð Uszkodzenie szpiku kostnego  duże dawki leukopenia, niedokrwistość
[odwracalne po odstawieniu]
·ð Zaburzenia czynnoÅ›ci ukÅ‚adu pokarmowego
·ð Przy dÅ‚ugim stosowaniu dysbakteriozy, hipowitaminozy (B i K), grzybice
·ð U dzieci  zespół szaroÅ›ci  sinica, “! temp. ciaÅ‚a, dusznoÅ›ci, zapaść
·ð Zmiany uczuleniowe
·ð Zaburzenia ze strony OUN
V) Aminoglikozydy  efekty odwracalne jeśli w porę się odstawi
Þð Silnie ototoksyczne
·ð Uszkodzenie nerwu przedsionkowego i sÅ‚uchowego zaburzenia równowagi i
słuchu do głuchoty włącznie
Þð Silnie nefrotoksyczne
VI) Tetracykliny
Þð Zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego
49
© Copyright by Adam Sytek
·ð Możliwy zanik kosmków jelitowych zespół zÅ‚ego wchÅ‚aniania
Þð Użycie po terminie  nefrotoksyczność (zespół Fanconiego  caÅ‚kowita niewydolność
proksymalnego kanalika nerkowego)
Þð U dzieci  deponowanie w koÅ›ciach, zÄ™bach, szkliwie - “! wytrzymaÅ‚ość, Ä™!
podatności na próchnicę
VII) Glikopeptydy
Þð Nefro-, Oto-, Kardiotoksyczne
d) Sulfonamidy
I) Działanie toksyczne
Þð Od stężeÅ„ terapeutycznych (10mg/100cm3) w górÄ™
Þð Objawy zatrucia
·ð Zaburzenia psychiczne, niezborność ruchów, zaburzenie widzenia, hipertermia
·ð Porażenia mięśniowe, bóle stawów
·ð Zapalenie nerwów obwodowych
·ð Na skórze pokrzywka i rumieÅ„ wielopostaciowy
·ð PowikÅ‚ania o podÅ‚ożu alergicznym [oba mogÄ… być Å›miertelne]
*ð Zespół Stevensa-Johnsona  postać rumienia wielopostaciowego w której
występują liczne zmiany w obrębie błon śluzowych jamy ustnej i narządów
płciowych
*ð Zespół Lyella  martwicze oddzielenie naskórka
·ð PrzewlekÅ‚e stosowanie może wywoÅ‚ać zaburzenia ze strony przewodu
pokarmowego, odczynów alergicznych na skórze i uszkodzenia układu
krwiotwórczego  granulocytopenia
·ð Nefrotoksyczność acetylopochodnych  krystalizacja w nerkach
e) Glutetimid
I) Jeden z najczęściej stosowanych niebarbiturowych leków nasennych
II) Dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego i przenika do tkanek
III) Kumuluje się w tkance tłuszczowej
IV) Indykuje enzymy mikrosomalne w kierunku nasilenia własnego metabolizmu ę!
tolerancji
Þð Recemat, izomer prawoskrÄ™tny metabolizuje do 4-hydroksyglimidu, który ma
zdolność do kumulacji ę! depresji OUN po przedawkowaniu
f) NLPZ  wszystkie szkodzą na żołądek [ch. wrzodowa, nudności, wymioty]
I) Pochodne kwasu salicylowego
Þð A
atwo przenikają do tkanek i płynów ustrojowych
Þð PrzechodzÄ… przez Å‚ożysko
Þð Objawy toksyczne  gdy stężenie we krwi - >30mg/cm3 [= 12g/dziennie]. LD = 0,3-0,5
g / kg m.c.
·ð Encefalopatia salicylanowa  pobudzenie OUN, szczególnie oÅ›rodka
oddechowego przyspieszenie i pogłębienie oddechu ę! usuwania CO2
zasadowica oddechowa mechanizmy kompensacyjne  mobilizacja kwasów,
wydalanie jonów Na i K kwasica metaboliczna
·ð U osób uczulonych  astma aspirynozależna
·ð U dzieci do 12 r.ż.  zespół Reya  encefalopatia oraz powiÄ™kszenie i stÅ‚uszczenie
wÄ…troby
·ð WydÅ‚użenie czasu krzepniÄ™cia - “! stężenia protrombiny i wiÄ…zanie jonów Ca2+
II) Poch. pirazolonu [metamizol, oksyfenbutazon]
Þð Agranulocytoza i niedokrwistość aplastyczna
Þð Możliwe uszkodzenie wÄ…troby i nerek
Þð Liczne objawy uczuleniowe z zÅ‚uszczajÄ…cym zapaleniem skóry wÅ‚Ä…cznie
50
© Copyright by Adam Sytek
III) Poch. kw. arylooctowych [diklofenak, indometacyna]
Þð Niedokrwistość aplastyczna [indometacyna]
IV) Paracetamol
Þð Metabolit przy przedawkowaniu: N-acetylo-4-benzochinonoimina hepatotoksyczny
25) Toksyczność popularnych rozpuszczalników: metanol, etanol, benzen i homologi,
trichloroetylen, disiarczek węgla, produkty destylacji ropy naftowej
a) Charakterystyka grupy
I) Cecha wspólna  lotność w temperaturze stosowania
Þð Determinuje stopieÅ„ zagrożenia i drogÄ™ wchÅ‚aniania ukÅ‚ad oddechowy
Þð Wiele rozpuszczalników drażni drogi oddechowe
II) Lipofilność  warunkuje wchłanianie przez skórę
Þð Z podrażnieniem i odtÅ‚uszczeniem skóry
III) Dobrze wchłaniają się z przewodu pokarmowego
IV) Działania toksyczne
Þð Ogólne  wywoÅ‚ane przez sam rozpuszczalnik
·ð Podobne dla wszystkich w grupie depresja OUN
·ð W ostrych zatruciach  euforia, splÄ…tanie, oszoÅ‚omienie, paraliż, drgawki,
śmierć przez zatrzymanie czynności serca i oddechu
·ð Za to dziaÅ‚anie odpowiada bezpoÅ›rednia reakcja miedzy rozpuszczalnikiem a
komórką nerwową
Þð Efekty dziaÅ‚ania toksycznego na ogół odwracalne  jeżeli zatrucie przewlekÅ‚e to może
dojść do zaburzeń behawioralnych:
·ð Zaburzenia sensowne  zaburzenia wzroku, sÅ‚uchu, parestezje
·ð Zaburzenia emocjonalne  drażliwość, niepokój, huÅ›tawka nastrojów
·ð Zaburzenia ruchowe  zaburzenia koordynacji ruchowej, zmÄ™czenie
Þð Efekty charakterystyczne dla danego rozpuszczalnika wywoÅ‚ywane przez produkty
biotransformacji
·ð Benzen Fenol - uszkodzenie ukÅ‚adu krwionoÅ›nego biaÅ‚Ä…czki
·ð WÄ™glowodory chlorowcowe; etanol hepatotoksyczność
·ð Metanol Formaldehyd - uszkodzenie nerwu wzrokowego
b) Rozpuszczalniki
I) Metanol
Þð y
ródła narażenia
·ð Rozmrażacze
·ð Rozpuszczalniki do politury i lakieru
·ð Skażony etanol  zÅ‚a destylacja/celowe skażenie
·ð PrzemysÅ‚ chemiczny
·ð Używka  zamiast etanolu
Þð Losy w organizmie
·ð Szybkie wchÅ‚anianie przez przewód pokarmowy, ukÅ‚. oddechowy i skórÄ™
·ð Metabolizm
*ð Metanol Dehydrogenaza alkoholowa formaldehyd dehydrogenaza
aldehydowa [b. szybko] kwas mrówkowy utlenianie do CO2 i H2O
[stosunkowo wolno]
·ð Wydalanie z moczem
Þð Mechanizm dziaÅ‚ania toksycznego
·ð Nagromadzenie kwasu mrówkowego ciężka kwasica metaboliczna + zmiany
zwyrodnieniowe oka [kw. migruje do dobrze uwodnionych tkanek]
51
© Copyright by Adam Sytek
·ð Formaldehyd niszczy komórki wÄ…troby, siatkówkÄ™, nerw wzrokowy i nabÅ‚onek
rogówki [jednak niewielki udział w działaniu bo b. szybko przekształcany]
Þð Zatrucia ostre
·ð Lekkie
*ð ZmÄ™czenie, ból gÅ‚owy, nudnoÅ›ci, po 24-48h zaburzenia widzenia
·ð Åšrednio-ciężkie
*ð Silne zawroty i bóle gÅ‚owy, nudnoÅ›ci, wymioty, depresja OUN. Po 24-48h
zaburzenia widzenia  odwracalne lub nie.
·ð Ciężkie
*ð PoczÄ…tkowo objawy Å›rednio-ciężkiego
*ð Z postÄ™pem - Ä™! wentylacji pÅ‚uc [szybki, pÅ‚ytki oddech] próba kompensacji
kwasicy
*ð Sinica, “! ciÅ›nienia krwi, rozszerzenie z
renic, śpiączka
*ð Zgon na skutek niewydolnoÅ›ci oddechowej u 25% ciężko zatrutych
Þð Zatrucia przewlekÅ‚e
·ð Głównie inhalacyjne
·ð Zaburzenie widzenia zawężenie pola widzenia Å›lepota
Þð Leczenie zatruć
·ð Zahamowanie metabolizmu [etanol, lub lepiej 4-metylopirazol
konkurencja/inhibicja dehydrogenazy alkoholowej]
·ð Wspomaganie usuniÄ™cia  wyrównanie kwasicy, w miarÄ™ potrzeb  dializa
II) Etanol
Þð y
ródła narażenia
·ð Åšrodek konsumpcyjny
·ð Rozpuszczalniki
·ð Åšrodek dezynfekcyjny
Þð Losy w organizmie
·ð Szybko wchÅ‚ania siÄ™ z przewodu pokarmowego, skóry i dróg oddechowych
·ð Metabolizowany
*ð Etanol dehydrogenaza alkoholowa aldehyd octowy dehydrogenaza
aldehydowa kwas octowy
·ð Wydalanie z moczem [metabolit], częściowo w postaci niezmienionej przez pÅ‚uca
Þð Mechanizm dziaÅ‚ania toksycznego
·ð Intensywny metabolizm w wÄ…trobie nagromadzenie NADPH i H+ deficyt
tlenowy
·ð PrzeÅ‚adowanie hepatocytów produktami metabolizmu [aldehyd trucizna
protoplazmatyczna] działanie cytotoksyczne
·ð Nagromadzenie kwasu octowego kwasica metaboliczna
·ð Przenikanie etanolu do OUN niedotlenienie komórek nerwowych
Þð Zatrucia ostre
·ð Lekkie  0,5-1,5%o
*ð Pobudzenie, gadatliwość
*ð Nieznaczne upoÅ›ledzenie widzenia, koordynacji ruchowej i mięśniowej
*ð WydÅ‚użenie czasu reakcji
·ð Umiarkowane  1,5-3,0%o
*ð Wyraz
ne upośledzenie widzenia, percepcji zmysłowej i koordynacji ruchowej
*ð Dalsze wydÅ‚użenie czasu reakcji
*ð BeÅ‚kotliwa mowa
·ð Ciężkie  3,0 -5,0%o
52
© Copyright by Adam Sytek
*ð Wyraz
ne zaburzenie koordynacji i widzenia, widzenie podwójne
*ð Możliwa utrata przytomnoÅ›ci
*ð Hipoglikemia z hipertermiÄ…
*ð Drgawki, szczÄ™koÅ›cisk
*ð ZdarzajÄ… siÄ™ zgony
·ð ÅšpiÄ…czka  ponad 5%o
*ð Utrata przytomnoÅ›ci, zwolnienie oddechu, osÅ‚abienie odruchów, zniesienie
reakcji na bodz
ce zewnętrzne
*ð CzÄ™ste zgony
Þð Zatrucia przewlekÅ‚e
·ð Alkoholizm
*ð Zmiany osobowoÅ›ci, zanik intelektu i uczuć wyższych, psychozy, uszkodzenia
OUN
*ð Nieżyt i owrzodzenie żoÅ‚Ä…dka, marskość wÄ…troby, niewydolność nerek,
nadciśnienie, miażdżyca
Þð Leczenie zatruć
·ð Podtrzymywanie funkcji życiowych
·ð Dożylne roztwory glukozy
·ð W leczeniu alkoholizmu disulfiram blokuje dehydrogenazÄ™ aldehydowÄ…
aldehyd produkowany po spożyciu wywołuje szereg b. nieprzyjemnych
konsekwencji
III) Benzen i homologi [toluen, ksylen]
Þð Benzen
·ð y
ródła narażenia
*ð Przetwarzanie ropy naftowej
*ð PrzemysÅ‚ gumowy, chemiczny, farmaceutyczny
*ð Produkcja farb, lakierów, tworzyw sztucznych
·ð Losy w organizmie
*ð WchÅ‚anianie  główna droga pÅ‚uca
Ä…ð Ale też dobrze przez skórÄ™ i z przewodu pokarmowego
*ð Metabolizowany do fenolu przez epoksyd lub z użyciem rodnika
hydroksylowego, póz
niej sprzęgany głównie z kw. glukuronowym i
siarkowym
*ð Eliminacja glukuronidów i siarczanów przez nerki
·ð Mechanizm dziaÅ‚ania toksycznego
*ð Narkotyczne dziaÅ‚anie na OUN dobrze przenika bo lipofilny
*ð Uszkodzenia szpiku niedokrwistość aplastyczna
*ð DziaÅ‚anie mutagenne i rakotwórcze indukcja aberracji chromosomalnych
·ð Zatrucia ostre  inhalacyjne lub doustne
*ð Przy maÅ‚ej ekspozycji: bóle, zaroty gÅ‚owy, osÅ‚abienie, euforia, nudnoÅ›ci,
wymioty
*ð Przy znacznej ekspozycji
Ä…ð zaburzenia widzenia,
Ä…ð szybki i pÅ‚ytki oddech,
Ä…ð drżenia koÅ„czyn,
Ä…ð zaburzenie akcji serca, utrata przytomnoÅ›ci,
Ä…ð porażenia, Å›piÄ…czka
·ð Zatrucia przewlekÅ‚e
53
© Copyright by Adam Sytek
*ð PoczÄ…tkowo Utrata Å‚aknienia, bóle gÅ‚owy, senność, pobudliwość, bladość
powłok
*ð Niedokrwistość przechodzÄ…ca w aplazjÄ™ szpiku
*ð Encefalopatia
*ð Zanikowe zmiany w mózgu
*ð Zaburzenia ukÅ‚adu odpornoÅ›ciowego
·ð Leczenie zatruć pokarmowych
*ð Odessanie treÅ›ci żoÅ‚Ä…dka, pÅ‚ukanie żoÅ‚Ä…dka, podanie parafiny pÅ‚ynnej celem
“! wchÅ‚aniania
Þð Toluen
·ð y
ródła narażenia
*ð PrzemysÅ‚ petrochemiczny i chemiczny
*ð Rozpuszczalnik do farb i lakierów
·ð Losy w organizmie
*ð WchÅ‚anianie głównie z dróg oddechowych
Ä…ð Dobrze wchÅ‚aniany ze skóry i przewodu pokarmowego
*ð Metabolizuje do kwasu benzoesowego sprzÄ™ganie z glicynÄ… [80%] i kw.
glukuronowym [10-20%]
*ð Koniugaty wydalane z moczem
·ð Mechanizm dziaÅ‚ania toksycznego
*ð Na OUN silniej niż benzen
*ð Na ukÅ‚ad krwiotwórczy wyraz
nie słabiej niż benzen nie powoduje aplazji
szpiku
*ð WywoÅ‚uje lekkÄ… [w porównaniu do metanolu i etanolu] kwasicÄ™
metabolicznÄ… [metabolit!]
·ð Zatrucia ostre
*ð Przede wszystkim objawy ze strony OUN
*ð Może dojść do szybszego porażenia krytycznych oÅ›rodków nerwowych
*ð PoczÄ…tkowo bóle gÅ‚owy, oszoÅ‚omienie, nudnoÅ›ci, wymioty
*ð Póz
niej utrata równowagi i przytomności
·ð Zatrucia przewlekÅ‚e
*ð Podrażnienie bÅ‚on Å›luzowych, zapalenie spojówek
*ð Zaburzenia nerwowe
*ð Zawroty i bóle gÅ‚owy, bóle w okolicach serca
*ð Objawy dyspeptyczne
*ð Nasilona wrażliwość na etanol
Þð Ksylen
·ð y
ródła narażenia
*ð PrzemysÅ‚ chemiczny i petrochemiczny
*ð Poligrafia  rozpuszczalnik farby drukarskiej
*ð Produkcja farb i lakierów
·ð Losy w organizmie
*ð Dobrze wchÅ‚ania siÄ™ każdÄ… drogÄ…
*ð Metabolizm ukÅ‚ad MEOS [mikrosomalny ukÅ‚ad utleniajÄ…cy] metabolity
sprzęgane z kw. glukuronowym / siarkowym / glicyną eliminacja z moczem
[część w formie nie zmienionej przez płuca]
·ð Mechanizm dziaÅ‚ania toksycznego  powiÄ…zany z lipofilnoÅ›ciÄ…  sÅ‚absze niż
benzenu
*ð Narkotyczne na OUN
*ð Doprowadzanie do aplazji szpiku
54
© Copyright by Adam Sytek
·ð Zatrucia ostre  inhalacujne/doustne
*ð Utrata przytomnoÅ›ci, a po wybudzeniu podniecenie, ból gÅ‚owy i żoÅ‚Ä…dka,
bezsenność, parestezje
·ð Zatrucia przewlekÅ‚e  inhalacyjne
*ð Zaburzenia nerwowe, bóle gÅ‚owy, senność
*ð Drżenia koÅ„czyn
*ð Objawy dyspeptyczne
*ð SÅ‚odkawy posmak
IV) Trichloroetylen
Þð y
ródła narażenia
·ð Pranie chemiczne
·ð Rozpuszczalnik do farm, lakierów, emalii
·ð Insektycydy, Å›rodki dezynfekcyjne
Þð Losy w organizmie
·ð WchÅ‚anianie par drogami oddechowymi i przez skórÄ™
*ð CiekÅ‚y przez skórÄ™ i z przewodu pokarmowego
·ð Metabolizm [nie do koÅ„ca wyjaÅ›niony]
*ð Trichloroetylen Wodzian chloralu Trichloroetanol + Kwas
trichlorooctowy
*ð Trichloroetanol sprzÄ™ganie z kw. glukuronowym
*ð Kw. trichlorooctowy redukcja do trichlorometanu
·ð Wydalanie z moczem [ do oznaczeÅ„ trichloroetanol  bo jest go najwiÄ™cej]
Þð Mechanizm dziaÅ‚ania toksycznego
·ð Depresja OUN bardzo lipofilny, Å‚atwo przenika
·ð Uszkodzenie mięśnia sercowego, wÄ…troby i nerek
·ð Metabolity silne trucizny protoplazmatyczne stÅ‚uszczanie komórek wÄ…troby
Þð Zatrucia ostre
·ð Utrata przytomnoÅ›ci
·ð Zawroty, bóle gÅ‚owy, drgawki, wymioty
·ð Porażenie nerwu trójdzielnego
·ð Zgon w wyniku porażenia ukÅ‚adu oddechowego i serca
Þð Zatrucia przewlekÅ‚e
·ð NudnoÅ›ci, wymioty, utrata Å‚aknienia
·ð Bóle nerwowe, mięśniowe, stawowe
·ð Uszkodzenie wÄ…troby i nerek, wystÄ…pienie żółtaczki
V) CS2
Þð y
ródła narażenia
·ð PrzemysÅ‚ chemiczny
·ð Produkcja pestycydów
·ð PrzemysÅ‚ celulozowy
Þð Losy w organizmie
·ð WchÅ‚aniany w postaci par przez drogi oddechowe
*ð Roztwory wodne również dobrze przez skórÄ™ i przewód pokarmowy
·ð Metabolizuje do zwiÄ…zków ditiokarbaminowych
·ð Wydalanie z moczem [metabolity] i przez pÅ‚uca [postać niezmieniona, ok 10%]
Þð Mechanizm dziaÅ‚ania toksycznego - metabolity
·ð A
atwa przenikalność do OUN przez lipofilność
·ð Zdolność do chelatowania jonów metali zaburzenia gospodarki, inhibicja
metaloenzymów
Þð Zatrucia ostre
55
© Copyright by Adam Sytek
·ð Po ekspozycji na duże stężenia par
·ð Niepokój, podrażnienie bÅ‚on Å›luzowych, zaburzenia widzenia
·ð Objawy dyspeptyczne
·ð Nasilanie objawów w/w do utraty przytomnoÅ›ci i zgonu w skutek porażenia
oddechu włącznie
Þð Zatrucia przewlekÅ‚e
·ð Utrata czucia w koÅ„czynach, osÅ‚abienie mięśniowe
·ð Utrata Å‚aknienia, bezsenność
·ð Retinopatia
26) Korzyści i niebezpieczeństwa  pestycydy
a) Korzyści
Þð Likwidacja lub ograniczenie wielu chorób zakaz
nych
Þð Ä™! higieny w Å›rodowisku najuboższych
Þð Ä™! plonów zbóż
Þð “! pomorów zwierzÄ…t hodowlanych
Þð Ä™! przyrostu i jakoÅ›ci produkcji mleka, miÄ™sa, skór
Þð “! strat żywnoÅ›ci podczas magazynowania
Þð Ä™! ochrony i trwaÅ‚oÅ›ci produktów przemysÅ‚owych i muzealnych
Þð Ä™! czasu eksploatacji dróg, torów, lotnisk odchwaszczanie
b) Niebezpieczeństwa
Þð Szerokie rozpowszechnienie przy dużej toksycznoÅ›ci
·ð Zatrucia ostre
·ð Zatrucia przewlekÅ‚e
Þð Szerokie spektrum dziaÅ‚aÅ„ odlegÅ‚ych
·ð genotoksyczność [mutagenność, teratogenność, rakotwórczość]
·ð neurotoksyczność
·ð immunotoksyczność
·ð embriotoksyczność
27) Klasyfikacja pestycydów
a) Zoocydy  do zwalczania szkodników zwierzęcych
Þð Insektycydy - owadów
Þð Akarycydy  roztoczy
Þð Nematocydy  nicieni
Þð Aficydy  mszyc
Þð Moluskocydy  Å›limaków
Þð Rodentocydy  gryzoni
Þð Atraktanty  wabiki
Þð Repelenty - odstraszacze
b) Bakteriocydy
c) Herbicydy  do zwalczania chwastów
Þð Totalne
Þð Wybiórcze
Þð Regulatory wzrostu
d) Fungicydy  do zwalczania grzybów
28) Toksyczność insektycydów fosfoorganicznych
a) y
ródło narażenia
Þð Głównie insektycydy w rolnictwie
Þð Biocydy w rolnictwie
Þð Dodatki do paliw, smarów, pÅ‚ynów hydraulicznych
56
© Copyright by Adam Sytek
Þð Przy produkcji tworzyw sztucznych
b) Mechanizm działania toksycznego
Þð BezpoÅ›rednia lub poÅ›rednia inhibicja Cholinesteraz  przyÅ‚Ä…czenie do centrum
esterazowego
Þð Efekt toksyczny powoduje nagromadzenie ACh
c) Losy w organizmie
Þð WchÅ‚aniane każdÄ… drogÄ…
Þð Dobra rozpuszczalność w tÅ‚uszczach uÅ‚atwiona penetracja
Þð Wydalanie metabolitów z moczem i przez przewód pokarmowy w- forma
niezmieniona w niewielkim stopniu budowa estrowa
d) Zatrucie ostre
I) Objawy muskarynowe , nikotynowe i ośrodkowe
II) W zależności od dawki postać:
Þð Lekka  zahamowanie ChE do 60%
·ð Przewaga objawów muskarynowych osÅ‚abienie, bóle i zawroty gÅ‚owy,
ślinienie, nudności, wymioty, zwężenie z
renic
Þð Åšrednio-ciężka  zahamowanie ChE 60-90%
·ð Ä™! muskarynowych, wystÄ…pienie niktoynowych
*ð Ä™! zaburzeÅ„widzenia, wydzielania Å›liny
*ð Ogólne osÅ‚abienie, wymioty
*ð Wieloskórcz, hipertonia, drżenia mięśniowe
*ð Napady lÄ™ku
*ð W drugiej fazie: oczoplÄ…s, bóle w klatce piersiowej , utrudnione oddychanie,
sinica błon śluzowych
Þð Ciężka  zahamowanie ChE  90-100% czÄ™ste zgony
·ð Objawy ze strony OUN drgawki napadowe, pobudzenie, zaburzenia
psychiczne, sinica, obrzęk płuc, śpiączka
e) Zatrucie przewlekłe
I) Generalnie nie występuje długotrwała ekspozycja na małę dawki może doprowadzić
do kumulacji efektu biologicznego ilość enzymu zahamowanego ę! objawy zatrucia
f) Leczenie zatruć [szczegółowo przy odtrutkach]
Þð Oksymy + atropina
Þð Serum Cholinesteraze
29) Toksyczność insektycydów karbaminianowych
a) y
ródło narażenia
Þð Rolnictwo  Å›rodki owadobójcze
b) Losy w organizmie
Þð Podobne do fosfoorganicznych  choć mniej toksyczne, bo Å‚atwo hydrolizujÄ… i sa
nietrwałe
c) Mechanizm działania toksycznego
Þð Inhibicja ChE
d) Zatrucie ostre
Þð Obserwowane, ale caÅ‚kowicie odwracalne
Þð Na zasadzie lekkiego stopnia przy fosfoorganicznych, z Å‚agodniejszym przebiegiem
e) Zatrucie przewlekłe
Þð Nie obserwowane
f) Leczenie zatruć
Þð Podtrzymanie funkcji życiowych
Þð Stabilizacja zaburzeÅ„ ukÅ‚adu oddechowego i krążenia
Þð NIE PODAWAĆ OKSYMÓW  moga nasilić dziaÅ‚anie toksyczne
57
© Copyright by Adam Sytek
30) Toksyczność pestycydów polichlorowanych [m.in. DDT]
a) y
ródło narażenia
I) Rolnictwo
b) Losy w organizmie
I) Wchłanianie każdą drogą
II) Depozycja w tkance tłuszczowej, nerwowej
III) Wydalane z moczem  b.wolno
c) Mechanizm działania toksycznego
I) Bezpośrednia neurotoksyczność
II) Zaburzenie przekaz
nictwa z udziałem amin katecholowych
III) Inhibicja enzymów cyklu oddechowego i przemian węglowodanowo-fosforanowych
IV) Zaburzenie przemian aminokwasów amoniak w mózgu
d) Zatrucie ostre
I) Drżenia, osłabienia kończyn drętwienie, niepokój, pobudzenie
II) Zgony rzadko efekt porażenia oddechowego, zapaści naczyniowej
e) Zatrucie przewlekłe
I) Zmiany degeneracyjne OUN
f) Leczenie zatruć
I) Wyłącznie objawowe
31) Charakterystyka pestycydów syntetycznych
a) y
ródło narażenia
I) Agrotechnika  zwalczanie szkodników roślin, higiena zwierząt
b) Mechanizm działania toksycznego
I) Zaburzanie wzbudzania i przewodnictwa potencjału czynnościowego
II) Zaburzenie homeostazy wapnia
III) Hamowanie pirofosfatazy, ATPaz-Ca2+/Mg2+-zależnych
c) Zatrucie ostre
I) Kontaktowe zapalenia skóry
II) Silne pobudzenie OUN drgawki, drżenia mięśniowe, porażenia
III) Śmierć w efekcie porażenia oddechu
d) Zatrucie przewlekłe
I) Degeneracyjne zmiany OUN
e) Leczenie zatruć
I) Objawowe
58
© Copyright by Adam Sytek